Kant’ta Mutluluğun Ahlaki Kılınması ile Ahlaklılık Temelinde Kurulan Dinsellik

Yıl 2022, Sayı: 2, 82 - 101, 27.10.2022

Mehmet Fatih Elmas

Öz

Düşünce tarihinin neredeyse her döneminde insanı ahlaki bir faile dönüştürebilmek amacıyla çeşitli kuramlar geliştirilmiştir. Bu kuramlarda genel olarak insanın ahlaki bir ilkeyi kendi eylemsellik alanına tatbik etmesi için gerekli olan şeyin ve erdemli davranışlarla erişilmesi hedeflenen mutluluğun ne olduğu üzerine bir düşünme faaliyeti gerçekleşir. Geliştirilen yanıtlar arasında şüphesiz çok seçkin bir yere sahip olan kuram, Kant’a aittir. Kant’a göre doğa alanında eğilim ve isteklere bağlı davranışlarla amaç olarak mutluluğa ulaşmak, insanı ahlaklı kılmaz. Bu bakımdan, insanı mutlu kılan şeyin değil, onu iyi yapan, bir ahlaki faile dönüştürmenin olanağını soruşturur. En yüksek iyiyi gerçekleştirmeyi, eğilim ve isteklere bağlı bir amaç olarak belirlenen çeşitli türden mutluluklara ulaşma çabasıyla eşitleyen tüm anlayışlar karşısında Kant, en yüksek iyiyi gerçekleştirmenin ilk koşulunu ahlaklılık, ikinci koşulu olarak –birinci koşul sağlandığı takdirde- ortaya çıkacağına inandığı mutluluk olarak belirler. Ona göre yalnızca ahlak yasasıyla belirlenen erdemli davranışların sonucunda gerçekleşeceği beklenen, aklın bir ideali olarak mutluluk insanı ahlaklı kılabilir. Nitekim özerk bir biçimde kendisi için koyduğu yasayla, akıl sahibi bir varlığını kişilik sahibi bir varlığa dönüştüren insan aynı zamanda ahlaki değer taşıyan davranışlarda bulunmanın sonucunda hep bir beklentisi olan bir varlıktır. İnsanın bu beklentisine yanıt, dinden gelir. Burada Kant, geliştirdiği ahlak öğretisinin mutluluk öğretisi olarak da adlandırılabilmesinin koşulunu ortaya koyar. Buna göre sırf akıl talep ettiği için insana ödevler yükleyen yasa zemininde temellenen en yüksek iyiyi gerçekleştirme isteğiyle, aklın yasa koyuculuğu altında yaşadığımız için içimizde doğan iyiyi gerçekleştirme arzusuyla dine yönelindiğinde ancak ahlak öğretisi bir mutluluk öğretisi olabilir. Bir başka deyişle, yalnızca ahlaklılık temelinde tesis edilen bir dinsellikle mutluluk ahlaki kılınabilir. Bu yazıda mutluluğun nasıl ahlaki kılınabildiği ya da mutluluğa layık olabilmek için ne yapılması gerektiği konusu irdelenip, en yüksek iyiye yönelen insana yüklenilen ödevlerin tanrısal buyruklar olarak benimsenmesiyle mutluluktan pay alma umudunu doğuran ahlak temelli din anlayışına dikkat çekilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahlak, Mutluluk, Özerklik, En Yüksek İyi, Din

Kaynakça

• Bauman, Z. (2011). Postmodern Etik, (A. Türker, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ceylan, Y. (2011). Din ya da Politika: Neden Felsefe?, Ankara: Phoenix Yayınevi. 

• Goldman, L. (1983). Kant Felsefesine Giriş, (A. Timuçin, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Habermas, J. (2019). “Öteki” Olmak, “Öteki”yle Yaşamak, (İ. Aka, Çev.), YKY: İstanbul.
• Heimsoeth, H. (2007). Kant’ın Felsefesi, (T. Mengüşoğlu, Çev.), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hume, D. (2004). Din Üstüne, (M. Tuncay, Çev.), 4. Basım, Ankara: İmge Kitabevi.
• Kant, I. (1879). Kant’s Critique of Practical Reason and Other Works on the Theory of Ethics, trans. Thomas Kingsmill Abbott, M. A., Fellow and Tutor of Trinity College, Dublin (London: Kongmans, Green and Co.).
• Kant, I. (1993). Arı Usun Eleştirisi, (A. Yardımlı, Çev.) İstanbul: İdea Yayınları.
• Kant, I. (1998). Religion within the Boundaries of Mere Reason and Other Writings, (Translated and Edited by A. Wood and G. Giovanni), U. Kingdom: Cambridge University Press.
• Kant, I. (2014). Pratik Aklın Eleştirisi, (I. Kuçuradi, Çev.), Ankara: TFK Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (2003). İnsan ve Değerleri, Ankara: TFK Yayınları.
• Maclntyre, A. (2001). Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik’in Kısa Tarihi, (H. Hünler ve S. Z. Hünler, Çev.), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Mengüşoğlu, T. (1969). Kant ve Scheler’de İnsan Problemi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Özcan, M. (2016). İnsan Felsefesi: İnsanın Neliği Üzerine bir Soruşturma, Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Poole, R. (1993). Ahlak ve Modernlik, (M. Küçük, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Russell, B. (2014). Etik, Toplum, Siyaset, (F. Sezer, Çev.), İstanbul: Say Yayınları.
• Spinoza B. D. (2011) Geometrik Yöntemle Kanıtlanmış ve Beş Bölüme Ayrılmış Ethica, (Ç. Dürüşken, Çev.), İstanbul: Kabalcı Yayınları.