Two Moments of Second Republic Debates: An Assessment from the Perspective of Republicanism

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 32, 338 - 358, 30.05.2025

Aydoğan Kutlu

https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.1626531

Öz

Purpose: The aim of this study is to comparatively evaluate the concepts, themes and theses of the second republic debates in Turkey in the 1960s and 1990s.
Design/Methodology: With a historicist approach, the general frameworks of the political-intellectual debates of the 1960s and 1990s are analyzed and then the main arguments of both moments are analyzed and discussed. A large number of primary and secondary sources were scanned based on qualitative methods.
Findings: Turkish republicanism has always been weak in justifying itself in the absence of a strong monarchist challenge. In this context, the second republican debates of the 1960s and 90s have been important opportunities for reinterpreting the republic. However, the republic-state identity, the relationship with the image of Atatürk, and the inability to frame the republic-democracy debate in a healthy framework did not allow for a philosophically in-depth interpretation of the republic.
Limitations: Since the aim of the study is to examine the two main peaks of second republicanism, the projections of the debates in the 1970s, 80s and 2000s have been excluded. Moreover, the historical periods have been analyzed only in terms of their direct relevance, and even then the study is too long.
Originality/Value: On the one hand, the study attempts to situate the second republicanism debates on the basis of their connection/disconnection with republican political philosophy, and on the other hand, it compares the concepts, themes and theses prominent in both moments in relation to the periodic conditions.

Anahtar Kelimeler

Second Republic , Republicanism , Democracy , Kemalism , Liberalism , Bureaucracy

İkinci Cumhuriyet Tartışmalarının İki Momenti: Cumhuriyetçilik Açısından Bir Değerlendirme

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki ikinci cumhuriyet tartışmalarının 1960’lardaki ve 1990’lardaki kavram, tema ve tezlerini karşılaştırmalı biçimde değerlendirmektir. Tarihselci bir yaklaşımla 1960’ların ve 1990’ların siyasal-entelektüel tartışmalarının genel çerçeveleri incelenmiş ardından her iki momentteki temel savlar irdelenip tartışılmıştır. Nitel yöntemlere dayanarak çok sayıda birincil ve ikincil kaynak taranmıştır. Türk Cumhuriyetçiliği, güçlü bir monarşist meydan okumanın yokluğunda kendisini gerekçelendirmekte öteden beri zayıf kalmıştır. Bu bağlamda 1960’ların ve 90’ların ikinci cumhuriyetçilik tartışmaları, cumhuriyetin yeniden yorumlanmasında önemli fırsatlar olmuştur. Bununla birlikte cumhuriyet-devlet özdeşliği, Atatürk imgesiyle kurulan veya reddedilen ilişki, cumhuriyet-demokrasi tartışmasının sağlıklı bir çerçeveye oturtulamaması gibi durumlar, felsefi açıdan derinlikli bir cumhuriyet yorumuna imkân vermemiştir. Çalışmanın amacı özellikle ikinci cumhuriyetçiliğin iki ana zirvesini incelemek olduğu için tartışmaların 1970’ler, 80’ler ve 2000’lerdeki izdüşümleri kapsam dışı bırakılmıştır. Ayrıca tarihsel dönemler yalnızca doğrudan ilgili olduğu özellikleriyle ele alınmıştır ki bu halde bile bir hayli uzun olmuştur. Çalışma, ikinci cumhuriyetçilik tartışmalarını bir yandan cumhuriyetçi siyaset felsefesiyle bağlantısı/bağlantısızlığı temeline oturtmaya çalışmakta, diğer yandan ise her iki momentte öne çıkan kavram, tema ve tezleri dönemsel koşullarla ilişkilendirerek karşılaştırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Cumhuriyet , Cumhuriyetçilik , Demokrasi , Kemalizm , Liberalizm , Bürokrasi

Kaynakça

• Ağırdır, B., Yaycıoğlu, A. vd. (2023). Cumhuriyet’in İkinci Yüzyılına Girerken Türkiye. TÜSİAD. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/11415-cumhuriyet-in-i-kinci-yuzyilina-girerken-turkiye-calistay-dizisinden-perspektifler.
• Akat, A. S. (1993). Türkiye’de Sivil Toplum İnanılmaz Bir Hızla Güçlenmektedir. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 115-31.
• Akat, A. S. (2004). Sosyal Demokrasi Gündemi. (2. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi. https://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://akat.bilgi.edu.tr/pdf/sdgundemi-2.pdf.
• Akşin, S. (1992). Sina Akşin ile Söyleşi: “II. Cumhuriyetçilerin Yapmak İstedikleri En Önemli Değişiklik, Türkiye’nin Dış Siyaset Kalıbını Değiştirmektir”. Türkiye Günlüğü. 20, 50-52.
• Altan, M. (1992). “İkinci Cumhuriyet” Nedir, Ne Değildir? Türkiye Günlüğü. 20, 10-14.
• Altan, M. (1993). Sorun Politik Devletten Liberal Devlete Geçememektir. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 33-59.
• Altan, M. (1997). II. Cumhuriyet Manifestosunun Tartışmalarına Giriş. Doğu Batı. 1, 89-92.
• Altan, M. (2001). Birinci Cumhuriyet Üzerine Notlar. (1. Baskı). Birey.
• Altan, M. (2008). İkinci Cumhuriyet’in Yol Hikâyesi. (Söyleşi: Defne Asal Er). (3. Baskı). Hayykitap.
• Altan, M. (2012). Kemalizmde Demokrasiye Yer Yok Ama… İçinde A. Yıldız (röp.) Cumhuriyetin Demokrasiyle İmtihanı. Etkileşim Yayınları, 318-23.
• Altan, M. (2022, Ağustos 22). 2. Cumhuriyet, Yeniden, Hemen, Şimdi. Artıgerçek. https://artigercek.com/makale/2-cumhuriyet-yeniden-hemen-simdi-221736.
• Altıntaş, M. (1996). Numaracı Cumhuriyetçilerin İçyüzü Ortaya Çıkmıyor mu? İçinde 2. Cumhuriyete Hayır. (2. Baskı). Türk Devrim Kurumu Yayınları, 40-41.
• Aslandaş, A. S. ve Bıçakçı, B. (1995). Popüler Siyasî Deyimler Sözlüğü. (1. Baskı). İletişim.
• Ateş, T. (1993). 2. Cumhuriyet Tartışmaları Abesle İştigalden Başka Bir Şey Değildir. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, s. 145-73.
• Aytürk, İ. (2022). Post-Post-Kemalizm: Yeni Bir Paradigmayı Beklerken. İçinde İ. Aytürk & B. Esen (der.) Post-Post-Kemalizm: Türkiye Çalışmalarında Yeni Arayışlar. (s. 23-48). İletişim.
• Bekata, H. O. (1960). Birinci Cumhuriyet Biterken. Çığır Yayınları.
• Bölügiray, N. (1993). İşte Sivil Cumhuriyet?! Tekin Yayınları.
• Bulaç, A. (1993). Milli Devlet Miadını Doldurdu. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 367-92.
• Çandar, C. (1993). Özal’ın Cenaze Töreni Kemalizmin Cenaze Töreniydi. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 91-114.
• Debray, R. (1997). Cumhuriyetçi misiniz, Demokrat mı? (Çev. A. Arslan) Türkiye Günlüğü. 47, 16-27.
• Demirel, T. (2021). Türkiye’nin Uzun On Yılı: Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi. (3. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Erdoğan, N. & Üstüner, F. (2005). 1990’larda “Siyaset Sonrası” Söylemler ve Demokrasi. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt 7: Liberalizm, İletişim, 658-65.
• Erginer, H. S. (1960). İkinci Cumhuriyetin Eşiğinde. Hamle Matbaası.
• Eroğul, C. (2014). Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi. (1. Baskı). Yordam.
• Giritli, İ. (1961). 27 Mayıstan İkinci Cumhuriyete. Ercan Matbaası.
• Giritli, İ. (1966, Ağustos 8). Birinci Cumhuriyet mi? İkinci Cumhuriyet mi? Milliyet, 2.
• Giritli, İ. (1971, Nisan 20). Üçüncü Cumhuriyete Doğru. Milliyet, 2.
• Giritli, İ. (1992, Ağustos 6). 2. Cumhuriyet Tartışmaları. Milliyet, 7.
• Gökdemir, O. (1993). Basından Seçmeler: “Tahiri Tarikatı”nın 2. Cumhuriyet Çıkarması. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 435-42.
• Güneş, T. (1961, Nisan 8). Türkiye Devleti Cumhuriyettir. Ulus, 1, 5.
• Gürpınar, D. (2013). Düne Veda: Türkiye’de Liberalizm ve Demokratlık (1980-2010). Etkileşim.
• Kalaycıoğlu, E. (1992, Ağustos 6). 2. Cumhuriyet Tartışmaları. Milliyet, 7.
• Kalkandelen, Z. (2012). İkinci Cumhuriyetçiliğin Temelleri. (1. Baskı). Cumhuriyet Kitapları.
• Karal, E. Z. (1960). 27 Mayıs İnkılabının Sebepleri ve Oluşu. Milli Eğitim Basımevi.
• Kılıçbay, M. A. (1992). Cumhuriyet ya da Nasıl Birey Olunur? Türkiye Günlüğü. 20, 43-46.
• Koloğlu, O. (2007). Numaracı Cumhuriyetçiler: II. Cumhuriyetçiler Hakkında Her Şey. (1. Baskı). Pozitif Yayınları.
• Kunt, M. E. (2021). Cumhuriyet’in Yıkımında Numaracı Cumhuriyetçiler. (1. Baskı). Cumhuriyet Kitapları.
• Kutlu, A. (2023). Cumhuriyet ve Kavramsal Komşuları Monarşi, Devlet ve Demokrasi: Benzerlikler ve Farklılıklar Üzerine Bir Değerlendirme. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24 (3), 469-82.
• Kürkçü, E. (1993). Sosyalistler Ne 1. Cumhriyetçilerin ne de 2. Cumhuriyetçilerin Yanında Yer Almamalı. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 301-29.
• Kurtbek, S. (1950, Nisan 15). 2nci Cumhuriyet. Zafer, 2.
• Lew, Y. I. (2000). Brief History of Korea -A Bird’s Eye View-. The Korea Society. https://www.koreasociety.org/images/pdf/KoreanStudies/Monographs_GeneralReading/BRIEF%20HISTORY%20OF%20KOREA.pdf.
• Mumcu, U. (1992, Eylül 28). Kaçıncı? Cumhuriyet, 17.
• Onaran, B. (2023). 27 Mayıs Dönemi Cumhuriyet Tartışmaları: Sürekli ve Sayılı mı? Tek ve Ebedi mi? Toplum ve Bilim. 163, 5-31.
• Ortaylı, İ. (1992). İlber Ortaylı ile Söyleşi: “Cumhuriyeti Numaralandırmak, Eski Tepeden İnmeci Alışkanlıklara Dayalı Yeni Söylem Tarzıdır”. Türkiye Günlüğü. 20, 15-19.
• Öcal, Z. (1994). Sermayenin Golaballeşmesi, Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi SBE Bütçeleme ve Planlama Anabilim Dalı (Danışman: Prof. Dr. Osman Zekai Kaya), İstanbul.
• Özdemir, H. (1991). Sivil Cumhuriyet. (1. Baskı). Boyut.
• Özdemir, H. (1993). Fatih Sultan Mehmet İstanbul’unda Sivil Toplum Olduğunu İddia Ediyorum. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 69-89.
• Pamukoğlu, A. H. (1960). Türkiye’de Demokrasi: İkinci Meşrutiyetten İkinci Cumhuriyete. Nurgök Matbaası.
• Pekdemir, M. (1993). Özal Kelimenin Tam Anlamıyla Oportünist ve Revizyonisttir. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 223-55.
• Savcı, B. (1961). Yeni Anayasa Rejimine Doğru Gelişmeler (I). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 16 (2), 62-101.
• Savcı, B. (1962). Yeni Anayasa Rejimine Doğru Gelişmeler (III). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 17 (1), 21-87.
• Savcı, B. (1992, Ağustos 31). Savulun, İkinci Cumhuriyet Geliyor! Cumhuriyet, 2.
• Savran, S. (1993). 2. Cumhuriyet’i Demokrasiye Yönelik Bir Açılım Olarak Görmek Büyük Hatadır. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 257-81.
• Schain, M. (2011). The Fifth Republic. İçinde E. Berenson, V. Duclert & C. Prochasson (ed.) The French Republic: History, Values, Debates. (s. 83-92). Cornell University Press.
• Somel, A. (2015). Türkiye’nin İkinci Cumhuriyetleri. Praksis. 37, 127-42.
• Tanör, B. (1986). İki Anayasa 1961 ve 1982. (1. Baskı). Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Tanör, B. (1993). 2. Cumhuriyet Kavramı Değişimden Yana Olan Güçleri Bölmüştür. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 175-94.
• Tuncay, M. (1993). Bu Bölgenin Sorunları Ancak Yakın Doğu Federasyonu İle Çözülebilir. İçinde M. Sever & C. Dizdar (der.) 2. Cumhuriyet Tartışmaları: Yeni Arayışlar, Yeni Yönelimler, Başak, 133-44.
• Weber, M. (2017). Sosyoloji Yazıları (çev. T. Parla). Metis.
• Yayla, A. (2014). Üçüncü Cumhuriyet mi? Liberal Düşünce. 19 (75), 73-80.
• Yıldırım, D. & Haspolat, E. (2016). İkinci Cumhuriyetçilik: “Sol” Özalizm’in Türkiye Tahayyülü. İçinde D. Yıldırım & E. Haspolat (der.) Türkiye’de Yeni Siyasal Akımlar (1980 Sonrası). (s. 147-70). Phoenix.
• Politikyol (2022, Ekim 30). Cumhuriyetin İkinci Yüzyılı mı, Türkiye Yüzyılı mı? Politikyol. https://www.politikyol.com/cumhuriyetin-ikinci-yuzyili-mi-turkiye-yuzyili-mi.
• Zürcher, E. J. (2012). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (çev. Y. S. Gönen). (27. Baskı). İletişim.