Immanuel Kant’ın Canlı Doğa Sorununa Teleolojik Yaklaşımının İncelenmesi

Yıl 2020, Sayı: 2, 263 - 277, 15.10.2020

Nefise Barak

Öz

Bu çalışma Immanuel Kant’ın Yargı Gücünün Eleştirisi eserinin “Teleolojik Yargı Yetisinin Eleştirisi” bölümünde teleolojinin organik formların açıklanışında nasıl bir rol oynadığını göstermeyi hedeflemektedir. Eserin bu bölümünde canlı doğa sorununu ele alan Kant, mevcut teleolojik açıklama biçimini eleştirerek teleolojiye kendi felsefesi kapsamında yeni bir anlam atfetmiş ve onu zihnin düzenleyici bir ilkesi olarak tayin etmiştir. Böylelikle Kant mekanik doğa tasavvuru içinde organik formların açıklanışın ın felsefi temellendirmesini çelişkiye düşmeden gerçekleştirebilmiştir. Betimsel bir anlatımla ilerleyecek olan bu çalışmada, öncelikle Kant’ın karşı karşıya kaldığı canlı doğanın Kant için nasıl bir sorun haline geldiği gösterilecektir. Devamında ise sorunun tarihsel art alanı ele alınacak, modern dönem içinde mekanik doğa tasavvurunun nasıl şekillendiğine ve biyoloji alanındaki gelişmelere özellikle Preformasyon ve Epigenesis yaklaşımlarına yer verilecektir. Böylece doğayı mekanik bir biçimde görmenin yetersizliğinin nasıl ortaya çıkardığı gösterilecek ve Gottfried Leibniz’in canlı doğa sorununa dair teleolojik yaklaşımına kısaca değinilecektir. Son olarak Kant düşüncesindeki teleoloji eleştirisi ortaya koyulacak ve Kant’ın organik yapıların açıklanmasına yönelik çözümü ile modern dönemde teleoloji sorununun tarihsel bir değerlendirmesi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Teleoloji, Mekanizm, Açıklama, Biyoloji, Yargı Yetisi

Analysis of the Teleological Approach to Immanuel Kant's Living Nature Problem

Öz

This study aims to show what role teleology plays in explaining organic forms in the “Critique of Teleological Judgment” part of Immanuel Kant's "Critique of Judgment". Kant who deals with the problem of living nature in this part of the work, gave a new meaning to teleology within the context of his philosophy by criticizing the current form of teleological explanation and appointing it as a regulative principle of the mind. Thus, Kant was able to realize the philosophical basis of the explanation of organic forms in the idea of mechanical nature without any contradiction. In this study, which will continue with a descriptive narrative, firstly, it will be shown how the living nature that Kant is facing has become a problem for him. Thereupon, the historical background of the problem will be analyzed - the way the concept of mechanical nature was shaped in the modern period, the developments in biology, in particular, the preformation and Epigenesis approaches. Thus, it will be shown how the inability to see nature mechanically reveals and the teleological approach of Gottfried Leibniz on the problem of living nature will be reviewed. Finally, the criticism of teleology in Kant's thought will be revealed and a historical assessment of the teleology problem in the modern period will be discussed with Kant's solution for explaining organic structures.

Anahtar Kelimeler

Teleology, Mechanism, Explanation, Biology, Judgment

Kaynakça

• Boutroux, E. (2009). Leibniz (A. Altınörs, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Blumenbach, J. F. (1781). Über den Bildungstrieb und das Zeugungsgeschäfte. Göttingen: Dieterich Verlag.
• Bumin, T. (2005). Tartışılan Modernlik: Descartes ve Spinoza. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cevizci, A. (2009). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• Collingwood R. G. (1999). Doğa Tasarım (K. Dinçer, Çev). İstanbul: İmge Kitabevi.
• Descartes, R. (1997). Felsefenin ilkeleri, (M. Karasan, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Descartes, R. (2007). Meditasyonlar, (İ. Birkan, Çev.). Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Gould, S. J. (2003). Darwin ve Sonrası (C. Temürcü, Çev). Ankara: Tübitak Yayınları.
• Kant, I. (1790). Briefwechsel, Brief 438, An Iohann Friedrich Blumenbach. Erişim adresi: https://korpora.zim.uni-duisburg-essen.de/kant/briefe/438.html
• Kant, I. (1993). Arı Usun Eleştirisi (A. Yardımlı, Çev.). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Kant, I. (1995). Kritik der Urteilskraft. Frankfurt am Main: Suhrkamp Taschenbuch Verlag.
• Kant, I. (2016). Yargı Yetisinin Eleştirisi, (A. Yardımlı, Çev.) İdea Yayınevi, 3. Baskı, İstanbul.
• Leibniz, G. (2011). Monadoloji-Metafizik Üzerine Konuşma (A. Altınörs, Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Mclaughlin P. (1989). Kants Kritik der teleologischen Urteilskraft. Bonn: Bouvier Verlag.
• Peters, F. E. (2004). Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü (H. Hünler, Çev.). İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Richards R. J. (2000). Kant and Blumenbach on the Bildungstrieb: A Historical Misunderstanding, Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences, 31, 11-32.
• Richards R. J. (2018). The Foundations of Archetype Theory in Evolutionary Biology: Kant, Goethe, and Carus, Repuplic of letters. Erişim Adresi: http://home.uchicago.edu/~rjr6/articles/RofL_v06i01_Richards.pdf
• Roe, S. A. (1981). Matter, Life and Generatıon,: Eighteenth-Century Embryology and the Haller-Wolff Debate, New York/Cambridge/London: Cambridge University Press.
• Topdemir, H. G. (2013). Doğa Felsefesinden Fiziğe: Galileo Aristoteles’e Karşı, Bilim ve Teknik, 549, 72-75.