Kentsel Ulaşımda Yaya Öncelikli Planlama/Tasarım ve Transit Odaklı Gelişimin Metropol Kentlerdeki Deneyimi, İstanbul Örneği

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 4, 523 - 544, 15.12.2018

Pınar Kırkık Aydemir Burak Kaan Yılmazsoy Bilgehan Akyüz Çiğdem Akdemir

Öz

Dünyada hızlı ve plansız kentleşme
sonucunda arazi kayıpları, kent merkezlerinin çöküşü, kırsal alanlara
yayılma,  özel araç kullanımların artışı,
çevre problemleri gibi pek çok sorun ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu durumdan
metropoliten kentlerde yaşayan kentlinin kent yaşamına erişimi ile dahil
olabilme hakkı ve talebi de olumsuz etkilenmekte, yayalar için yürünülmesi,
erişilmesi zor bir mekansal düzen gelişmektedir. 1990’lı yıllardan sonra ortaya
çıkmaya başlayan “Yeni Kentleşme Akımı” da bu problemlere dur diyebilmek
amacını taşımaktadır. Yeni kentleşme akımında kentsel ulaşım açısından
çözümler,  otomobil bağımlılığını
azaltmak, kent içinde ve kente bağlanan diğer merkezlerde en iyi ulaşım modunu
belirleyerek, toplu taşımayı geliştirmek, yürünebilir, yaya dostu cadde-sokaklar tasarlamaktır.

Bu doğrultuda çalışmadaki amaç, 1990
sonrası ulaşım kaynaklı kentsel sorunlara bir çözüm yolu olması amacı ile
geliştirilen
TOD (Transit Oriented
Development)’un gelişimi ve kentsel mekana faydalarını belirtmektir. Florida,
Boston, New Jersey vb. metropol kentlerin deneyimleri üzerinden ülkemiz kentsel
ulaşım/kentsel tasarım politikaları için yönlendirici bir altlık oluşturmaktır.
Çalışmanın kapsamı, transit odaklı gelişimin kentsel ulaşıma katkılarını
belirtmek, yaya dostu mekanlar oluşturmadaki önemine değinmektir.

Çalışmadaki sınırlılıklar,
ülkemizde bu tarz projelerin yetersiz oluşu, Türkiye’de toplu ulaşım kapsamında
örnek alan olarak megakent İstanbul’un seçilmiş olmasıdır. Yöntem olarak,
geçmişten günümüze toplu taşıma ve yaya odaklı ulaşım çözümlerinin
geliştirilmesi ile ilgili literatür araştırması yapılmıştır. Dünya genelinde
metropol kentlerin deneyimleri aktarılmıştır. Türkiye açısından megakent
İstanbul incelenmiştir. İstanbul’a yönelik aktarım noktaları ve toplu taşıma
araçlarının yaygın kullanıldığı metrobüs, metro, tramvay vb. raylı sistemler
üzerinden mekansal değerlendirmeler
yapılmıştır. Üç aşamalı yöntem kullanılmıştır;

-İstanbul Büyükşehir Belediyesi
(İBB) Toplu Ulaşım Daire Başkanlığı ile karşılıklı görüşmeler yapılmıştır.
Nitel araştırma yöntemi,
yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinden yararlanılmıştır. Çalışmanın daha iyi
anlaşılabilmesi için fotoğraf ve İBB haritaları temin edilmiştir.

-Megakent örneklerinin
karşılaştırmalı analizi ile ülkemiz kentsel ulaşım/kentsel tasarım
stratejilerine rehber oluşturmak amaçlanmıştır. Karşılaştırmalı analizde () gelişmiş, () geliştirilmesi gerektiği anlamında
kullanılmıştır.

-Yapılan
araştırmanın ülkemiz ve İstanbul örneklemine altlık oluşturması amacıyla yaya
odaklı tasarım/planlamaya yönelik öneriler geliştirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Ulaşım Planlama, TOD, Yaya önceliği, Metropol Kentler

Planning/Design and Planning Priority in Urban Transportation-Transit-Focused Development Metropol Experience in The Cities, Sample of Istanbul

Öz

As a result of the rapid and
unplanned urbanization, many problems as land loss, collapse of city centers,
expansion to rural areas, increase in private car ownership and environmental
issues have emerged. In metropolitan cities, all these negatively affect the
right and demand of the urban residents to access the city life and creates a
spatial layout that is hard to walk and access. The “New Urbanism Movement”
emerged after the 1990s aims to put an end to these problems. In New Urbanism
movement, the solutions for the urban transport are decreasing automobile
dependency, improving public transport by determining the best mode of
transport both within and outside the city with connections to the other
centers and designing walkable, pedestrian-friendly roads and streets.

In this direction, the study aims to
point out the development of TOD (Transit Oriented Development), developed as a
solution to urban transportation problems after 1990 and its benefits to urban
space. Turkey has utilized the experiences in metropolitan cities as Florida,
Boston, New Jersey etc. to create a guiding base for urban transportation/urban
design policies.

Within the scope of the study, the
contributions of transit-oriented development to urban transportation are
determined and its importance in creating pedestrian-friendly space is
highlighted.

The limitations of the study include
the lack of similar projects in Turkey and selection of mega-city Istanbul as
the sample of the project in the country.

The method of the study is
literature review on the solutions for public transportation and
pedestrian-oriented transportation from past to present. The experiences of
global metropolitan cities are transferred. In Turkey, mega-city Istanbul is
assessed in these terms. Spatial evaluations regarding the transfer points and
commonly used public transportation rail systems as metrobus, metro, tram etc.
are conducted. The study utilizes a three-stage method:

- Face-to-face interviews with
Istanbul Metropolitan Municipality (IMM) Directorate of Public Transportation.
The semi-structured interview method, which is a qualitative research method,
is utilized. Photographs and IMM maps are provided for a better understanding
of the study.

-It is aimed to create a guide for
urban transportation/urban design strategies of Turkey using comparative
analysis of megacity examples. In the comparative analysis, () refers to developed and () refers to underdeveloped.

- In order to create a base for
Turkey and Istanbul as a sample, the study also offers suggestions for
pedestrian-oriented design/planning.

Anahtar Kelimeler

Transport Planning, TOD, Pedestrian Priority, Metropolitan Cities, Istanbul

Kaynakça

• Kılınçaslan, T. (2012). Kentsel Ulaşım. Ninova Yayınları.
• :Acar, İ.H. (2001). Avrupa Kentsel Şartı Işığında Ulaşım Ve Hareketlilikte İzmir’de Uygulanan Bütüncül Yaklaşım. TMH – Türkiye Mühendislik Haberleri, Sayı 415 - 2001/5.
• Akkar-Ercan, M.A. Belge, Z.S. (2017). Daha Yaşanabilir Kentler İçin Mikro Ölçek Bir Yürünebilirlik Modeli. Journal of the Faculty of Architecture, Volume:34, Number:1, Middle East Technical University.
• Ayataç, H. (2016). Kentsel Ulaşım Planlaması ve İstanbul. İTÜ Vakfı Dergisi. Sayı:71, ss.31-35.
• Dikmen, Ç.B. (2011). Avrupa Kentsel Şartı Ulaşım Ve Dolaşım İlkeleri Kapsamında Engellilerin Kentsel Alan Ve Yapılara Erişebilirliğinin Sorgulanması: Yozgat Örneği. e-Journal of New World Sciences Academy 2011, Volume: 6, Number: 4, Article Number: 1A0200, ISSN:1306-3111, SS. 838- 858.
• Erdal, M. (2004). “TRACECA Projesi ve Türkiye’nin Viyonu”, Dünya Gazetesi, Perşembe Rotası Deniz Ticareti ve Lojistik Gazetesi, Sayı:7446, 11 Kasım 2004, s:2
• Jacobson, J. Forsyth, A. (2008). Seven American TODs: Good Practices for Urban Design in Transit-Oriented Development Projects. Journal of Transport and Land Use. Volume 1, No:2.
• Najafidashtape, A. (2018). Ulaşım Aktarma Merkezlerinde Akıllı Kent Mobilyaları. Mimarlık ve Yaşam Dergisi Journal of Architecture and Life 3(1), 2018, (63-74) ISSN: 2564-6109 DOI: 10.26835/my.398502.
• Neuman, M. Smith, S. (2010). City Planning and Infrastructure: Once and Future Partners. Journal of Planning History, Vol:9, Issue:1, https://doi.org/10.1177%2F1538513209355373 Erişim tarihi: 05.07.2017.
• Uysal, Y. (2006). İstanbul ve Ulaşım, Mimarist Dergisi, sayı:20, Yaz 2006.
• Zorlu, F. (2008). Kentsel Doku- Ulaşım Sistemi İlişkileri. METU JFA 2008/1 (25:1) 81-104.
• Akı, M. (2012). Kentsel Toplu Taşıma Kapsamında Metrobüs Sisteminin Yaya Erişilebilirliğinin Değerlendirilmesi: İstanbul Örneği. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul.
• Aydemir, K.P.K. (2018). Yavaş Kent Hareketi Üzerinden Yaşanabilir aramekan/arayüz geliştirmede bir model önerisi. İstanbul Beşiktaş Sinanpaşa Mahallesi Örneği. Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Bartın.
• Cirit, F. (2014). Sürdürülebilir Kent İçi Ulaşım Politikaları ve Toplu Taşıma Sistemlerinin Karşılaştırılması. T.C. Kalkınma Bakanlığı Uzmanlık Tezi, ISBN: 978-605-9041-04-01, Türkiye.
• GÜNDÜZ, Ş., (2011), Ulaşım Ağları ve Kentsel Projeler Kapsamında; Marmara Bölgesi’nin Ulaşım Ağları ve Marmaray Projesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Avrupa Konseyi. (2008). Avrupa Kentsel Şartı – 2: Yeni Bir Kentlilik İçin Manifesto Karar No. 269. Strazburg. Avrupa Konseyi 15. Genel Oturumu.
• Ballester, M.G. Perez, M.R. Stuiver, J. (2011). Automatic Pedestrian Network Generation. AGILE Conference.
• Basid, A., Yılmaz, G., (2017), ”TOD Ve İstanbul’un Kentsel Gelişmesinde Yeni Bir Planlama Stratejisi Olarak Geliştirilmesi” İstanbul Büyükşehir Belediyesi Transist İstanbul Ulaşım Kongresi ve Fuarı http://transist.net/wp-content/uploads/2017/11/Transist16_Bildiri-Kitab%C4%B1_v2.pdf.
• Barua, S. Alam, D. (2013). Transit Oriented Development (TOD) in Edmunton, Canada. Tokyo Institute of Technology.Capital Metropolitan Transportation. 2016
• City of Edmonton Sustainable Development and Transportation Services Departments, (2012), “Transit Oriented Development GUIDELINES” https://www.edmonton.ca/residential_neighbourhoods/PDF/TOD_Guidelines_-_February_2012.pdf. (Erişim tarihi: 28.06.2017).
• Coşkun, K. Esin, N. (2017). Kentlerde Ulaşım Dönüşümü: Yeşil Ulaşım Altyapısı. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, 12. Ulaştırma Kongresi Ulaşım Politikaları, http://www.imo.org.tr/resimler/dosya_ekler/841bb21bd45c204_ek.pdf?tipi=2&turu=X&sube=15 (Erişim tarihi: 28.06.2017).
• Çalışkan, O. Ç. (2009). İstanbul Ve Büyük Ulaşım Projeleri Raporu. Pdf Erişim: http://yesildusunce.org/dl/uploads/2-istanbul-ve-buyuk-ulasim-projeleri-raporu.pdf .
• Doğru, A. Yılmaz, G. (2017). TOD Ve İstanbul’un Kentsel Gelişmesinde Yeni Bir Planlama Stratejisi Olarak Geliştirilmesi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Transist İstanbul Ulaşım Kongresi ve Fuarı, http://transist.net/wp-content/uploads/2017/11/Transist16_Bildiri-Kitab%C4%B1_v2.pdf, (Erişim tarihi: 28.06.2017).
• ELC Group. (2011). Avrasya Tüneli Projesi Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi. İstanbul, Türkiye. Pdf Erişim:https://www.ebrd.com/english/pages/project/eia/42163ntst.pdf , (Erişim tarihi: 16.06.2017).
• EMBARQ. (2014). İstanbul Metrobüs Hattı Yol Güvenliği Ve Erişilebilirlik İzleme Çalışması. Pdf Erişim: http://wrisehirler.org/sites/default/files/%C4%B0stanbul%20Metrob%C3%BCs%20Hatta%20Yol%20G%C3%BCvenli%C4%9Fi%20ve%20Eri%C5%9Filebilirlik%20%C4%B0zleme%20%C3%87al%C4%B1%C5%9Fmas%C4%B1.pdf, (Erişim Tarihi: 05.03.2018).
• EMBARQ. (2015). Otobüs Yollarında Trafik Güvenliği, Pilot Sürüm- Yol Testi. İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Pdf Erişim: http://wrisehirler.org/arastirma/yayin/otob%C3%BCs-yollar%C4%B1nda-trafik-g%C3%BCvenli%C4%9Fi. (Erişim tarihi: 05.07.2017).
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Daire Başkanlığı Ulaşım Planlama Müdürlüğü. (2011). İstanbul Metropoliten Alanı Kentsel Ulaşım Ana Planı (İUAP). İstanbul.
• İBB, 2018, “İstanbul Toplu Ulaşım Haritası” Toplu Ulaşım Daire Başkanlığı Ulaşım Planlama Müdürlüğü, İstanbul.
• Öztaş, Ç.Ç. (2014). Kent İçi Ulaşım Uygulamalarında Toplu Taşım Odaklı Gelişim (TOD) Yaklaşımı. Esenler Şehir Düşünce Merkezi Geleceğin Şehri, Esenler Belediyesi, ISBN: 978-605-9917-05-6, İstanbul.
• Öztürk, E.A. (2017). Sürdürülebilir Kentsel Ulaşım Endeksi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Transist (2017), http://transist.net/wp-content/uploads/2017/12/Transist-2017-Akademik-Bildiri-Kitab%C4%B1.pdf (Erişim tarihi: 05.07.2017).
• Preferred Width for Sidewalk Zones. (2011). http://bostoncompletestreets.org/pdf/2 /chap2_2_sidewalk_width_chart.pdf (Erişim tarihi: 05.07.2017).
• Renaissance Planning Group. (2011). A Frame Work for Transit Oriented Development in Florida. Florida Department of Transportation and Department of Community Affairs.
• Slotterback, S.C. Zerger, C. (2013). Complete Streets from Policy to Project The Planning and Implementation of Complete Streets at Multiple Scales. CTS Center for Transpotation Studies LRRB Final Report 2013- 2030, Pdf Report: http://www.dot.state.mn.us/research/TS/2013/201330.pdf (Erişim tarihi: 05.04.2017).
• Şahin, S.Z. (2012). Kent Planlama Süreci ile Kentsel Altyapı Yatırımlarının İlişkisi: Ankara Örneği. İnşaat Mühendisleri Odası 6. Kentsel Altyapı Sempozyumu. Ankara,
• TC. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. (2008). Herkes İçin Ulaşılabilirliğin İyileştirilmesi Örnek Uygulama Rehberi. Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Yayın no:48, ISBN: 978-975-19-4433-7, Ankara.
• TMMOB Şehir Plancıları Odası İstanbul Şubesi. (2010). 3. Köprü Projesi Değerlendirme Raporu. Pdf Erişim: http://www.mimdap.org/images/dosya/spoist_3.koprurapor.pdf (Erişim tarihi: 01.03.2017).
• “Transit Oriented Development (TOD) Success Stories”, New Haven-Hartford-Springfield Rail Program, www.nhhsrail.com/pdfs/TODcasestudydraft_100311.pdf. (Erişim tarihi: 01.03.2017).
• Transit-Oriented Development Guide A Resource Manual for Designing Good Urbanism. Pdf Erişim: https://www.capmetro.org/uploadedfiles/.../tod-guide.pdf. (Erişim tarihi: 26.05.2017).
• Treasure Coast Regional Planning Council. (2012). Florida TOD Guidebook. 850-414-4520 ([e-mail]) (Erişim tarihi: 01.03.2017).
• Ustad. (2013). Engelliler için Evrensel Standartlar Kılavuzu.http://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/9260/mod_resource/content/0/engelliler-icin-evrensel-standartlar-kilavuzu.pdf (Erişim tarihi: 01.08.2017)
• URL1:http://www.ubak.gov.tr, (Erişim Tarihi: 01.07.2018)
• URL2:http://www.ibb.gov.tr/trTR/BilgiHizmetleri/Yayinlar/FaaliyetRaporlari/Documents/2012/iBB_CD_PDF_2013/ulasimhizmetleri_raylisistemler.pdf, (Erişim Tarihi: 16.07.2018)
• URL3:http://metrobus.iett.istanbul/tr/metrobus/pages/park-et-devam-et/344, (Erişim Tarihi: 18.07.2018).
• URL4: https://www.google.com/intl/tr/earth/resources/ (Erişim Tarihi: 16.04.2018)
• URL5:http://www.istanbul-ulasim.com.tr/default.asp?page=kurumsal, (Erişim Tarihi: 06.01.2018)