Türkiye Cumhuriyeti’nde Yol Vergisi Uygulamalarının Sosyo-Ekonomik Sonuçları

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 171 - 191, 11.06.2021

Alparslan Uğur , Ezgi Altundağ

Öz

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’ın ilanına kadar olan sürede yolların yapımı devlet hazinesinden karşılanmış fakat Tanzimat’ın ilanından sonra ekonomik sıkıntılar sebebiyle ülkenin altyapısı için gereken harcamalar yapılamamıştır. Bundan dolayı 1861 yılında zorunlu çalışma yükümlülüğü ilan edilmiştir. Çıkarılan kanuna göre 18-60 yaş aralığındaki her erkeğe 5 senede 20 gün yol inşaatlarında çalışma zorunluluğu getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin yıkılmasıyla beraber yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti, ekonomik yetersizlik nedeniyle bazı baş vergilerini uygulamaya aynen devam etmiştir. Yol vergisi de uygulanan baş vergilerinden biridir. Çalışmamızda; halk üzerinde önemli etkiler bırakan yol vergisinin, Cumhuriyet Dönemi boyunca ekonomik, sosyal, demografik ve siyasi sonuçları dönemin gazete arşivlerine dayalı olarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yol Vergisi, Zorunlu Çalışma, Sosyo-Ekonomik Yaşam

Kaynakça

• 1525 sayılı Şose ve Köprüler Kanunu, (1925), Resmi Gazete, 23.02.1925, (Erişim) https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1214.pdf (16.03.2020).
• Akgül, R. (2001), Yol Mükellefiyeti Kanunları ve Uygulamaları, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin.
• Akkuş, Y. ve Yıldırım, K. (2017), “Dünyada ve Osmanlı’da Zorunlu Çalıştırma: “Amele-i Mükellefe” Uygulaması ve Tarihsel Gelişimi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Sayı 2, s. 507-546.
• Atam, Ş. (2012), “Osmanlı Devleti’nde Bir Yol Çıkmazı: İzmit-Ankara Şosesi İnşa ve İşletme İmtiyazı”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, s.119-138.
• Bakar, B. (2013), “İstanbul’da Ekmek Karnesi Uygulaması, Karne ve Ekmek Suistimalleri (1942-1946)”, Yakın Dönem Tarih Araştırmaları, Cilt 12, Sayı 24, s.1-60.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, (1958), Fon Kodu: 30.01.0.0, Yer No: 74-471-12, Nafia Vekaleti İnşaat Reisliği’nin Neşrettiği, Ulaşım Kollarına Ait Rakamları Gösterir Çizelgeler.
• Batmaz, E. Ş., Emiroğlu, K. ve Ünsal, S. (2006), İnşaatçıların Tarihi, Türkiye Müteahhitler Birliği Tarih Vakfı, Ankara: Pelin Ofset.
• Boyraz, B. (2016), “1923 Yunanistan – Türkiye Nüfus Mübadelesi, Millileştirme Politikaları ve Güncellenen Türk Resim Sanatı”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 8, s. 2707 – 2741.
• Bozdağlıoğlu, Y. (2014), “Türk – Yunan Nüfus Mübadelesi ve Sonuçları”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 18, Özel Sayı 3, s. 9 – 32.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1929), “Dört Amele Dondu”, 4 Şubat 1929, Sayı:1705, s.4.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1929), “Tarik Bedeli Vermeyenler Yollarda Çalıştırılacak”, 9 Nisan 1929, Sayı:1767, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1929), “Kaç Kişi Tarik Bedeli Verecek”, 29 Nisan 1929, Sayı:1782, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1929), “Tarik Bedeli Fazlalaşıyor Mu?”, 7 Haziran 1929, Sayı:1823, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1929), “Tarik Bedelleri Toplanamıyor”, 7 Eylül 1929, Sayı:1915, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1929), “Yol Parasını Vermeyenler Çoğalıyor”, 26 Eylül 1929, Sayı:1934, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1930), “Emlak ve Arsa Vergileri Nasıl Olmalıdır?”, 19 Teşrinisani 1930, Sayı:2348, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1930), “Kadınlarda Erkekler Gibi Yol Parası Vermeli Mi?”, 18 Mayıs 1930, Sayı:2164, s.1.
• Cumhuriyet Gazetesi (1930), “Umumi Şikayetler Yol Vergisi Üzerinde Toplanıyor”, 25 Kanunievvel 1930, Sayı:2283, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1930), “Yol Vergisi”, 22 Teşrinisani 1930, Sayı: 2351, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1930), “Zirai Buhran”, 17 Haziran 1930, Sayı:2194, s.1.
• Cumhuriyet Gazetesi (1931), “Vergi Yüzünden Bir İntihar”, 29 Kanunisani 1931, Sayı:2419, s.4.
• Cumhuriyet Gazetesi (1931), “Yol Parası 5 Liraya İndirilmelidir”, 11 Kanunisani 1931, Sayı:2401, s.1.
• Cumhuriyet Gazetesi (1931), “Yol Parası Vermeyenler”, 16 Ekim 1931, Sayı:2674, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1932), “75 Mahkum Belediye ve Yol İnşaatında Çalıştırılacaklar”, 24 Teşrinisani 1932, Sayı:3972, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1932), “Fakir Diye Kime Derler?”, 23 Kanunisani 1932, Sayı:2772, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1932), “Sekiz Bin Köylü Bilfiil Yolda Çalışacak”, 2 Nisan 1932, Sayı:2840, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1932), “Yol Vergisi Vermeyecekler”, 24 Kanunisani 1932, Sayı:2773, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1933), “38000 Kişi Yol Borcunu Ödedi”, 26 Teşrinisani 1933, Sayı:3434, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1935), “Yol Parası”, 19 Nisan 1935, Sayı:3923, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1935), “Yol Paraları”, 17 Haziran 1935, Sayı:3984, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi, (1935), “Yol Parası”, 9 Ağustos 1935, Sayı:4035, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1937), “Para ve İmkan”, 14 İkinci Kanun 1937, Sayı:4552, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1938), “Köylü Kalkınmasında İktisadi Amiller”, 27 Mayıs 1938, Sayı:5041, s.5.
• Cumhuriyet Gazetesi (1941), “Kadınların Yol Vergisi”, 16 Haziran 1941, Sayı:6054, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1941), “Kadınlar ve Yol Parası”, 15 Temmuz 1941, Sayı:6081, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1942), “Yeni Yol Layihası Hazırlandı”, 9 Eylül 1942, Sayı:6490, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1943), “Dar Gelirlilere Hükümet Yardımı”, 28 Ağustos 1943, Sayı:6838, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1944), “Yol Vergisinin Tahsil Şekli Sağlama Bağlandı”, 19 Mart 1944, Sayı:7037, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1947), “Yeni Tasarıya Göre Kadınlardan Yol Vergisi Alınacak”, 23 Mart 1947, Sayı:8147, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1948), “Celal Bayar Biga’da Vergilerin Ağırlığından Bahsetti”, 12 Ağustos 1948, Sayı:8621, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1948), “Başbakanın Seçim Hakkındaki Sözleri”, 29 Eylül 1948, Sayı:8669, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1948), “Hem Nalına Hem Mıhına Yol Vergisi”, 30 Eylül 1948, Sayı:8670, s.2.
• Cumhuriyet Gazetesi (1949), “Yol Vergisi Tasarısı Dün Son Şeklini Aldı”, 05 Ocak 1949, Sayı: 8764, s.3.
• Cumhuriyet Gazetesi (1951), “Yeni Yol Vergisi Kanunu”, 28 Mart 1951, Sayı:9572, s.1.
• Cumhuriyet Gazetesi (1952), “Benzin ve Gazdan Yol Vergisi”, 22 Ocak 1952, Sayı:9869, s.1.
• Cumhuriyet Gazetesi (1952), “Vergilerde Yapılan Zam ve Tenziller”, 15 Mart 1952, Sayı:9922, s.5.
• Cumhuriyet Gazetesi (1952), “Neden Mükemmel Yol Yapılamıyor”, 23 Kasım 1952, Sayı:10170, s.2.
• Goularas, G. B. (2012), “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması”, Alternatif Politika Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, Temmuz, s.129-146.
• Gönüllü, A. R. (2011), “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Yol Vergisi (1866-1921)”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 30, s. 289-333.
• Haykır, Y. (2011), Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları (1923-1938), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
• Köse, M. (2010), 1927 Nüfus Sayımı ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• Küsmenoğlu, İ. (2010), Cumhuriyet Dönemi Vergi Tarihi, Ankara: Oluş Yayıncılık.
• Nezı̇roğlu, İ. Ve Yılmaz, T. (2014), Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmalar Cilt 2 (Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi), Ankara: TBMM Basımevi.
• Özdemı̇r, N. (2013), “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yol Vergisi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 32, Sayı 53, s. 213-248.
• Saroğlu, S. (2010), Türkiye’de Karayolları Politika, Uygulama ve Çalışmalar (1923-2010), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• Semı̇z, Y. (2010), “1923 – 1950 Döneminde Türkiye’de Nüfusu Arttırma Gayretleri ve Mecburi Evlendirme Kanunu (Bekarlık Vergisi)”, Türkiyat Araştırma Dergisi, Cilt 1, Sayı 27, s. 423-469.
• Sezer, Ö. (2010), Erken Cumhuriyet Döneminde Kırsalın İfadesi Bağlamında Demiryolları ve Köprüler 1930-1945, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Mimarlık Tarihi Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Şentürk, A. (2012), “Çok Partili Hayata Geçiş Süreci ve Necmettin Sadak”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 25, s. 157-180.