ÂŞIK GÜNAY YILDIZ’IN AVCI MUSTAFA İLE ŞAHNİZER SULTAN HİKÂYESİNİN ARKETİPSEL SEMBOLİZM BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 56, 185 - 197, 27.12.2022

Adem Kaya

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1206963

Öz

Anlatma esasına dayalı türler ait olduğu toplumun siyasi, sosyal, ekonomik ve dini unsurlarını bünyesinde barındıran, geçmişin bilgi ve tecrübesini günümüze taşıma işlevini üstlenen, farklı yöntemler kullanılarak çözümlenmesi gereken sembolik anlamlar yüklü eserlerdir. Merkezinde kolektif bilinçdışının bulunduğu arketipsel sembolizm, edebî eserlerin çözümlenmesinde kullanılan yöntemlerden biridir. Jung, arketiplerin tüm insanlarda görülen müşterek yapılar olduğunu ve ilk insandan bu yana tüm bilgi ve deneyimleri kapsadığını savunur. İnsanoğlu, yüzyıllar boyunca biriken bu bilginin varlığından çoğu zaman habersizdir. Nötr durumda olan bu yapıların harekete geçmesi için bir tetikleyiciye ihtiyaç vardır. Bu itici kuvvet olmadan arketiplerin algılanması mümkün değildir. Halk hikâyeleri onu meydana getiren milletlerin kültür geçmişini bünyesinde barındıran ve gelecek nesillere aktarılabildiği ölçüde varlığını sürdürebilen ürünlerdir. Sözlü kültürün gelecek nesillere aktarılması görevini yüzyıllar boyunca âşıklar üstlenmiştir. Ellerinde sazlarıyla diyar diyar dolaşarak sözlü kültür mirasını gelecek nesillere aktarmakla kalmayıp bu ürünlerin korunması için de yoğun çaba harcamışlardır. Dede Korkut’tan Âşık Şenlik’e bütün bir âşıklık geleneği hazinesinin günümüz âşıklarının kaleminde yeniden şekillenmiş halleri olan halk hikâyelerinin kolektif bilinçdışının ürünleri olan arketipler vasıtasıyla değerlendirilmesi son derece önemlidir. Bu çalışmamızda Âşık Günay Yıldız’ın Avcı Mustafa İle Şahnizer Sultan Hikâyesi, J.Campbell’in “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu” kitabında bahsettiği ayrılma- erginlenme ve dönüş aşamalarını içerisinde yer alan yüce birey, gölge, persona ve anima/animus arketipleri esas alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Jung, arketip, sembolizm, halk hikâyesi, kolektif bilinçdışı

АРХЕТИЧЕСКИЕ СИМВОЛЫ В РОМАНЕ АШИК ГЮНАЙ ЙЫЛДИЗА “АВЧИ МУСТАФА И ШАНИЗЕР СУЛТАН”

Öz

Жанры, основанные на повествовании, являются произведениями содержаçobt политические, социальные, экономические и религиозные элементы того общества, к которому они принадлежат и берут на себя функцию передатчика знаний и опыта с прошлого в настоящее и нагружены символическими значениями. Архетипический символизм, в центре которого находится коллективное бессознательное, является одним из методов при анализе литературных произведений. Юнг утверждает, что архетипы — это общие структуры, наблюдаемые у всех людей и охватывающие все знания и опыт, начиная с первого человека. Люди часто не подозревают о существовании знаний, которые накапливались веками. Для активации этих нейтральных структур необходим триггер. Без этой движущей силы невозможно восприятие архетипов. Народные сказки – это произведения, которые содержат культурную историю народов и могут сохраниться в той мере, в какой их можно передать будущим поколениям. На протяжении веков ашуги брали на себя задачу передачи устной культуры будущим поколениям. Они путешествовали с одного места в другую со своими инструментами, не только передавая устное культурное наследие будущим поколениям, но и прилагая большие усилия для защиты этих произведений. Чрезвычайно важно оценивать народные сказки, представляющие собой переработанные версии сокровища ашугнской традиции от Деде Коркута до Ашика Шенлика, через архетипы, являющиеся продуктами коллективного бессознательного. В нижеследующем исследовании “История Авджи Мустафы иле Шахнизер Султан” Ашика Гюнай Йылдыза, оценивается на основе архетипов личности, тени, персоны и анимы/анимуса, которые включены в этапы разделения, инициации и возвращения, упомянутые в книге Дж. Кэмпбелла “Бесконечное путешествие героя”.

Anahtar Kelimeler

Юнг, архетип, символизм, сказка, коллективное бессознательное

ASSESSMENT OF MINSTREL GÜNAY YILDIZ'S STORY OF "HUNTER MUSTAFA AND ŞAHNIZER QUEEN" IN THE CONTEXT OF ARCHETYPAL SYMBOLISM

Öz

Works based on narration enclose the political, social, economic, and religious elements of the society to which they belong, undertake the function of carrying the knowledge and experience of the past to the present day, and have symbolic meanings that need to be analyzed using assorted methods. Archetypal symbolism, with a collective subliminal at its center, is one of the methods used to resolve literary works. Jung argues that archetypes are common structures seen in all humans and encompass all knowledge and experiences since the first man. Human beings are often unaware of the existence of this knowledge, which has accumulated over the centuries. A trigger is needed for these structures, which are in a neutral state, to act. Without this propulsion, archetypes cannot be comprehended. Folk stories are outcomes that contain the cultural background of the nations that created them and can continue to exist to the extent that they can be passed on to future generations. For centuries, minstrels have undertaken the task of transmitting verbal culture to future generations. Not only have they traveled around the land with their musical instruments and passed on their verbal cultural heritage to future generations, but they have made intensive efforts to preserve these outcomes. It is extremely substantial to evaluate the folk tales, which are the reshaped versions of the treasure of the minstrel tradition, from Dede Qorqut to Aşık Şenlik, through archetypes, which are the outcomes of the collective unconscious. In this study, Aşık Günay Yıldız's Story of "Hunter Mustafa and Şahnizer Queen" was evaluated on the basis of the great individual, shadow, persona, and anima/animus archetypes within the stages of separation-initiation and return mentioned by J. Campbell in his book "The Hero's Infinite Journey".

Anahtar Kelimeler

archetype, symbolism, folktale, the collective unconscious

Kaynakça

• ALPTEKİN. A.B. (2021). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı (10. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALTINKAYNAK E. (2015). Anlatım Esasına Dayalı Metinler ve Din, Ankara: Ardahan Üniversitesi Yayınları.
• ALTINKAYNAK E. (2018). Erzurumlu Âşık Yaşar Reyhani’yi Anlamak, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 40, s.318-327.
• ALTINKAYNAK E. (2019a). Âşık Şeref Taşlıova’nın Kendi Tasnifi Hikâyelerinde Aşkın Doğuşu, Anlatımlara- Derlemelere Dayalı Halk Kültürü Makaleler, (Ed. H. İvgin) , Ankara: Kültür Ajans Yayınları, s. 32-34.
• ALTINKAYNAK E. (2019b). Âşık Bahattin Yıldızoğlu’nu Anlamak, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 44, s.241-251.
• AŞKAROĞLU V. (2013). Dede Korkut Hikâyelerinden Dirse Han Oğlu Buğaç Han Anlatısı Üzerine Simgesel / Arketipsel Bir Çözümleme, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 17, s.120-132.
• BAKIRCI, N. (2019). Kırım Tatar Masallarından "Altın Alma" Adlı Masalın Arketipsel Sembolizm Açısından Çözümlenmesi, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, s.36-46.
• CAMPELL, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• DURBİLMEZ, B. (2006). “Somut Olmayan Kültür Mirası: Halk Hikâyeciliği ve Kars Yöresi Âşıkları”, Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, s.341-364.
• DURBİLMEZ, B. (2010). Âşıklık Geleneklerinde Saz, Millî Folklor, S. 85, s. 148-158.
• DURBİLMEZ, B. (2014). “Âşıkların Şiirlerinde Saz”, Kafkas Üniversitesi Devlet Konservatuarı Uluslararası Müzik Sempozyumu: Doğu Dünyasında Geleneksel Türk Müzik Kültürü, 9-10 Haziran 2014, Kars, (Ed. R. İmrani), Kars, s. 199-204.
• DURBİLMEZ, B. (2017). Gelenekli Türk Anlatıları, İstanbul: Ötüken Yayınları, s.19-75.
• DURBİLMEZ, B. (2019). Türk Dünyası Kültürü-2, İstanbul: Ötüken Yayınları, s.50-55.
• EKİCİ, M. (2011). ‘‘Âşıklık Geleneğinin Güncel Sorunları’’ Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Âşık Sanatı Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı (Ed. Ö. Oğuz, S. Gürçayır) Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları, s.7-15.
• ELİADE, M. (2015). Doğuş ve Yeniden Doğuş, (çev. Fuat Aydın), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• EŞİTTİ, A. S. (2016). Arketipsel Sembolizm Açısından Dirse Han Oğlu Boğaç Han Anlatısının İncelenmesi, (Ed. R. Korkmaz) Dede Korkut Okumaları, İstanbul: Kesit Yayınları.
• FORDHAM, F. (2001). Jung Psikolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Say Yayınları.
• GÖKŞEN, C. (2012). Günay Yıldız Sana mı Kalmış: Hayatı, Sanatı, Şiirleri, Atışmaları ve Hikâyeleri, Ankara: Korza Yayınları.
• JUNG, C. (2013). Dört Arketip. (Çev: Zehra Aksu Yılmazer), İstanbul: Metis Yayınları.
• KANTER, M. F. (2005). Dede Korkut Hikâyelerinin Arketipsel Sembolizm Yöntemiyle Çözümlenmesi, Arayışlar Dergisi, 7(14): 131-138.
• KAYA, A. (2016) Kırım Türk-Tatar Destanlarının Arketipsel Sembolizm Bağlamında Değerlendirilmesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ardahan.
• KAYA, D.(1994). Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsatî, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• KORKMAZ, R. (2016). Arketipsel Sembolizm Açısından Dede Korkut Anlatılarındaki Yüce Birey ve Alp-Bilge Tipi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• PEARSON, C. S. (2003). İçimizdeki Kahraman.( Çev: Semra Ayanbaşı), İstanbul: Akaşa Yayınları. STEVENS, A. (1999). Jung. .( Çev: Ayda Çayır) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• SÜME, G. Ç. (2011). Köroğlu Merkezli Hikâyelerin Sembolik Açılımı, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• TÜRKAN, K. (2008), Türk Masallarında Kahramanın ve Şamanın Don Değiştirmesi Arasındaki Benzerlikler, Türkbilig. Sayı 15, s.136-154.
• UKRAY, M. (2016) Jung Psikolojisi, Ankara: Yason Yayınları.
• YAĞMUR, S. K. (2016), Âşık Günay Yıldız’ın Hikâyelerinin Epizot Ve Motiflerinin İncelenmesi, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.