FERHENGNÂME-İ SA’DÎ TERCÜMESİNDEKİ ARKAİK SÖZ VARLIĞI HAKKINDA-I

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 3, 14 - 43, 27.07.2021

Mustafa Özkan

https://doi.org/10.7596/katud.20102021.002

Öz

XIV. yüz yılda Türk dili ve edebiyatının gelişmesine Farsçadan yaptığı tercümelerle büyük katkıda bulunmuş olan Hoca Mesud, bu tercümelerinde Türkçe'yi büyük bir başarı ile kullanmıştır. Bu bakımdan dili sade, canlı ve akıcıdır. Gerek Süheyl ü Nevbahar'da, gerekse Ferhengnâme'de belirttiği gibi, bu eserleri kelime kelime tercüme etmeyip, o söz Türkçede nasıl söyleniyorsa o şekliyle ifadeye çalışmış ve yaptığı tercümeye yabancı sözü katmamıştır. Bu da onun yaptığı bu tercümelerin alelâde bir çeviri olmayıp yarı telif bir nitelik taşıdığını göstermektedir. Nitekim Ferhengnâme'yi Bostan'la karşılaştıran Kilisli Rifat, Hoca Mesud’un şairlik kudretini takdirle karşıladığı gibi, Fuat Köprülü de Hoca Mesud'un şairlik kudretinin fevkalâde yüksek olduğunu ifade etmektedir.
Eserlerini bir sanatçı titizliği ile meydana getiren müellif, onların yalnızca beğenilmesini değil, ayrıca okuyucunun bundan zevk almasını da gaye edinmiştir. Bu bakımdan eserlerini hikmetli sözler, temsiller ve öğütlerle süslemiştir. Onun için eserlerinde halkça söyleyişlere, deyimlere ve ata sözlerine çok sık rastlanır. Bu bakımdan Hoca Mesud’un tercümeleri XIV. yüzyıl Türkçesinin kelime haznesi ve gramer yapısı bakımından son derece önemlidir. Biz de çalışmamızda Ferhengnâme-i Sa’dî eserinde yer alan arkaik kelimeleri ele alarak inceledik.

Anahtar Kelimeler

Ferhengnâme-i Sa’dî, Hoca Mesud, arkaik kelimeler

Kaynakça

• BANGUOĞLU, Tahsin, Altosmanische Sprach Studien zu Süheyl ü Nevbahar, Breslau 1938.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Abû Hayyân, Kitâb al-İdrâk li lisân al-Etrâk, İstanbul 1931.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları: Sayı 260, İstanbul 1968.
• CLAUSON, Sir Gerard, An Etymologicial Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972.
• ÇELEBI, Veled, "Edebiyyât-ı İslâmiyye", Tercümân-ı Hakikat ve Musavver Servet-i Fünûn Tarafından Girid Muhtâcînine İâneten Nüsha-i Yegâne-i Fevkalâde, İstanbul 1313, s. 54.
• Derleme Sözlüğü, I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1963, 1965.
• DİLÇİN, Cem, Mes‘ûd b. Ahmed Süheyl ü Nevbahâr İnceleme-Metin Sözlük, Ankara 1991.
• Divanü Lûgat-it Tercümesi, (Çev. Besim Atalay), I-IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara 1999.
• GABAİN, A.Von, Altturkische Grammatik, 3. Auflage, Otto Harrassowitz Wiesbaden 1974.
• GIBB, E. J. W., A History of Ottoman Poetry , I, London 1900.
• GÜLENÇ, Halil, Ferhengnâmei Sa’dî, İnceleme-Metin, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2010.
• GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• HULÛSI, Şerif , "Ferhengnâme–i Sa‘dî'nin Üçüncü Nüshası ve Veled Çelebi-Kilisli Rifat Neşriyle Mukayesesi", TM, IV(1934), s. 295-303.
• KARTAL, Ahmet, “Sa’dî’nin Bostan’ı ile Hoca Mes’ûd’un Ferhengnâme-i Sa’dî İsimli Mesnevilerinin Mukayesesi”, Bilim Yolu , Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Dergisi 3/ 2003, s.55-75.
• Kilisli Muallim Rifat, "Süheyl ü Nevbahar'a Dair", TM, II (1928), s.401-409.
• Kilisli Muallim Rifat-Veled Çelebi, (Kır şehri)li ve Ta‘bîr-i Digerle (Gül şehri)li, Gülşehrî Mahlasıyla Meşhur Şeyh Mes‘ûd b. Osman, Ferhengnâme-i Sa‘dî Tercümesi, İstanbul 1340-1342.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu, Ankara 1994.
• KÖPRÜLÜ, Fuat Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, İstanbul 1934, s. 174-191.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, "Anadolu'da Türk Dili ve Edebiyatının Tekâmülüne Umumi Bir Bakış", Yeni Türk Mecmuası, I/4 (1933), s. 284-290.
• KÖPRÜLÜ, Fuat, "Ferhengnâme-i Sa‘dî Yahut Muhtasar Bostan Tercümesi ve Süheyl ü Nevbahar", TM, II (1928), s.481-496.
• MORDTMANN, J.H., Suheil und Nevbehâr, Romantisches Gedicht des Mes‘ûd b. Ahmed, Hannover 1925.
• MUTLU, Yekta, Ferhengnâme-i Sâdî Tercümesinin Gramer Hususiyetleri, Metin-Gramer ve İndeks, İstanbul 1948, (Türkiyat Enstitüsü tez no:272).
• ÖZKAN, Mustafa, "Hoca Mesud Hayatı ve Eserlerine Dair", Türk Dünyası Araştırmaları , sy. 84 (İstanbul 1993), s. 183-202;
• ÖZKAN, Mustafa, “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Ortaya Konan Tercümelerin Türk Diline Etkisi”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (3) İstanbul 2011, s.1-64.
• ÖZKAN, Mustafa, Cinânî, Cilâü’l-kulûb, Giriş-İnceleme- Metin- Sözlük, İstanbul 1990.
• ÖZKAN, Mustafa, Mahmud b. Kadi-i Manyas, Gülistan Tercümesi, Giriş-İnceleme- Metin- Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1993.
• ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Genişletilmiş 5. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2017.
• STACHOWSKİ, Marek, Etimoloji, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 2011.
• ŞAN, Funda, “Ferhengnâme-yi Sa’dî Tercümesi’nin Kopenhag Nüshası Hakkında İlk Değerlendirme”, Türk Dilleri Araştırmaları 23/2 (2013), s. 203-222.
• Tarama Sözlüğü, I, A-B, Türk Dil Kurumu Yayınları, sayı:212, Ankara 1963.
• TAŞ, İbrahim, Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler, Palet Yayınları, Konya 2009.
• YAVUZ Kemal, XII-XV. Asır Dil Yadigarlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri“, Türk Dünyası Araştırmaları, sy. 27, 1983, s. 9-54.