Abbasî Şairi Buhtürî’nin Şiirlerinde Hikmet

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 23, 98 - 119, 03.01.2025

Adnan Arslan

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1549501

Öz

Abbasi döneminde Arap edebiyatında şiir türünün en parlak eserlerinin verildiği süreçte öne çıkan şairlerden biri olan Buhtürî'nin oldukça geniş kapsamlı divanında dikkate değer sayıda hikmet şiirleri yer almaktadır. Ancak, edebiyat eleştirmenlerinin tespitlerine göre Buhtürî, Ebû Temmâm ve Mütenebbî gibi hikmet şiirleriyle tanınan bir şair olarak anılmamaktadır. Bu makalede, şairin akademik çevrelerin dikkatinden kaçmış olan bu hikemî yönü incelenmiştir. Şairin hikmet formundaki şiirleri anlam, edebi sanatlar ve üslup açısından değerlendirilmiştir. Yöntem olarak doküman analizi esas alınmıştır. Şairin hikmet şiirlerinin sayısı yüzleri bulmasına rağmen, bu konudaki tek makale seviyesindeki çalışmanın yalnızca 10 beyitle sınırlı kalması ve edebi eleştiri amacı taşımaması, konunun daha kapsamlı bir incelemeye tabi tutulması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu yönüyle çalışma, kapsam ve yöntem açısından özgün bir nitelik taşımaktadır. Çalışmada elde edilen bulgular şu şekilde özetlenebilir: Buhtürî’nin şiirlerinin hikmet beyitleri içermediği yönündeki genel kanı isabetli değildir. Şairin hikmet beyitlerinde derin felsefi çıkarımlar yapmadığı, ancak bu beyitlerde teşbih ve istiare gibi edebi sanatları kullanmada, Ebû Temmâm ve Mütenebbî seviyesinde olmasa da, yetkin olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve Belagati, Abbasi şiiri, Buhtüri, Hikmet, Arap şiiri.

The Wisdom in Abbasid Poem al-Buhturi’s Poetries

Öz

In the Abbasid period, when the most brilliant works of Arabic poetry were produced, Buhturi, a prominent figure of the time, included a noteworthy amount of didactic (hikmet) poetry in his extensive divan (collected works). However, according to literary critics, Buhturi is not typically known for his didactic poetry in the same way that poets like Abu Tammam and Al-Mutanabbi are. This article examines this overlooked aspect of the poet's work. The study analyzes the meaning, literary devices, and style of Buhturi’s didactic poems. In terms of methodology, the study is based on document analysis. Although the number of Buhturi’s didactic poems is in the hundreds, the only previous study on this topic, which was limited to ten couplets and did not aim for literary criticism, underscores the need for a more comprehensive examination. In this respect, the study is original in terms of scope and method. The results obtained from the study can be summarized as follows: The perception that Buhturi’s poetry does not contain didactic couplets is inaccurate. While composing didactic couplets, the poet did not make deep philosophical observations. In these couplets, it is observed that Buhturi is skilled in literary devices such as metaphor and simile, although not to the same extent as Abu Tammam and Al-Mutanabbi.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric, Abbasid poetry, al-Buhturi, Wisdom, Arabic poetry.

Kaynakça

• Abdullah, Muhammed Enes. Buhturi'ye Göre Tabiat Vasfı Örnek Olarak Baharın Vasfı. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Akkuş, Sara. “Komparatistik ve Dil-Üslup Bağlamında Buhtürî ile İbn Hamdîs’in Havuz Tasvirleri Üzerine Bir Karşılaştırma”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/116 (2021), 34-42.
• Ali Yemânî, Nevef Muhammed. el-Hikmetu fî şi´ri Ebi’l-Bekâ er-Rundî. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1437.
• Alî, Âişe bint. Ebyâtu’l-hikme fî şi´ril’-Buhturî. b.y.: y.y., 1434.
• Ali, el-Cundî. Târîhu’l-edebi’l-câhilî. Halep: Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, 1412/1991.
• Ali, Samer M. “Reinterpreting al-Buḥturī's "Īwān Kisrā Ode": Tears of Affection for the Cycles of History”. Journal of Arabic Literature 37/1 (2006), 46-67.
• Âlûsî, Huzâm. “el-Bedî´ fî şi´ri’l-Buhturî”. Mecelletu’l-Ustâz 1/3 (1980), 311-373.
• Âmidî, Ebü’l-Kāsım el-Hasen b. Bişr b. Yahyâ. el-Muvâzene beyne Ebî Temmâm ve’l-Buḥtürî. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maârif, Mektebetu’l-Hâncî, 1994.
• Anberî, İbtisâm Hamza. “el-Buhturî: Dirâsetun uslûbiyye”. el-´Akîk 23/45-46 (2003), 243-246.
• Arslan, Adnan. “Abbasi Şairi Ebû Firâs’ın Şiirlerinde Hikmet”. Trabzon İlahiyat Dergisi 10/1 (2023), 45-60.
• Arslan, Adnan. “Abbâsî Şairi İbnü’r-Rûmî’nin Şiirlerinde Hikmet”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2023), 45-65. Ateş, Avnullah Enes. Kur’an Yorumunda Beyan İlmi. İstanbul: Kitabi Yayınları, 2018.
• Ayyıldız, Esat. “el-Buhturî’nin Methiyeleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2021), 136-153.
• Baytar, Yaşar Seracettin. “Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın Muallakası ve İhtiva Ettiği Hikmetli Sözler”. İlahiyat Akademi 15 (2022), 1-37.
• Bedeva, Abdullah. “Tarafe b. el-’Abd’ın Şiirlerinde Hikmet”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 ( 2017), 219-242.
• Buhtürî, Ebû Ubâde. Dîvânu’l-Buhturî. 2 Cilt. İstanbul: Matbaatu’l-Cevânib, 1300.
• Buhtürî, Ebû Ubâde. Dîvânu’l-Buhturî. thk. Omer Fârûk et-Tabbâ´. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts. Cebrî, Şefîk. “el-Hikmetu fî şi´ri’l-Buhturî”. Mecelletu Mecma´i’l-Lugati’l-Arabiyye 3/52 (1977), 515-521.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir. Esrârü’l-belâġa. Kahire: Matbaatu’l-Medenî, ts Da´ce, Mühenned Mustafâ. “Mezâhiru’l-fesâd fi’l-´asri’l-Abbâsiyyi’s-sânî”. Mecelltu Kulliyeti’l-lugati’l-Arabiyye 9/33 (2020), 10387-10443.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1960.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî: el-Asru’l-Abbiyyyu’l-evvel. Kahire: Dâru’l-Maârif, ts. Duhûn, Huzeyfe. et-Teşbîh fî şi´ri’l-Buhturî. Ürdün: Âli Beyt Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Fâhûrî, Hannâ. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Matbaatu’l-Bûlîsiyye, 1953.
• Ganâm, Muhammed Fevâz Arsân. “et-Teşbîhu’d-dımnî”. Câmiatu’l-Bulkâ et-tatbîkıyye kulliyetu’z-Zerkâ el-Câmiiyye (Ocak 2018), 1-30.
• Göçemen, Yakup. “Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın Hayatı ve Dönemi Çerçevesinde Muallakasında Hikmet”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (Şubat 2016), 79-80.
• Güleç, Cansu. “Thorstein Veblen Ve Gösterişçi Tüketim Kavramı”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 38/1 (2015), 62/82.
• Hafâcî, Abduzzehra Câsim. “el-Fesâdu’l-idârî ve’l-mâlî fi’l-´asri’l-Abbâsiyyi’l-evvel”. Journal of Babylon Center for Humanities Studies 10/3 (2020), 68-106.
• Hâfız, Hayrât. “Şi´ru’l-hikme fî muallakati Zuheyr b. Ebî Sulmâ”. Mecelletu’l-Ulûmi’l-İnsâniyye 3/2 (2022), 189-199.
• Hamûd, Vurûd Velîd – Sarrâf, Huseyn. Eş´âru’l-hikmeti fî dîvâni’l-Hamâse li-Ebî Temmâm. Irak: Kufe 05.
• Hasen, Abdullâh Mahmûd. “el-Hikmetu fî şi´ri’l-Mutenebbî”. Mecelletu Kulliyeti’l-Lugati’l-Arabiyye 6 (1986), 1-25.
• Heysemî, Nureddîn. Mevâridü’ẓ-ẓamʾân ilâ zevâʾidi İbn Ḥibbân. thk. Huseyn Selîm. 9 Cilt. Şam: Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, 1413/1996.
• Huceyra, Azîze. Tecelliyâtu’l-hikme fi’ş-şi´ril’Arabî Ebû Temmâm nemûzecen. Cezayir: Andelhamîd Ibn Badis Üniversitesi, Edebiyat ve Güzel Sanatlar Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017-2018.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn. el-Mes̱elü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Ahmed el-Havfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’n-Nahda, ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnavûd. 11 Cilt. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• İpek, Muhammet Selim. “Arap Şiirinde Hikmet Esintileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015), 173-180.
• Merzübânî, Ebû Ubeydillâh. el-Müveşşaḥ. thk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1995.
• Motoyoshi, Akiko. “Reality and Reverie: Wine and Ekphrasis in the ´Abbasid Poetry of Abu Nuwas and al – Buhturi”. Japan Association for Middle East Studies 14 (1999), 85-120.
• Mustafâvî, Mevhûb. “er-Ramziyye ´inde’l-Buhturî”. Havliyyâtu’l-Câmi´ati’t-Tûnusiyye 24 (1985), 421-429.
• Rifai, Muhammed Elmehdi. “Taziye Hitabının Şiirselliğ, Örnek Olarak el-Buhturi'nin Hemziyesi”. Kalemname 6/11 (2021), 65-79.
• Sârîsî, Omar Abdurrahmân. “et-Teşbîhu’d-dımnî ve evveliyyâtuhû fi’ş-şi’ri’l-Abbâsî el-Mutenebbî nemûzecen”. Mecelletu mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye bi-Dimaşk 84/3, 721-748.
• Serrano, Richard. “Al-Buḥturī's Poetics of Persian Abodes”. Journal of Arabic Literature 28/1 (1997), 68-87.
• Sperl, Stefan. “Crossing Enemy Boundaries: Al-Buḥturī's Ode on the Ruins of Ctesiphon Re-Read in the Light of Virgil and Wilfred Owen”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 69/3 (2006), 365-379.
• Şâmî, Mu’minât Ahmed. “Zâhiratu’t-tekrâr fî şi´ri’l-Buhturî”. et-Turâsu’l-´Arabî 138-139 (2015), 87-112.
• Şemrî, Fevâz b. Zâyid. et-Tenâs fî şi´ri’l-Buhturî. Ürdün: Yermük Üniversitesi, Doktora Tezi, 2011.
• Tüccar, Zülfikar. “Buhtürî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/381-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Zeynû, Abdulkâdir. Şi´ru’l-hikme fi’l-´asri’l-câhilî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2020.
• Zeyyât, Ahmed Hasan. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Kahire: Dâru’n-Nahda, ts
• Zeyyât, Ahmed Hasen. “el-Buhturî: Emîru’s-sınâa”. Mecelltu’-r-Risâle 301.