İslâm Aile Hukukunda Hısımlık İlişkisi Bakımından Ebeveyn Nafakası

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 10, 444 - 471, 23.12.2020

Fethiye Birsen Kaymak Ayten Erol

Öz

İslâm hukuku, toplumda yardımlaşma ve dayanışma duygularını hâkim kılarak özellikle birbirlerinin sıkıntılarını gözetmesi için hısımların nafakasının temini, hem birey hem de toplumun sosyal korunmasını sağlarken, toplumsal adaletin gerçekleşmesine zemin oluşturur. İslâm aile hukukunda, mükelleflerin mali imkânları ölçüsünde usûl, fürû‘ ve mahrem yakınlarının muhtaç olup yardıma ihtiyaçları hâsıl olduğunda yardımda bulunmaları dini, ahlaki ve hukuki bir yükümlülüktür. İslâm aile hukukunda usûl ve fürû‘ özelinde ebeveyne ayrıca iyilik ve ihsanda bulunulmasının üzerinde ehemmiyetle durulması, onların haklarının ayrıca korunduğunu, toplum ve aile kurumunun kilit taşı olduklarını göstermektedir. Dolayısıyla hısımlık nafakası çerçevesinde yardım edileceklerin başında anne-baba gelmekte, onların fakirlik, hastalık gibi durumlarında bazen nafakaya bazen de özel bakıma ihtiyaç duyulmaktadır.
İslâm aile hukukunda, fakir ve çalışamayacak durumda ihtiyaç sahibi olan ebeveyne nafaka sağlayacak fürû‘ya da mükellefiyette kimse ortak edilmemiş, onların hakkına karşılık evlatlık görevini yerine getirmesi için bir fırsat sunulmuştur. Bunun için hısımlık nafakası kapsamında fürû‘un ebeveyne nafaka mükellefi olabilmesi için belli şartlar getirilmiş ve birden fazla mükellef olması halinde yükümlülük sırası oluşturulmuş, bir hukuk sistemi haline gelerek karşılıklı hakların korunması sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, hısımlık nafakası, hısımlık ilişkisi, usûl, fürû‘

Parental Alimony in Terms of Kinship Relations in Islamic Family Law

Öz

Islamic law enacts the spirits of solidarity in society, especially providing alimony for relatives and social protection for both the individual and society, and thus creating the basis for the realization of social justice. In Islamic family law, it is a religious, moral and legal obligation for capables to provide assistance to their parents and relatives. In Islamic family law, in regard to upper lineage (usûl) and lower lineage (fürû‘), the special emphasis on the granting help and kindness to the parents also shows that their rights are deliberately protected and that they are the keystone of the society and family institution. Therefore, parents are the first of those who will be helped within the framework of alimony.
In Islamic family law, the fürû‘, who is required to provide alimony to the poor and unable parents, is actually given an opportunity to fulfill their duty of adoption, without sharing this responsibility with anybody else. For this purpose, certain conditions have been introduced in order for fürû‘ to become liable for alimony to the parents, and in the case of more than one liables, an order of obligators has been established, thus establishing a legal system to protect mutual rights.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, parental alimony, kinships relations, upper/lower lineage

Kaynakça

• Akıntürk, Karaman ve Turgut, Derya Ateş, Türk Medenî Hukuku: Aile Hukuku, İstanbul: Beta Yayıncılık, c. II, 2014.
• Akyüz, Vecdi, “Akraba”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. II, 1989, ss. 285-287.
• Asayesh, Özben ve Fereshteh Ebadı, Mevlüt, “Huzurevleri ve Yaşlılık: Ağrı ve İstanbul Örnekleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 23, 2019, ss. 849-864.
• Ateş, Üveys, “İslâm Hukukunda ve Türk Medeni Hukukunda Ergin Akrabaya Karşı Nafaka Yükümlülüğü”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, sayı: 13, 2019, ss. 1-31.
• Ayık, Hamiyet, Eşin Nafakasını Düşüren Haller, Basılmış Yüksek Lisans Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Bekdemir, Sezai, Nafaka İlmihâli, İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2019.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö. 1391/1971), Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, c. II, 1968.
• Boynukalın, Mehmet, “Usûl”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. XXXXII, 2012, ss. 198-199.
• Cengiz, İştar, “Türk Sosyal Güvenlik Sistemi İçerisinde Yaşlılara Yönelik Sosyal Yardım ve Sosyal Hizmetler”, Sosyal Güvenlik Dergisi, sayı: 2, Aralık/2018, ss. 23-40.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981), Ahkâmu’l-Kur’ân, ter: Mehmet Keskin, Ankara: İ‘tisam Yayınları, c. VII, 2018.
• Cezîrî, Abdurrahman (ö. 1360/1941), Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı, çev: Mehmet Keskin, İstanbul: Çağrı Yayınları, c. VI, 2007.
• Çağrıcı, Mustafa, “Ana Baba”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. III, 1991, ss. 103-105.
• Çelik, Özlem, İslâm Hukuku’nda Hısımlık Nafakası Mükellefiyetinde Din Farkı, Basılmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Çetintaş, Recep, “İslâm Hukuku’nda Evlenmeden Doğan Haklar Bağlamında Nafaka”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 24, 2014, ss. 185-203.
• Çolak, Abdullah, İslâm Aile Hukuku, Malatya: Yılmaz Yayıncılık, 2016.
• Desûkî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Arafe (ö.1230/1815), Hâşiyetü’d-Desûkî ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, (b.y): Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, c. II, 2015.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889), Sünen, tah: Ebû Turâb Âdil b. Muhammed, Ebû Ömer Amâdiddîn b. Abbâs, Beyrut: Dâru’t-Tâsîl, c. V, 2015.
• Ebû Zehra, Muhammed (1898-1974), Ahvâlü’ş-Şahsiyye, Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabiyye, 1957.
• Erbay, Celal, “Nafaka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. XXXII, 2006, ss. 282-285.
• --------, Celâl, İslâm Hukuku’nda Evlilik ve Hısımlık Nafakası: Kitâbu’n-Nafakat ve Türk Yargı Kararları ile Mukayeseli Olarak, Bakü: Göytürk Neşriyat, 1995.
• Erdem, İbrahim Hayrullah, İslâm Hukukunda Nafaka, Basılmış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Erol, Ayten, Social Protection in Islamic Law, Germany/Berlin: Peter Lang GmbH, 2018.
• Garyânî, Sâdık Abdurrahman, el-Fıkhu’l-Mâlikî ve Edilletuhû, Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân, c. III, 2002.
• Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855), Hâşiyetü’s-Sindî alâ Müsnedi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, tsh: Ebû Hasan Nûreddîn Muhammed b. Abdi’l-Hâdî es-Sindî, Kâhire: Dâru’l-Me’sûr, c. II, 2010.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdulazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî (ö. 1252/1836), Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr, tah: Adil Ahmet Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvız, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. V, 1994.
• --------, Muhammed Emin Ömer, “Usûl ve Fürûun Nafakasıyla İlgili Nakiller Üzerine Bir İnceleme”, çev: Kemal Yıldız, İlyas Yıldırım, Mehmet Gayretli, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 13, 2009, ss. 441-470.
• İbn Cellâb, Ebü’l-Kâsım Ubeydullâh b. Hüseyn b. Hasen el-Basrî (ö. 378/988), et-Tefrî‘ fî Fıkhi’l-İmam Mâlik b. Enes, tah: Sayid Kisravi Hasan, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. II, 2007.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Sa‘îd (ö. 456/1064), el-Muhallâ bi’l-Âsâr, tah: Muhammed Münîr ed-Dımeşkî, Mısır: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, c. X, 1352.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed (ö. 620/1223), el-Muğnî, tah: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Abdulfettâh Muhammed el-Halev, Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, c. XI, 1997.
• --------, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed (ö. 620/1223), el-Kâfî, tah: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Gize (Mısır): Dâru’l-Hicr, c. V, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/887), Sünen, tah: Şehâbüddîn el-Bûsîrî, Riyâd: Mektebetü’l-Maarif, c. II, 1998.
• İbn Manzûr, Ebû Fazl Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), “Nfk”, Lisanü’l-Arab, tah: Yusuf el-Bakaî, İbrahim Şemseddîn, Nizâl Alî, Beyrut: Müessesetü’l-Alemiyyi li’l-Matbûât, c. III, 2005.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî (ö.970/1563), el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. IV, 1997.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî (ö. 595/1198), Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2006.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî el-İskenderî (ö. 861/1457), Fethu’l-Kadîr, Beyrut: Dâru’l-Fikr, c. IV, (t.y).
• İmrânî, Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad b. Abdullah İbn Muhammed b. Mûsâ (ö.558/1163), el-Beyân fî Fıkhı’l-İmam eş-Şâfiî, tah: Ahmed Hicâzî Ahmed Sekkâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. XI, 2002.
• Kahveci, Nuri, İslâm Aile Hukuku, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayreddin, Aile İlmihali, İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
• Kâsânî, Alaaddîn Ebî Bekr b. Mes‘ûd (ö. 587/1191), el-Bedâi‘u’s-Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘, tah: Ali Muhammed Mu‘avvız vd., Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, c. V, 2003.
• Komisyon, el-Mevsû‘atu’l-Fıkhiyye, Kuveyt: Viâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, c. XXXXI, 2002.
• Komisyon, Fetâvâyi Hindiyye (Fetâvâyi Alemgiriyye) Ansiklopedik İslâm Fıkhı, trc: Mustafa Efe, İstanbul: Huzur Yayınevi, c. III, 2004.
• Köse, Saffet, “İslâm Açısından Ebeveynin Çocukları Üzerindeki Hakları veya Çocukların Ebeveynine Karşı Vazifeleri”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 12, 2008, ss. 345-368.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî (ö. 450/1058), el-Hâvi’l-Kebîr, tah: Ali Muhammed Muavvız, Adil Ahmed Abdulmevcûd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. XI, 1994.
• Merginânî, Şeyhü’l-İslâm Burhânüddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir (ö.593/1197), İslâm Fıkhından Tahkikli ve Tahriçli el-Hidâye Tercemesi, çev: Ahmed Meylânî, İstanbul: Hayrettin Kahraman Neşriyat, c. II, 1990.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref (ö. 676/1277), Kitâbu’l-Mecmû‘ Şerhi’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî, tah: Muhammed Necib el-Mutîî, Kâhire: Mektebetü’l-İrşâd, c. XX, 1954.
• Özcan, Ruhi (ö. 1406/1986), İslâm Hukuku’nda Hısımlık Nafakası, İzmir: Çağlayan Yayınları, 1996.
• --------, Ruhi (ö. 1406/1986), İslâm Hukuku’nda Karı Koca Nafaka Mükellefiyeti, Basılmış Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi, 1976.
• Remlî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Hamza el-Menûfî el-Ensârî (ö. 957/1550), Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. VII, 2003.
• Ruhi, Ahmet Cemal, Yargıtay İçtihatlarıyla Nafaka Hukuku, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2010.
• Sahnûn, Saîd b. et-Tenûhî (ö.240/854), El-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, c. II, 1994.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Sehl Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed (ö.483/1090), Kitabu’l-Mebsût, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, c. V, 1989.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs (ö.204/820), el-Ümm, tah: Rıfat Fevzi Abdulmuttalib, Kâhire: Dâru’l-Vefâ’, c. VI, 2001.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed (ö. 1250/1834), Neylü’l-Evtâr Şerhu Münteka’l-Ahbâr, (b.y): Matbaatü Mustafa el-Bâbî, c. VI, (t.y).
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf (ö. 476/1083), el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, c. III, 1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. el-Hatîb (ö.977/1570), Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma‘rifeti Me‘ânî Elfâzi’l-Minhâc, tah: Muhammed Halîl ‘Îtânî, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, c. III, 1997.
• Tekinay, Selâhattin Sulhi, Türk Aile Hukuku, İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1971. Türk Hukuk Lûgatı, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1991.
• Türk Medeni Kanunu Mevzuatı, Ankara: Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı, 2017.
• ez-Zuhaylî, Vehbe (ö. 1436/2015), İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, çev: Ahmet Efe vd., İstanbul: Risale, c. X, 2015.