TÜRKÇEDEKİ ARAPÇA KÖKENLİ ÖRTMECE SÖZ VARLIĞI ÜZERİNE

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 3, 1 - 13, 27.07.2021

Nuray Demir Öztürk

https://doi.org/10.7596/katud.20102021.001

Öz

Etkileşim, bireyler ve toplumlar arasında yadsınamaz bir gerçektir. Bu etkileşim sonucunda, bireyler ve toplumlar ister yakınında ister uzağında olsun kendisinde bulunmayan bilgiyi almak ve kullanmak ister. Bu bilgi tek başına alınmaz, onu karşılayan sözcük ve kavram alanıyla birlikte karşı dile geçer. Dolayısıyla, bir dilin kendi söz varlığında bulunmayan bir sözcüğü kendi diline eklemesine alıntılama denir. Alıntılamayı gerektiren nedenlerin başında bilgi ve özenti gelse de ikincil nedenlerden biri sayılabilecek örtmece de önemli bir kavramdır. Örtmece cinsellik, bedenin bazı parçaları, hastalıklar, ölüm, din, boşaltım gibi çeşitli alanlarda kimi varlık ve nesnelerden kaynaklı korku, ürkme, iğrenme gibi duyguların, kötü izlenim ve çağrışımların önlenmesi amacına yönelik bir değiştirme olarak adlandırılabilir. Burada amaç sözcükleri değiştirme yoluyla kişide uyandıracak olumsuz etkinin azaltılmasıdır. Bu etki azaltılırken çağrışım gücü yumuşak, zararsız, olumlu olan sözcükler benimsenir. Tabunun etkisiyle kullanıldığı düşünülen örtmeceler için Türkçede şekle dayalı örtmeceler, anlama dayalı örtmeceler ve alıntılamalar biçiminde yapılan gruplandırmalar söz konusudur. Bu yazıda ise, daha önce hiçbir çalışmada ele alınmamış olan Arapçadan alıntılanmış örtmece sözcükler grubu konu edilecektir. Hem psikolojik hem de kültürel olarak bir kaçınma eylemiyle ilişkilendirilen bu sözcüklerden Türkçe kurallar çerçevesinde oluşturulanlar ele alınmayıp; başka bir kültürel alana özgü sözcüklerin benimsenmesinin nedenleri sorgulanacak ve Arapçadan alıntılanmış örtmece kategorisinde değerlendirilen bu sözcükler anlamsal olarak incelenip alt başlıklara ayrılacaktır. Böylece, hem Türkçeye giren Arapça alıntı sözcük kategorisinin örtmece alanı belirlenmeye çalışılacak hem de Türk dilinin yabancı kökenli bir dilden örtmece alanında kullanmak üzere seçtiği bu sözcükler üzerine saptamalarda bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

: Örtmece, örtmeceli sözcükler, alıntılama, Arapça alıntı sözcük.

Kaynakça

• ABRAMS, M.H., Aglossary of Literary Terms, Harcourt Brace College Publishers, 1993.
• AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil, TDK, Ankara 1988.
• BİLGİNER, Hayriye, “Batı Dillerinde ve Türkçede Güzel Adlandırma”, Türk Dili, S. 598, Ekim 2001, s. 441-445.
• BUSSMANN, Hadumod, Routledge Dictionary of Language and Linguistics, Routledge, London 1996.
• CAMPBELL, Lyle - MİXCO, Mauricio J, A Glossary of Historical Linguistics, Edinburgh University Press, Edinburgh 2007.
• CAMPBELL, Lyle, Historical Linguistics, Edinburgh University Press, Edinburgh 2013.
• ÇELİK, Cengiz, Türkiye Türkçesinde Örtmece ve Tabu Kelimeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kıbrıs: Doğu Akdeniz Üniversitesi, 2011.
• ÇİFTÇİOĞLU ÇABUK, Arzu, “Türkçedeki Örtmece Sözlerin Oluşum Yolları”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015, C. 4, S. 5, s. 136-160.
• DEMİR ÖZTÜRK, Nuray, Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerindeki Arapça Alıntı Kelimeler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, 2021.
• DEMİRCİ, Kerim, “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”, Milli Folklor, 2008, S. 77, s. 21-34.
• FROMKIN, Victoria – RODMAN, Robert, An Introduction to Language, Harcourt Brace College Publishers, 1993.
• GÖKÇÜR, Engin, “Türkmen Türkçesinde Tabu ve Örtmeceye Dayalı Söz Varlığı Üzerine”, Karadeniz Araştırmaları, 2019, C. XV, S. 64, s. 671-684.
• HOWARD, Philip, The State of the Language, Oxford University Press, 1985.
• LINFOOT-HAM, Kery, “The Linguistics of Euphemism: A Diachronic Study of Sexual Euphemism Formation”, Journal of Language and Linguistics, Vol. 4, No 2, pp. 227-263.
• OSPANOVA, Gulmira, Türkiye Türkçesinde Örtmeceler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden, “Türklerde Ölüm Algılanışı ‘Ölmek” Karşılığı Kullanılan Kelimelerde Hareketle”, Uçmağa Varmak Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009, s. 3-41.
• TÜRKMEN, Seyfullah, “Türkçede Örtmece Sözler”, Karadeniz Araştırmaları, C. 6, S. 23, s. 131-140.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1963-1982), I-XII. cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Sözlük (2005). Hazırlayanlar Akalın, Şükrü Haluk [ve öte.] 10. Basım. Ankara: Türk Dil Kurumu. XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesi Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1963-1977), Türk Dil Kurumu, Ankara.
• WARREN, Beatrice Cecilia, “What Euphemisms Tell Us about the Interpretation of Words” Studia Linguistica, 46 (2) s. 128-172.