Borsa İstanbul'da İşlem Gören İmalat Sanayi Firmalarının Göreli Etkinlik (VZA) Düzeylerinin Ar-Ge Yoğunlukları İle İlişkisi

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1-2, 89 - 110, 28.12.2018

Hatice Cenger , Aslan Gülcü , F. Betül Karaca

Öz

Kârlılık, büyüme ve süreklilik gibi ekonomik
amaçları olan firmaların agresif rekabet ortamında bu amaçlarını
gerçekleştirebilmeleri, kendilerini diğer firmalardan farklılaştırmasına ve
yeni ürün ve teknoloji geliştirmesine bağlıdır. Bu nedenle yeniliklerin
oluşumuna katkı sunan Ar-Ge'ye önem veren işletmeler bu mücadelede ön sıralarda
yer alabilmektedirler. Bu denli öneme sahip Ar-Ge faaliyetleri için ayrılan
bütçe de firmalar açısından önem arz etmektedir.  Bu bağlamda çalışmanın amacı; firmaların
göreli etkinlik düzeylerinin Ar-Ge yoğunluğu ile ilişkisi olup olmadığını
araştırmaktır. Bu amaçla Borsa İstanbul'da (BIST) hisseleri işlem
gören Metal Eşya, Makine ve Gereç Yapım sektöründe faaliyet gösteren firmaların
Veri Zarflama Analizi Yöntemi ile bulunan göreceli etkinlik düzeylerinin Ar-Ge
yoğunluğu ile ilişkisi araştırılmıştır. 2013-2016
dönemlerine ait verilerin kullanıldığı araştırmanın tek girdi değişkeni Ar-Ge
harcamaları, çıktıları ise: “satışlar, brüt kâr,
esas faaliyet kârı, vergi öncesi kârı ve dönem net kârı” etiketleridir.
Çalışmada VZA skorları ile firmaların Ar-Ge yoğunluğu sıralaması
karşılaştırılmıştır, etkin olan firmaların süper etkinlik analizi de yapılarak
Ar-Ge yoğunlukları ve süper etkinlik seviyelerinin pozitif yönde ilişkili
olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ar-Ge Harcamaları, Finansal Performans, İmalat Sanayi, Veri zarflama Analizi, Süper Etkinlik, BİST, Ar-Ge yoğunluğu

Kaynakça

• Adaçay, Funda R., (2007), “Bilgi Ekonomisine İlişkin Temel Göstergeler Açısından Avrupa Birliği ve Türkiye’nin Karşılaştırılması”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, ss. 185-204. Akgün Ali ve Akgün V. Özlem, (2016), ”İşletmelerde Ar-Ge Harcamalarının Kârlılığa Etkisi: Aselsan Örneği”, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi Sayı: 12, ss. 1-12. Ayaydın, H. ve Karaaslan, İ., (2014). “The Effect of Research and Development Investment on Firms’ Financial Performance: Evidence From Manufacturing Firms in Turkey”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 9(1), 23-39. Banker, R.D., Charnes A.,and Cooper W.W., (1984), “Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies”, Management Science 30, 1078-92. Barutçugil, İ.S., (1981), Teknolojik Yenilik ve Araştırma Geliştirme Yönetimi, Bursa, Bursa Basımevi. Charnes A., Cooper WW., and Rhodes E.J., (1978), “Measuring the Efficiency of Decision Making Unit”, European Journal of Operational Reserach 2(6),429-44. Charnes Abraham, Cooper W.William, Rhodes E. Jean., (1978). “Measuring the efficiency of decision making units”, European Journal of Operational Research, Vol. 2 pp.429-444. Cooper, W.W, L.M Seiford, and K. Tone, (1999), Data Envelopment Analysis. Kluwer Academic Publishers, s.21. Dağlı Hüseyin ve Tolga Ergün, (2017), “Türkiye’de Ar-Ge Harcamalarının Firma Kârlılığına Etkisi”, KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi Yıl: 7, Sayı: 13. Değer Alper, Ebru Aydoğan, (2016), “Ar--‐Ge Ve Firma Performansi Arasindaki İlişki: Borsa İstanbul Üzerine Ampirik Bir Analiz”, Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi Temmuz, July 2016, Cilt/Vol: 12,Sayı/Num:2 s.96. Doğan, Mesut ve Yıldız Feyyaz, (2016), “Araştırma Ve Geliştirme Harcamalarının (Ar-Ge) Firma Kârlılığı Üzerindeki Etkisi: Bıst’te İşlem Gören İmalat Sanayi Firmaları Üzerine Bir Araştırma”, Kastamonu İİBF Dergisi, Sayı: 14, 178-187. Farrel, M.J., (1957), “The Measure of Productive Efficiency”, Journal of the Royal Statistical Society, Series A, General, 1-20, 253-81. Fatih Zabun, (2015), “Gelişmenin İtici Gücü: Ar-Ge-I - Türkiye’de Finans Kaynağı Bakımından Ar-Ge Harcamaları”, Kalkınmada Anahtar Verimlilik, 313, (Ocak 2015), 11. Gülcü, Aslan, (2001), “Cumhuriyet Üniversitesi Araştırma Hastanesi Üzerinde Veri Zarflama Analizi (VZA) Yöntemi ile Görece Verimlilik Analizi”, Verimlilik Dergisi, No.4; 113-138. Işık Nihat; Engeloğlu Özgür ve Kılınç Efe Can, (2016), “Araştırma Ve Geliştirme Harcamalarının, Kârlılık Ve Satışlar Üzerindeki Etkisi: Borsa İstanbul Firmaları Üzerine Bir Uygulama”, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı:47, Ocak-Haziran 2016, 27-46. Karacaer, S., Aygün, M. & İç, S., (2009), “Araştırma ve Geliştirme Giderlerinin Firma Performansı Üzerindeki Etkisi: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Üzerine Bir İnceleme”, World of Accountig Science, 11(2), 65-86. Kiracı Murat ve Arsoy M. Fatih, (2014), “Araştırma Geliştirme Giderlerinin İşletmelerin Kârlılığı Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi: İMKB Metal Eşya Sektöründe Bir Araştırma”, Muhasebe ve Denetime Bakış, 13(41), ss.33-48 Kocamış, Tuğçe U. ve Ayşegül Güngör, (2014), “Türkiye’de Ar-Ge Harcamaları Ve Teknoloji Sektöründe Ar-Ge Giderlerinin Kârlılık Üzerine Etkisi: Borsa İstanbul Uygulaması”, Maliye Dergisi, 166, Ss. 127-138. Kuosmanen, T., (2003), Modeling Blank Data Entries in Data Envelopment Analysis, Wageningen University Department of Social Sciences, Wageningen, Netherlends Oecd - Frascati Manual, (2002), Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development, 2002, Erişim Tarihi: 25 Eylül 2015, http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/frascati-manual-2002_9789264199040-en Oecd Factbook, (2014), Economic, Environmental And Social Statistics, OECD Publication, 2014, Erişim Tarihi: 16 Eylül 2015, http://www.oecd-ilibrary.org/economics/oecd-factbook-2014_factbook-2014-en Rabiei, Mahnaz & Hamideh Dadkhah, (2014), “Effects of R&D Expendi-ture on the Profitability of Iran Industrial Firms” Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, 7(14), pp. 2846-2850. Resmi Gazete, (2008), "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, Kanun" No. 5746, Sayı : 26814, md.2. Savunma Sanayii İçin Teknoloji Hazırlık Seviyesi Kılavuzu, (2015), Savunma Sanayii Müsteşarlığı Ar-Ge ve Teknoloji Yönetimi Daire Başkanlığı Teknoloji Yönetimi Grup Müdürlüğü,. Erişim Tarihi: 15 Ekim 2017, http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/kurumsal/Documents/SS_THSK.PDF Tiryakioğlu, M., (2006), “Araştırma Geliştirme-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Seçilmiş OECD Ülkeleri Üzerine Uygulama”, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. Ünal, T. ve Seçilmiş, N., (2014), “Satış Hasılatı Artışında Ar-Ge’nin Rolü ve Kârlılığın Ar-Ge Harcamalarına Etkisi: Gaziantep Örneği”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 22, Yücel Rahmi ve Ahmetoğulları Kayhan, (2015), “Ar-Ge Harcamalarının Firmaların Net Kâr Değişimi Ve Hisse Başına Kârlılığına İnovatif Etkisi: Bist Teknoloji Yazılım Ve Bilişim Sektöründe Bir Uygulama”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:15, Sayı:4, 87-104. Yücel Tülay ve Kurt Gülüzar, (2003), “Araştırma-Geliştirme ve Pazarlama Giderlerinin Firma Kârlılığı Üzerine Etkisi”, İktisat İşletme ve Finans, cilt:18 sayı:209, Ağustos ek, ss. 18-24.