Tüketimin Toplumsal Temelleri: Thorstein Veblen’in Birey Eylemi Analizi

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 6, 3233 - 3250, 20.11.2025

Neval Karanfil

https://doi.org/10.35674/kent.1702137

Öz

Çalışmanın konusunu, Thorstein Veblen’in teorisinde, tüketimin toplumsal temelleri ve insan davranışı ile ilgili açıklamalarından hareketle birey eylemini belirleyen unsurlar ve eylemin katmanlarına yönelik gerçekleştirilen kategorik analiz oluşturmaktadır. Veblen’in iktisadi eylemin, özelde de tüketiminin toplumsal temellerine ilişkin tartışmalarını kapsayan çalışmanın çıkış noktası, Veblen’in teorisi çerçevesinde bir tüketim eylemi analizinin hangi bileşenler üzerinden yapılabileceği ve bu teoride tüketimin eylemsel olarak nasıl somutlaştığı sorusudur. Bu soru çerçevesinde araştırma, birey eyleminin özelde de tüketim eyleminin hangi eksende şekillendiği ve hangi unsurlardan etkilendiğinin ele alınmasını amaçlayan kuramsal bir çalışmadır. Çalışmanın özgün değerini, Veblen’in söz konusu çalışmalarında yer alan, insan davranışını ve iktisadi eylemi dayandırdığı içgüdüler ile kurumlara yönelik açıklamalarını, mevcut literatürde sunulandan farklı bir perspektifle ele alarak; birey eyleminin temel belirleyicilerini ve katmanlarını ilişkisel bağlamda kategorize etmesi oluşturmaktadır. Böylece, Veblen’in teorisi çerçevesinde tüketime odaklanan literatüre birey eyleminin nasıl şekillendiği, birbiri ile kesişen ve eylemin ortaya çıkmasını sağlayan unsurların neler olduğu ve bunların toplumsal bağlamda nasıl somutlaştığına dair bir değerlendirme ile katkı sunacağı düşünülmektedir. Çalışmada belirlenen analiz bileşenleri çerçevesinde, Veblen’in teorisinde iktisadi sistemin başlıca aktörü olarak kabul edilen bireyin, üretim ve tüketimle ilişkili iktisadi eyleminin biyolojik ve toplumsal belirleyicilerden etkilendiğine; biyolojik, toplumsal ve bireysel olmak üzere üç temel katman ekseninde şekillendiğine yönelik kategorik bir değerlendirme gerçekleştirilmiştir. Bu katmanların ilki, içgüdüler temelinde birey eyleminin kapasite ve çerçevesini içeren biyolojik katman; ikincisi, toplumsal ve kültürel normlara uyum ve toplumun diğer üyeleri ile etkileşim yoluyla yönelimini belirleyen toplumsal katmandır. Son olarak bireysel katman ise; diğer iki katmanın oluşturduğu çerçevede ortaya çıkan koşulların çıkarlar, amaçlar, alışkanlık ve eğilimler ekseninde değerlendirilerek eyleme dönüştürüldüğü katmandır. Çalışmada belirlenen bu noktalar; Veblen’in sosyolojik analizinde, sınıflı toplumsal yapıların inşa süreçleri, bu süreçte ortaya çıkan sınıfların ‘gösterişçi tüketim’ gibi tüketim alışkanlıkları ve ‘gösterişçi aylaklık’ gibi üretimle ilişkilenme biçimleri, görgü kuralları gibi davranış normları ile ilgili çıkarımları üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Thorstein Veblen , iktisadi eylem , sınıf analizi , gösterişçi aylaklık , gösterişçi tüketim

Social Foundations of Consumption: Thorstein Veblen's Analysis of Individual Action

Öz

The subject of the study is the categorization of the elements that determine individual action and the layers of action based on Thorstein Veblen's explanations about the social foundations of consumption and human behaviour in his theory. The starting point of the study, which covers Veblen's discussions on the social foundations of economic action and consumption in particular, is the question of which components can be used to analyse an act of consumption within the framework of Veblen's theory and how it is embodied in action. Within the framework of this question, the research is a theoretical study that aims to examine the axis on which the individual's action, in particular the act of consumption, is shaped and influenced. The unique value of the study lies in its categorization of the main determinants and layers of individual action in a relational context by taking Veblen's explanations of the instincts and institutions on which he bases human behaviour and economic action in a more comprehensive perspective than the existing literature. Thus, it is thought to contribute to the literature focusing on consumption within the framework of Veblen's theory with an evaluation of how individual action is shaped, what are the elements that intersect with each other and enable the emergence of action, and how they are embodied in the social context. Within the framework of the analysed analysis components determined in the study, it can be said that the economic action of the individual, who is accepted as the main actor of the economic system in Veblen's theory, related to production and consumption, is shaped on the axis of three basic layers: biological, social and individual, which are shaped by biological and social determinants. The first of these layers is the biological layer, which includes the capacity and framework of individual action on the basis of instincts, and the second is the social layer, which determines orientation through adaptation to social and cultural norms and interaction with other members of society. Finally, the individual layer is the layer in which the conditions that arise within the framework formed by the other two layers are evaluated and transformed into action on the axis of interests, goals, habits and tendencies. These points are analysed in Veblen's analysis on the construction processes of class social structures, the consumption habits of the classes emerging in this process, such as conspicuous consumption, and the ways of relating to production, such as conspicuous leisure and behavioural norms such as etiquette.

Anahtar Kelimeler

Thorstein Veblen , economic action , class analysis , conspicuous leisure , conspicuous consumption

Kaynakça

• Abbott, L. D. (1946). Masterworks of economics: Digests of 10 great classics. Doubleday & Company, Inc.
• Açıkalın, S., & Erdoğan, L. (2004). Veblen’ci gösteriş amaçlı tüketim. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi 4(7), 1-18.
• Almeida, F. (2015). The psychology of early institutional economics: The instinctive approach of Thorstein Veblen's conspicuous consumer theory. EconomiA 16(2), 226-234,https://doi.org/10.1016/j.econ.2015.05.002.
• Bahçecioğlu, E. H. (2022). Gösterişçi tüketim bağlamında aylak sınıfın dönüşen formunun sosyal medyadaki temsili: Instagram’da ev kadınlarının sunum pratikleri. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (29), 305-339.
• Barnett, V. Thorstein Veblen, the evolution of the predatory instinct, and the origins of agriculture. Evolut Inst Econ 15, 49–71 (2018). https://doi.org/10.1007/s40844-017-0082-5
• Baysal Kar, B. (2020). The moral problems of capitalism in Thorstein Veblen’s thought. İş Ahlakı Dergisi 13(1),125-134. DOI:10.12711/tjbe.2020.13.1.0150
• Bowman, S. R. (1996). The modern corporation and American political thought: Law, power, and ideology. Pennsylvania State University Press.
• Cassano, G. (2016). Critical pragmatism’s status wage and the standpoint of the stranger. İçinde D. Krier & M. P. Worrell (Ed.), Capitalism's future: Alienation, emancipation and critique (s. 217- 240). Brill.
• Champlin, P. & Knoedler, J. T. (2004). Wages in the public interest: Insights from Thorstein Veblen and J. M. Clark. İçinde P. Champlin & J. T. Knoedler (Ed.), The institutionalist Tradition in labor economics (s. 75- 88). M. E. Sharpe.
• Coser, L. (1980). The pleasures of sociology, NAL Books.
• Davanzati, G. F. Structural change driven by institutions: Thorstein Veblen revisited. Structural Change and Economic Dynamics 45(June), 105-110.
• Diggins, J. B. (1978). The bard of savagery: Thorstein Veblen and modern social theory. Harvester Press.
• Diggins, J. B. (1999). Thorstein Veblen: Theorist of the leisure class. Princeton University Press.
• Dowd, D. (2000). Capitalism and Its Economics: A Critical History. Pluto Press.
• Eby, C. V. (1998). Dreiser and Veblen: Saboteurs of the status quo. University of Missouri.
• Edgell, S. (2001). Veblen in perspective: His life and thought. M.E. Sharpe.
• Ekelund, R. B. Jr. & Herbert, R. F. (2014). A history of economic theory & method. Waveland Press, Inc.
• Fossum, R. H. & Roth, J. K. (1988). Part three: Dreams of success. İçinde R. H. Fossum & R. H. Roth (Ed.), American ground: Vistas, visions, & revisions (s. 215- 423). Paragon House Publishers.
• Ghiurca, C. (2019). Thorstein Veblen and the rise of the behavioral economics. Revista Economica 1(71), 45-50.
• Güleç, C. (2015). Thorstein Veblen ve gösterişçi tüketim kavramı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(38), 62-82.
• Heath, J. (2008). Thorstein veblen and Amerıcan social criticism. İçinde C. Misak, (Ed.), The Oxford handbook of American philosophy. Oxford University Press.
• Hobson, J. A. (1936). Veblen. Chapman and Hall.
• Hodgson, G. M. (2007). Instinct and habit before reason: Comparing the views of John Dewey, Friedrich Hayek and Thorstein Veblen. İçinde E. Krecke; C. Krecke& R. G. Koppl (Ed.), Cognition and economics (s. 109- 145). Emerald Group Publishing Limited.
• Houmanidis, L. (2003). About the methodological and psychological criteria of Thornstein Veblen and Friedrich von Hayek: Objectivity an subjectivity. İçinde Backhaus, J. G.; Heijman, W.; Nentjes, A. & von Ophem, J. (Ed.), Economic policy in an orderly framework: Liber amicorum for Gerrit Meijer. (s. 222- 231). LIT.
• Houze, R. (2010). Consumption: Introduction. İçinde Lees- Maffei, G. & R. Houze (Ed.), The design history reader. (385- 387). Berg Publishers.
• Innis, H. A. (1929). A bibliograpfhy of Thorstein Veblen. The Southwestern Political and Social Science Quarterly (X)1, 1-13.
• Kimmel, M. S. & Stephen, C. (1998). Social and political theory: Classical readings. Allyn and Bacon.Lerner, M. (1948). Editor’s introduction. İçinde M. Lerner (Ed.), The portable Veblen. (1-49). The Viking Press.
• Levent, A. (2025). Lachmann and Veblen: Institutions versus Neoclassicism. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 12(1), 112-127. https://doi.org/10.26650/JEPR1545178
• Mills, C. W. (2008). The politics of truth: Selected writings of C. Wright Mills. Oxford University Press.
• Noble, D. (1960). Dreiser and Veblen and the literature of cultural change. İçinde J. J. Kwiat, & M. C.
• Turpie (Ed.), Studies in American culture: Dominant ideas and images (s. 139- 153). University of Minnesota Press.
• Brette, O; Lazaric, N & Vieira da Silva, V. (2017) Habit, decision-making, and rationality: comparing Thorstein Veblen and Early Herbert Simon. Journal of Economic 3(51), 567-587, DOI: 10.1080/00213624.2017.1353866
• Patsouras, L. (2004). Thorstein Veblen and the American way of life. Black Rose Books.
• Pressman, S. (1999). Fifty major economists. Routledge.
• Runes, D. D. (1955). (Ed.). Thorstein Veblen. İçinde Treasury of philosophy (C. 3). (s. 1189-1196). Grolier.
• Sackrey, C., Schneider, G. & Knoedler, J. (5. b.) (2008). Introduction to Political Economy. Pluto Press.
• Shawn, M. (1974). The trouble with brunch: Work, class and the pursuit of leisure. Coach House Books.
• Soule, G. H. (1952). Ideas of the Great Economics. The New American Library.
• Stabile, D. (2005). Forerunners of modern financial economics: A random walk in the history of economic thought. Edward Elgar Publishing Ltd.
• Sweetland, D. P. (1967). Thorstein Veblen: His life, influences, ideas, and impact [Yüksek lisans tezi, Kansas State University].
• Smith, S. H. & Dawson, M. (2000). The American 1890’s: A cultural reader. Duke UP.
• Şenalp, M. G. (2023). Orijinal, Radikal ve Yönetimsel: Thorstein Veblen ve Amerikan Kurumsalcılığının Toplumsal Sınıf Kökenleri. Fiscaoeconomia 7(1), 86-114. https://doi.org/10.25295/fsecon.1119880
• Tilman, R. (2007). Thorstein Veblen and the enrichment of evolutionary naturalism. University of Missouri Press.
• Uludağ, D., & Soyer, M. (2023). Gösterişe yönelik tüketim kavramının incelenmesi. Topkapı Sosyal Bilimler Dergisi 2(1), 159-172.
• Veblen, T. (1931). The Theory of the leisure class: An economic study of insitutions. Random House.
• Veblen, T. (1945). Conspicuous leisure İçinde M. C. Wesley (Ed.), What Veblen taught: Selected writings of Thorstein Veblen (s. 228- 261). The Viking Press.
• Veblen, T. (2005). Aylak Sınıfın Teorisi (Z. Gültekin& C. Atay Çev.). Babil.
• Veblen, T. (2017a). Çalışma içgüdüsü ve emeğin usandırıcılığı (H. Bilir, İ. Şerener& K. Kızılaltın Çev.). İçinde E. Kızılaltın (Der.), Seçilmiş makaleler (s. 25- 40). Heretik.
• Veblen, T. (2017b). İktisat neden evrimsel bir bilim değildir (H. Bilir, İ. Şerener& K. Kızılaltın Çev.). İçinde E. Kızılaltın (Der.), Seçilmiş makaleler (s. 71- 92). Heretik.
• Veblen, T. (2017c). Kadınların barbar statüsü (H. Bilir, İ. Şerener& K. Kızılaltın Çev.). İçinde E. Kızılaltın (Der.), Seçilmiş makaleler (s. 57- 68). Heretik.
• Veblen, T. (2017d). Mülkiyetin başlangıcı (H. Bilir, İ. Şerener& K. Kızılaltın Çev.). İçinde E. Kızılaltın (Der.), Seçilmiş makaleler (s. 41- 55). Heretik.
• Veblen, T. (2017e). Kadın giyiminin iktisadi teorisi (H. Bilir, İ. Şerener& K. Kızılaltın Çev.). İçinde E. Kızılaltın (Der.), Seçilmiş makaleler (s. 41- 55). Heretik.
• Watkins, J. P. (2015). Economic Waste and social provisioning: Veblen and Keynes on the wealth effect. Journal of Economic Issues 49(2), 441- 448. https://doi.org/10.1080/00213624.2015.1042772
• Wesley, M. C. (1945). What Veblen taught: Selected writings of Thorstein Veblen. The Viking Press.
• Whitman, A. (1985). (Ed.). Thorstein Veblen. İçinde C. V. Eby (Ed.), American reformers: An H. W. Wilson Biographical Dictionary (s. 824-827). The H.W Wilson Company.
• Wild, B. Imitation in fashion: Further reflections on the work of Thorstein Veblen and Georg Simmel. Fashion. Style & Popular Culture 3(3) , 281-294. DOI: https://doi.org/10.1386/fspc.3.3.281_1
• Yılmaz Genç, S & Yardımcı, M. E. (2016). neoklasik iktisadi düşünceye eleştirel bir bakış: Thorsteın Bunde Veblen. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 106-114.
• Yılmaz, F. (2012). İktisat, Kurumsal İktisat ve İktisat Sosyolojisi. Istanbul Journal of Sociological Studies (45), 1-17.