AKSARAY İLİ ORTAKÖY İLÇESİ KÜMBET KÖYÜ ABDALLARININ HALK İNANIŞLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 15, 134 - 155, 21.06.2023

Cebrail Öztapan Muhammed Güngör

Öz

Bu çalışmada Aksaray ili Ortaköy ilçesi Kümbet köyü abdallarının halk inanışları ve uygulamaları tespit edilmiş ve dinler tarihi açısından incelenmiştir. Aksaray ili farklı kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Kümbet köyü abdalları da bu kültür ve medeniyetin bir parçasıdır. Kümbet köyü abdalları Orta Asya’dan Anadolu’ya gelmiş bir Türkmen topluluğudur. Bundan dolayı Kümbet köyü abdallarının halk inanış ve uygulamalarında geleneksel Türk dinî inanışlarının etkisini görmek mümkündür. Kümbet köyü abdalları Anadolu Alevi-Bektaşi inancı içerisinde yer alan kapalı bir topluluktur. Kapalı bir topluluk olduğu için gebelik, doğum anı, doğum sonrası, evlenme ve cenaze törenleri gibi insanı etkileyen giriş ve geçiş ritüellerinde halk inanış ve uygulamalarını günümüze kadar yaşatmışlardır. Bu inanış ve uygulamaları özellikle anne ve çocuğa yöneliktir. Anneye yönelik uygulamalar; kısmet açma, çocuk sahibi olma ve aşerme, al basması, kırkın çıkarılmasıdır. Çocuğa yönelik olanlar ise al basması, kırkın çıkarılması, isim verilmesi, diş hediği, göbek bağı ve köstek kesmedir. Cenaze törenlerinde uygulanan inanış ve uygulamalar ise ölümden kurtulma, ölüm anı ve ölen kişiye saygı etrafında oluşmaktadır. Ayrıca yağmur, bitkiler, hayvanlar, su, ateş, gece, görünmeyen varlıklar, nazar, uğur-uğursuzluk, ziyaret yerleri ve ocak ile ilgili halk inanışı ve uygulamaları da bulunmaktadır. Burada oluşan halk inanış ve uygulamaları ise genellikle korku ve olumsuzluklardan kurtulmaya yöneliktir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Halk İnanışları, Aksaray İli, Kümbet Köyü, Alevi-Bektaşilik, Abdal

A RESEARCH on FOLK BELIEFS of ABDALS of AKSARAY PROVINCE ORTAKOY DISTRICT KUMBET VILLAGE

Öz

In this study, the folk beliefs and practices of the abdals of the Kumbet village in the Ortakoy district of Aksaray province were determined and examined in terms of the history of religions. Aksaray province has hosted different cultures and civilizations. Abdals of Kumbet village are also a part of this culture and civilization. Abdals of Kumbet village are a Turkmen community who came to Anatolia from Central Asia. Therefore, it is possible to see the influence of traditional Turkish religious beliefs in the folk beliefs and practices of the Abdals of Kumbet village. Abdals of Kumbet village are a closed community within the Anatolian Alawite-Bektashi belief. Since it is a closed community, they have kept folk beliefs and practices alive in the entrance and transition rituals that affect people such as pregnancy, birth, postpartum, marriage and funeral ceremonies. These beliefs and practices are especially directed towards the mother and child. The practices for the mother are fortune telling, having children and craving, flushing, forcing. The ones for children are flushing, removing the hair, giving a name, cutting teeth, umbilical cord and shackle. The beliefs and practices applied in funeral ceremonies are formed around getting rid of death, the moment of death and respect for the deceased. There are also folk beliefs and practices related to rain, plants, animals, water, fire, night, invisible beings, evil eye, bad luck, visiting places and hearth. The folk beliefs and practices formed here are generally aimed at getting rid of fear and negativity.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Folk Beliefs, Aksaray Province, Kumbet Village, Alevi-Bektashism, Abdal

Kaynakça

• Acıpayamlı, Orhan. Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1973.
• Artun, Erman. Türk Halk Bilimi. İstanbul: Kitabevi, 2010.
• Azar, Birol. “Elâzığ/Harput ve Çevresinde Doğumla İlgili İnanışlar”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 2/3 (2014), 268-275.
• Balcı, Ali. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2015.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halkedebi̇yati. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2016.
• Daşdemi̇r, İskender-Teki̇n, Saadet. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Türk-Kültür Öğelerinin Kullanımı”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 18/1 (27 Haziran 2018), 215-228.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihi / İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. çev. Mustafa Ünal. İstanbul: Yeni Zamanlar Dağıtım, 2005.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet (ed.). Halk İnanışları El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Günay, Ünver vd. Kayseri ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 1996.
• Günay, Ünver-Güngör, Harun. Türklerin Dini Tarihi / Başlangıçlarından Günümüze. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• Güngör, Harun-Köylü, Bekir. Türk Halk İnanışları Üzerine Notlar. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Güngör, Özcan (ed.). Bilimsel Araştırma Süreçleri Yöntem, Teknik ve Etiğe Giriş. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Altınordu Yayınları, 2020.
• Kalafat, Yaşar. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Erzurum: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1995.
• Köprülü, Mehmet Fuat. “Abdal”. Turk Halkedebiyati Ansiklopedisi (Ortaçağ ve Yeniçağ Türklerinin Halk Kültürü Üzerine, Coğrafya, Etnoğrafya, Etnoloji, Tarih ve edebiyat Lügati). C. 1. İstanbul: Burhaneddin Basimevi, 1935.
• Kurt, Adile Aşkım (ed.). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 2013.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı (Ciltli). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Örnek, Sedat Veyis. Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2014.
• Özsoy, Bekir Sami. Dede Korkut Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Sönmez, Veysel-Alacapınar, G. Füsun. Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 7. Basım, ts.
• Şimşek, Hasan-Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (Hasan Şimşek-Ali Yıldırım). İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Uludağ, Süleyman. “ABDAL”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/61-62. Ankara: TDV Yayınları, 1988. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdal
• Yalçin, Hatice-Koçak, Nurcan. “Gebelikle İlgili Geleneksel İnanç ve Uygulamalar ve Karaman Örneği”. Kent Akademisi 6/13 (2013), 18-34.
• “Abdal”. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Milliyet Gazetesi Baskısı, 1986.
• Ortaköy İlçesi. “Aksaray İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (AİKTM)”. Erişim 11 Şubat 2023. https://aksaray.ktb.gov.tr/TR-63633/ortakoy-ilcesi.html