Evaluation of Turkish Language and Literature Textbooks in Terms of Critical Thinking

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 117 - 157, 30.10.2023

Sercan Çelik , Necdet Aykaç

https://doi.org/10.57115/karefad.1262831

Öz

The purpose of this research is to evaluate the reading texts and the questions about the texts in the Turkish Language and Literature textbooks prepared according to the 2018 curriculum in terms of critical thinking. The data source of the research designed in the semiotics method consists of the 9th, 10th, 11th and 12th grade Turkish Language and Literature textbooks, which have been determined by the Ministry of National Education as a textbook for five years as of 2019. The data in the research were obtained by document analysis, which is one of the qualitative research data collection methods. The collected data were analyzed with thematic and descriptive analysis techniques. According to the results obtained in the research, it was determined that there was no planning for the development of critical thinking during the determination of the texts and questions in the Turkish Language and Literature textbooks. When examined according to grade levels and units, it was seen that the 9th and 10th grade textbooks contained very few improving texts and in-depth comprehension questions. Therefore, it has been concluded that the texts and questions in the 9th and 10th grade textbooks, which are of particular importance as they form the basis of the course, are insufficient in developing critical thinking. On the other hand, when examined according to grade levels and units, it was seen that the 11th and 12th grade textbooks were rich in terms of developing texts and in-depth comprehension questions. Therefore, it has been determined that the questions and texts in the 11th and 12th grade textbooks are sufficient in terms of critical thinking. However, since there is no gradual planning in terms of critical thinking, the inadequacy of the 9th and 10th grade textbooks devalues the adequacy of the following books. In addition, although there are exceptions, it has been determined that there is a positive relationship between the improving text and the in-depth question. It was seen that in-depth questions were in the majority in units with improving texts, and content comprehension questions were in the majority in units with ineffective and obstructive texts.

Anahtar Kelimeler

Textbooks, critical thinking, 2018 Turkish language and literature curriculum, reading texts, questions about texts

Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitaplarının Eleştirel Düşünme Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Bu araştırmanın amacı, 2018 öğretim programına göre hazırlanan Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarındaki okuma metinlerini ve metinlerle ilgili soruları eleştirel düşünme açısından değerlendirmektir. Göstergebilim yönteminde desenlesen araştırmanın veri kaynağını, MEB tarafından 2019 yılından itibaren beş yıl ders kitabı olarak belirlenen 9, 10, 11 ve 12. sınıf Türk Dili ve Edebiyatı ders kitapları oluşturmaktadır. Araştırmada veriler, nitel araştırma veri toplama yöntemlerinden biri olan doküman analiziyle elde edilmiştir. Toplanan veriler ise tematik ve betimsel analiz teknikleriyle çözümlenmiştir.
Araştırmada elde edilen sonuçlara göre, Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarındaki metin ve soruların belirlenme aşamasında eleştirel düşünmenin geliştirilmesine yönelik bir planlama yapılmadığı tespit edilmiştir. Sınıf seviyeleri ve ünitelere göre incelendiğinde ise 9. ve 10. sınıf ders kitaplarının, geliştirici metinleri ve derinlemesine anlama sorularını çok az sayıda içerdiği görülmüştür. Dolayısıyla derse temel oluşturdukları için ayrı bir öneme sahip olan 9. ve 10. sınıf ders kitaplarındaki metin ve soruların eleştirel düşünmeyi geliştirmede yetersiz oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Buna karşın 11. ve 12. sınıf ders kitaplarında yer alan soru ve metinlerin eleştirel düşünme açısından yeterli olduğu belirlenmiştir. Fakat eleştirel düşünme açısından aşamalı bir planlama yapılmadığı için 9. ve 10. sınıf ders kitaplarının yetersizliği, sonraki kitapların yeterliliğini de işlevsizleştirmektedir. Ayrıca istisnalar olsa da geliştirici metin ile derinlemesine soru arasında pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır. Geliştirici metinlerin olduğu ünitelerde derinlemesine soruların, etkisiz ve engelleyici metinlerin olduğu ünitelerde ise içeriği anlama sorularının çoğunlukta olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ders kitapları, Eleştirel düşünme, 2018 Türk Dili ve Edebiyatı Öğretim Programı, Okuma metinleri, Metinlerle ilgili sorular.

Kaynakça

• Amanvermez İncirlikuş, F. ve Beyreli, L. (2019). Öyküleyici metinler aracılığıyla eleştirel düşünme becerilerini değerlendirmeye yönelik bir rubrik. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 597-629.
• Amanvermez İncirkuş, F. ve Özçetin, K. (2021). Türkçe ders kitaplarındaki metni anlama sorularının eleştirel düşünme becerilerine göre incelenmesi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 290-311. https://doi.org/10.29000/rumelide.895805
• Apple, M. W. (2009). Müfredatın ve eğitimin yeniden yapılandırılması / neo-liberalizmin ve yeni-muhafazakârlığın gündemi. Eleştirel pedagoji söyleşileri (E. Ç. Babaoğlu Çev.). Kakedon Yayınları.
• Atay, H. (2020). Yabancı ülkelerde taranan google fotoğraflarının göstergebilim analizi: Kuşadası örneği. Turist Rehberliği Nitel Araştırmalar Dergisi, 1(1): 20-30. https://www.researchgate.net/publication/348716548_Yabanci_Ulkelerde_Taranan_Google_Fotograflarinin_Gostergebilim_Analizi_Kusadasi_Ornegi_1_Semiotic_Analysis_of_Google_Photos_Scanned_in_Foreign_Countries_The_Case_of_Kusadasi
• Aydemir, Y. ve Çiftçi, Ö. (2008). Edebiyat öğretmeni adaylarının soru sorma becerileri üzerine bir araştırma (Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Örneği). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 103-115. https://dergipark.org.tr/en/pub/yyuefd/issue/13714/166035
• Bailin, S., Case, R., Coombs, J. R., & Daniels, L. B. (1999). Conceptualizing critical thinking. Journal of Curriculum Studies, 31(3), 285-302. https://doi.org/10.1080/002202799183133
• Bailin, S., & Siegel, H. (2002). Critical thinking and science education. The Blackwell Guide To The Philosophy of Education, 181-193. https://link.springer.com/content/pdf/10.1023/A:1016042608621.pdf
• Baker, C. (2006). Zorunlu eğitime hayır (A. Sönmezay Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bakr, A. D. (2021). Büyük şirketler için elektronik reklamcılık: “Eyleyenler modeli” ile göstergebilimsel analiz. Uluslararası Halkla İlişkiler ve Reklam Çalışmaları Dergisi, 4(2), 56-78. https://link.springer.com/content/pdf/10.1023/A:1016042608621.pdf
• Başoğlu, N. ve Mutlu, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin eleştirel düşünme eğitimine uygunluğu. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(3), 983-998. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/806994
• Børhaug, K. (2014). Selective critical thinking: A textbook analysis of education for critical thinking in Norwegian social studies. Policy Futures in Education, 12(3), 431-444. https://doi.org/10.2304/pfie.2014.12.3.431
• Bozkurt, B. Ü., Uzun, G. L. ve Lee, Y. (2015). Korece ve Türkçe ders kitaplarındaki metin sonu sorularının karşılaştırılması: PISA 2009 sonuçlarına dönük bir tartışma. International Journal of Language Academy, 3(9), 295-313. http://dx.doi.org/10.18033/ijla.327
• Burbules, N. C. (2016). Being critical about being critical a response to "Toward a transformative criticality for democratic citizenship education". Democracy and Education, 24(2), 1-5. https://democracyeducationjournal.org/cgi/viewcontent.cgi?article=1302&context=home
• Chomsky, N. (2007). Chomsky, demokrasi ve eğitim (E. Abaoğlu ve diğ. Çev.). BGST Yayınları. (Orijinal basım tarihi 1988)
• Demir, M. K., Tutkun, T., Şahin, Ç. ve Genç, S. Z. (2014). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki soruların eleştirel düşünmeye uygunluğu. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 290-303 Doi: 10.17240/aibuefd.2014.14.1-5000091513
• Demir, R. ve Aybek, B. (2014). Lise öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (32), 122-140. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217205
• Demirel, Ö. ve Kıroğlu, K. (2006). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Pegem Yayınları.
• Ennis, R. (1991). Critical thinking: a streamlined conception. Teaching Philosophy, 14(1), 5-24. https://catalog.bucheon.uz/cgi-bin/koha/opac-retrieve-file.pl?id=c7fc1f17f211c58286675127c1e0192f#page=40
• Ennis, R. (2011). Critical thinking: reflection and perspective part II: Inquiry. Critical Thinking Across the Disciplines, 26(2), 5-19. 10.5840/inquiryctnews20112613
• Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Teaching thinking skills: Theory and practice (pp. 9-26). Freeman.
• Erdem, İ., ve Topbaş, S. (2017). Dil ve anlatım ile türk edebiyatı derslerinde karşılaşılan sorunlar ve bunlara yönelik çözüm önerileri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21(2), 465-495. https://doi.org/10.53629/sakaefd.1115878
• ERG (2017). Eğitim izleme raporu. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2017-18-2/ 07.20.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Errington, A., & Bubna-Litic, D. (2015). Management by textbook: the role of textbooks in developing critical thinking. Journal of Management Education, 39(6), 774-800. https://doi.org/10.1177/1052562915594839
• Esemen, A. (2020). 2019 İlkokul Türkçe öğretim programı ve Türkçe ders kitaplarının eleştirel okuma becerisi açısından incelenmesi [Evaluation of the 2019 Turkish curriculum and primary school Turkish textbooks in terms of critical reading skills]. (Tez No. 601727) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Eskimen, A. (2018). 9.-12. Sınıf türk dili ve edebiyatı, türk edebiyatı ile dil ve anlatım ders kitaplarının öğretmen görüşleri açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(2), 111-129. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/541209
• Eskimen, A. D. (2016). Edebiyat (9-12) ders kitapları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma: Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri örneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(27/3), 38-61. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/228031
• Facione, P. A. (2011). Critical thinking: What it is and why it counts. Insight Assessment, 1(1), 1-23. https://www.insightassessment.com/wp-content/uploads/ia/pdf/whatwhy.pdf
• Fisher, A. (2001). Critical thinking an introduction. Cambridge University Press.
• Freire, P. (2010). Ezilenlerin pedagojisi (D. Hattatoğlu ve E. Özbek Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Gelişli, Y. ve Doğan, E. (2020). Türk dili ve edebiyatı Ortaöğretim programına 21. yüzyıl becerilerinin yansıması. TURAN-SAM, (47), 58-69. https://doi.org/10.37669/milliegitim.872480
• Irafahmi, D. T., Nuris, D. M. R., Zahroh, F., & Nagari, P. M. (2018). Critical thinking in accounting textbooks. Journal of Education and Learning (EduLearn), 12(1), 21-29. https://doi.org/10.11591/edulearn.v12i1.6315
• Jaffar, S. (2004). Teaching critical thinking through literature. Journal of Research (Faculty of Languages and Islamic Studies), 5, 15-26. 10.11591/edulearn.v12i1.6315
• Kanık Uysal, P. (2022). Türkçe dersi sınavlarında yer alan soruların üst düzey düşünme becerileri açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(1), 136-156. https://doi.org/10.16916/aded.1016659
• Kanmaz, F. E. (2019). Eleştirel düşünme becerisi edindirme bağlamında çocuk ve gençlik kitaplarının incelenmesi [An investigation of children's and young adult books in the context of critical thinking skills acquisition]. (Tez No. 559053) [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• King, A. (1995). Inquiring minds really do want to know: Using questioning to teach critical thinking. Teaching of Psychology, 22(1), 13–17. http://dx.doi.org/10.1207/s15328023top2201_5
• Kökdemir, D. (2000). Deniz Yıldızlarını kurtarmaya çalışanların öyküsü: Eleştirel ve yaratıcı düşünme. XI. Ulusal Psikoloji Kongresi, 19-22 Eylül, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge University.
• Lynch, C. L., & Wolcott, S. K. (2001). Helping your students develop critical thinking skills. The IDEA Center.
• McLaren, P. (1995). Critical pedagogy in the age of global capitalism: Some challenges for the educational left. Australian Journal of Education, 39(1), 5-21.https://doi.org/10.1177/000494419503900102
• McLaren, P. (2007). Kapitalistler ve işgalciler. İmparatorluğa karşı eleştirel bir pedagoji. (B. Baysal, Çev.). Kalkedon Yayınları.
• MEB (2015). 2015 Ortaöğretim türk dili ve edebiyatı dersi (9,10,11 ve 12. sınıflar) öğretim programı. Meb Yayınları. https://ttkb.meb.gov.tr/www/dokumanlar/kategori/13 Erişim Tarihi: 12.11.2021
• MEB (2018). 2023 Eğitim vizyonu. http://2023vizyonu.meb.gov.tr/doc/2023_EGITIM_VIZYONU.pdf Erişim Tarihi: 11.10.2020
• MEB (2018). 2018 Ortaöğretim türk dili ve edebiyatı dersi (9,10,11 ve 12. sınıflar) öğretim programı. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103715395-T%C3%9CRKD%C4%B0L%C4%B0EDEB%C4%B0YAT%20PROGRAM.pdf Erişim Tarihi: 11.10.2020
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber (S. Turan, Ed. ve Çev.). Nobel Yayıncılık.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd Edition). SAGE Publications.
• Munzur, F. (1999). Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarında eleştirel düşünme eğitimi üzerine bir değerlendirme [A valuation on critical thinking education in the text books of Turkish language and literature]. (Tez No. 81700) [Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Nosich, G. M. (2018). Eleştirel düşünme ve disiplinlerarası eleştirel düşünme rehberi (B. Aybek, Çev.). Anı Yayıncılık.
• NTV (2021). Trump'tan sosyal medya girişimi: 1 milyar dolar yatırım hedeflendi. https://www.ntv.com.tr/ekonomi/trumptan-sosyal-medya-girisimi-1-milyar-dolar-yatirim-hedeflendi,8WnS5x31QEa32yO6ILL_4w Erişim Tarihi: 10.12.2021
• Oral, S. D. (2018). Ortaöğretim öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Scientific Educational Studies, 2(2), 174-189. 10.31798/ses.484691
• Özdemir, G. (2020). Christian Dior’un new look akımı corolle koleksiyonu içerisindeki bar modelinin göstergebilim çözümlemesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26(45), 580-587. https://doi.org/10.35247/ataunigsed.753369
• Özdemir, O. (2020). Türkçe eğitiminde geliştirilmesi gereken bir üst düzey düşünme becerisi: Analitik düşünme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3), 950-971. https://doi.org/10.16916/aded.751287
• Paul, R., & Elder, L. (2020). Kritik düşünme (E. Asalan ve G. Sart, Çev. Ed). Nobel Yayınları.
• Pilav, S. (2016). 1992 Türk dili ve edebiyatı öğretim programı etrafında yapılan tartışmalar bağlamında 2005 ve 2015 programlarının getirdiği yenilikler. Turkish Studies (Elektronik), 11(15), 707-726. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.10015
• Ruggerio, V. R. (1990). Beyond feelings: A guide to critical thinking. Mayfield Publishing Company.
• Saltık, O. (2018). Okuma kültürü edindirme sürecinde Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin niteliği üzerine öğretmen görüşleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 6(2), 281-296. https://doi.org/10.16916/aded.372844
• Saraç, C. (2009). Öğretmen ve öğrencilerin türk dili ve edebiyatı öğretiminden beklentileri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1). https://dergipark.org.tr/tr/pub/erziefd/issue/6002/80045
• Sarıtaş, B. (2019). 5-8. Sınıf fen bilimleri ders kitaplarının etkinlikler temelinde eleştirel düşünme standartları bakımından incelenmesi [Investigation of 5-8 th class science textbooks in terms of activitiybased critical thinking standards]. (Tez No. 597478) [Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Sarıtaş, B. (2019). Ortaöğretim Türk dili ve edebiyatı dersinin 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi [An analysis of secondary education Turkish language and literature course with regards to the 21st century skills]. (Tez No. 585092) [Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Savaşkan, V. (2016). Ortaöğretim 9. sınıf Türk Edebiyatı ders kitaplarındaki metin altı soruları üzerine bir inceleme. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 821-836. http://dx.doi.org/10.17218/hititsosbil.280818
• Schmit, J. S. (2002). Practicing critical thinking through inquiry into literature. Inquiry and the literacy text: Constructing discussions in the english classroom, 32, 104-112.
• Semerci, Ç. (2003). Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim. 28(127), 64-70. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5126/1209
• Seyfettin. Ö. (2019). Ferman. Kipat Yayınları.
• Shaw, R. D. (2014). How critical ıs critical thinking? Music Educators Journal, 101(2), 65-70. https://doi.org/10.1177/0027432114544376
• Sobkowiak, P. (2016). Critical thinking in the intercultural context: Investigating EFL textbooks. Studies in Second Language Learning and Teaching, 6(4), 697-716. 10.14746/ssllt.2016.6.4.7
• Soysal, T. ve Kurudayıoğlu, M. (2018). Milli eğitim bakanlığı 9. sınıf türk dili ve edebiyatı ders kitabının 2017 programındaki yeterlilikler ve beceriler açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (48), 238-254 https://dergipark.org.tr/tr/pub/maeuefd/issue/39596/425496
• Spring, J. (2010). Özgür eğitim. (A. Ekmekçi, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Şenyıldız, N. (2020). Türk dili kitaplarındaki eleştiriyle ilgili çalışmaların programa bağlı olarak öğrencide eleştirel düşünme becerisini geliştirmedeki yeterlilikleri. The Journal Of Social Science, 4(8), 720-733. https://doi.org/10.30520/tjsosci.732266
• Tabačková, Z. (2015). Outside the classroom thinking inside the classroom walls: Enhancing students’ critical thinking through reading literary texts. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 186, 726-731. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.04.042
• Temizkan, M. ve Zeyfi, R. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin eleştirel ve yaratıcı düşünme açısından incelenmesi. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 5(29), 133-164. https://www.tasav.org/index.php/sayi-29-turkcenin-dunu-bugunu.html
• Türkyılmaz, M., Remzi, C. A. N., ve Karadeniz, A. (2010). Öğrenci görüşleriyle türk edebiyatı ders kitaplarındaki metinlerin değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 113-123. https://dergipark.org.tr/en/pub/aibuefd/issue/1498/18129
• Tompkins, G. E., Bright, R. M., Pollard, M. J. & Winsor, P.J.T. (2002). Language arts: Content and teaching strategies. Pearson.
• Willingham, D. T. (2007). Critical thinking: Why is it so hard to teach. American Educator. https://www.aft.org/sites/default/files/periodicals/Crit_Thinking.pdf
• Uysal, P. K. (2022). Türkçe dersi sınavlarında yer alan soruların üst düzey düşünme becerileri açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 10(1), 136-156.
• Yağmur, K. (2009). Türkçe ders kitapları üst düzey bilişsel becerilerin gelişimini ne oranda sağlamaktadır? Cito Eğitim: Kuram ve Uygulama (Cito Education: Theory & Application), 5, 19-34. https://www.researchgate.net/publication/254835731_Turkce_ders_kitaplari_ust_duzey_bilissel_becerilerin_gelisimini_ne_oranda_saglamaktadirTo_what_extent_do_Turkish_language_textbooks_support_higher_order_thinking_skills
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınevi.
• Yıldız. D. (2021). Turkish and turkish language and literature teachers’ views’ on the reading skills and Turkey's performance in PISA: A focus group interview. Journal of Qualitative Research in Education, (27), 208-231. https://dergipark.org.tr/en/pub/enad/issue/64454/981002
• Yılmaz, K. (2019). Eleştirel ve analitik düşünme. Pegem Akademi.
• Yılmaz, K. ve Altınkurt, Y. (2011). Öğretmen adaylarının eleştirel pedagoji ile ilgili görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 195-213. https://dergipark.org.tr/en/pub/kefad/issue/59494/855132