Sanatçının Yaratımından Açılan Farklı Sahneler: Aristoteles’ten Platon’a “Tragedya” Ekseninde Bir Geri Dönüş

Yıl 2022, Sayı: 1, 14 - 32, 30.04.2022

Ümit Öztürk Ayşe Gül Çıvgın

Öz

Bu çalışma, Aristoteles ve Platon özelinde, “poiēsis” fiilinin iki farklı tarzda kavramsallaştırmasından doğan yapıca uzlaşmaz iki “tragedya” anlayışını irdeleme amacı taşımaktadır. Bunun için, Peri Poiētikēs Tekhnēs ile Politeia metinleri yol gösterici olarak seçilmiştir. Tartışmamızı “mimēsis” bağlamına yerleştirerek, bir yandan “poiēsis” etkinliğine diğer yandan ise “poiēsis” etkinliğinin gerçekleştiricisi olan “poiētēs”e yönelip, bu kavramların bahsedilen iki filozofun “sanat” ve “felsefe” kavrayışlarındaki yerini açmayı deniyoruz. Bu denemeyi ise tragedya bağlamında karşımıza çıkan fâil, fiil, münfâil hâl ve seyirci mefhumları üzerinden derinleştirmeye çalışıyoruz. Böylece, sunduğumuz eleştirel değerlendirmelerden hareketle, aslında Aristoteles’in değil, fakat Platon’un “sanat”ın bir “tekhnē (ustalık)” ve “poiētikē (yaratıcılık)” olarak asıl anlamını yakalamış olabileceğine dair bir ipucu bırakıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Sanat ve Felsefe , Fâil-Fiil-Eser , Meydana Getirme , Taklit , Yaratıcılık

Different Scenes from the Artist’s Making: A Return from Aristotle to Plato on the Axis of “Tragedy”

Öz

This study aims to examine two structurally irreconcilable understandings of “tragedy” arising from the conceptualization of the act of “poiēsis” in two different ways, in particular for Aristotle and Plato. For this, the texts Peri Poiētikēs Tekhnēs and Politeia have been chosen as guides. By placing our discussion in the context of “mimēsis,” we try to open the place of these concepts in the understanding of “art” and “philosophy” of the two mentioned philosophers, by turning to the activity of “poiēsis” on the one hand and “poiētēs,” the performer of the activity of “poiēsis,” on the other. We are trying to deepen this essay through the notions of actor, action, passion, and spectator that appear in the context of tragedy. Thus, starting from the critical evaluations we have presented, we leave a hint that Plato, but not Aristotle, may have captured the original meaning of “art” as a “tekhnē (skill)” and “poiētikē (creativity).”

Anahtar Kelimeler

Art and Philosophy , Action-Passion-Product , Actualisation , Imitation , Creativity

Kaynakça

• Aristoteles (1987). Poetika (İ. Tunalı, Çev.). İstanbul: Remiz Kitabevi.
• Aristoteles (2008). Poetika (Y. Onay, Çev.). İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları.
• Aristoteles (2012). Poietika –Şiir Sanatı Üzerine (N. Kalaycı, Çev.; Yunanca-Türkçe). Ankara: Pharmakon.
• Aristoteles (2018). Poetika –Şiir Sanatı Üzerine– (A. Çokona & Ö. Aygün, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aristoteles (2018a). Politika (Ö. Orhan, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Aristoteles (2018b). Metafizik (Y. G. Sev, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Badiou, A. (2013). Başka Bir Estetik: Sanatlar İçin Küçük Bir Kılavuz (A. U. Kılıç, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Haşlakoğlu, O. (2016). Platon Düşüncesinde Tekhnê – Sanat ve Felsefenin Ortak Kökeni Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Sentez Yayınları.
• Havelock, E. A. (2015). Platon: Filozof Şaire Karşı (A. Beyaz, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Lloyd, G. E. R. (2014). Aristoteles (A. Kayapalı, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Vernant, J. P & Vidal-Naquet, P. (2012). Eski Yunan'da Mit ve Tragedya (S. Tamgüç & R. F. Çam, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Peters, F. E. (2004). Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü (H. Hünler, Çev.) İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Plato (1997). Complete Works (J. M. Cooper, Ed., with introduction and notes). Hackett: Hackett Publishing.
• Platon (1997). Timaios (E. Güney & L. Ay, Çev.). MEB, İstanbul.
• Platon (2007). Symposion (E. Çoraklı, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Platon (2015). Sofist (Ö. N. Soykan, Çev.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Platon (2016a). Devlet (H. Demirhan, Çev.). İstanbul: Islık Yayınları.
• Ricoeur, P. (2011). Zaman ve Anlatı: Bir –Zaman, Olay Örgüsü, Üçlü Mimesis– (M. Rıfat & S. Rıfat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ross, D. (2014). Aristoteles (A. Arslan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.