Ali Sedat’ın Port-Royal Mantıkçılarıyla Hesaplaşması Hangi Mantıksal Tutum Zemininde Gerçekleşti?

Yıl 2020, , 47 - 60, 25.03.2020

Aytekin Özel

https://doi.org/10.20981/kaygi.619236

Öz

Osmanlı’nın
son dönem mantıkçılarından Ali Sedat Avrupalı/Batılı mantıkçılarla entelektüel
bir hesaplaşmaya girişmiştir. Hesaplaştığı mantıkçılardan bir grubu Port-Royal
Mantıkçılarıdır. Mantıksal tutum, bir mantıkçı veya mantıkçılar topluluğunun
kendi dönemlerinde mantık biliminin ana konularına yönelik yaklaşımlarıdır. Bu
yönüyle Port-Royal Mantıkçıları ile Sedat’ın mantıksal tutumları birbirinden
farklıdır. Bu makalede Sedat’ın Port-Royal Mantıkçılarına yönelttiği eleştirilerin
içeriğini kritik etmiyorum. Aksine ortada iki farklı mantıksal tutum olduğunu ileri
sürmek amacıyla onların tarihi ve entelektüel arka planlarını irdeliyoruz. Ali
Sedat ile Port-Royal mantıkçıları, biri İslam Dünyasında (Osmanlı’da) diğeri
Avrupa’da iki farklı geleneklere sahip mantıkçılardır. Bu farklılık onların
mantıksal tutumlarını önemli ölçüde etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Sedat, Port-Royal Mantıkçıları, Osmanlıca Mantık, Arapça Mantık, Mantıksal Tutum, Türk Mantık Tarihi

Kaynakça

• AYIK, Hasan (2002). “Eski ve Yeni Mantığın Kavşağında Ali Sedat”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 4, sayı: 1: 195-205.
• AYIK, Hasan (2002). “Ali Sedat Mantığında Dil-Düşünce İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 2, sayı: 28-29: 267-276.
• BOGER, George (2004). “Aristotle's Underlying Logic”, Handbook of The History of Logic. edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, vol. 1, North-Holland.
• BOGER, George (2004). “Completion, Reduction and Analysis: Three Proof-theoretic Processes in Aristotle’s Prior Analytics”, Handbook of The History of Logic. edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, vol. 1, North-Holland.
• BİNGÖL, Abdülkuddûs (1993). Klasik Mantık’ın Tanım Teorisi (Aristoteles, İbn Sînâ ve Port-Royal Mantıkçıları ile sınırlandırılmış olarak), İstanbul: M.E.B. Yay.
• DESCARTES, Rene (1997). Aklın İdaresi İçin Kurallar, çev. Mehmet Karasan, İstanbul: MEB yay.
• DESCARTES, Rene (1997). Metod Üzerine Konuşma, çev. Mehmet Karasan, İstanbul: MEB yayınları.
• ES-SEMERKANDÎ, Şemsüddîn (2014), Kıstâsü’l-Efkâr-Düşüncenin Kıstası, metin-çev. Necmettin Pehlivan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• EL-KAZVİNÎ, Ömer b. Ali el-Kâtibî (2017). “Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-Kavâidi’l-Mantıkıyye”, Kâtibî Şemsiyye Risalesi, tahkik, çeviri ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul: Litera yay.
• FÂRÂBÎ, (2018). “İlimlerin Sayımı İkinci Bölüm: Mantık İlmi Hakkında”, Mantığa Giriş Risaleleri, metin-çev ve der., Yaşar Aydınlı, İstanbul: Litera yay.
• GABBAY, Dov M. ve John WOODS (2008), “Preface”, Handbook of The History of Logic (Medieval and Renaissance Logic), edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, Vol. 2, North-Holland.
• GÖKBERK, Macit (1998). Felsefe Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• KÖZ, İsmail (2002). “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”, AÜİFD, cilt: XLIII, sayı 1: 135-169.
• KUŞLU, Harun (2017). Nasîruddîn Tûsî’de Önermeler Mantığı, İstanbul: Klasik yay. Logic, Or The art of Thinking: Being The Port-Royal Logic, translated French, with an introduction, by Thomas Spencer Baynes, Edinburgh, ts., isimsiz.
• LÖRİNGHOFF, Von Freytag (1973). Mantık-Saf Mantık Sistemi, çev. T. Mengüşoğlu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÖNER, Necati (1999). Felsefe Yolunda Düşünceler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖNER, Necati (1959). “Türkiye’de Yeni Mantık Cereyanlarının İlk Habercisi: Ali Sedat”. Ankara Üniversitesi Dergisi, I-IV, Doğuş Limited Şirketi Matbaası: 60-69.
• ÖZEL, Aytekin (2012). Aristoteles’in Analitikler Kuramının Çağdaş Yorumları Işığında Bir Arapça Mantık Metni İncelemesi, Bursa: Emin Yayınları.
• ÖZAHISHALI, Hilal (2005). “Ali Sedat’ın Mantık ve Metot Anlayışı”. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• ROSS, David (2002). Aristoteles, çev. Ahmet Arslan ve diğerleri, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SEDAT, Ali (2015). Mîzânü’l-Ukûl (Mantık ve Metodoloji), çeviri ve tıpkıbasım, yayına haz. İbrahim Çapak ve diğerleri. İstanbul: Türkiye Yazma eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• SEDAT, Ali 1306/1890. Lisanu'l Mizan, İstanbul: Karabet ve Kasbar Matbaası.
• STREET, Tony (2014). İslam Mantık Tarihi, derleyen ve çev. Harun Kuşlu. İstanbul: Klasik yay.
• WAHL, Russell (2008). “Port Royal: The Stirrings of Modernity”, Handbook of The History of Logic (Medieval and Renaissance Logic). edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, Vol. 2, North-Holland.