THE MEDIATING ROLE OF ORGANIZATIONAL JUSTICE PERCEPTION IN THE EFFECT OF PERCEIVED ORGANIZATIONAL EXCLUSION ON WHISTLEBLOWING BEHAVIOR

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 46, 71 - 92, 30.06.2024

Şevval Nur Meriç , Ali Aksoy

Öz

Organizational justice can be defined as the deserved reward for the efforts of the employees regarding their work, and an unfair work environment can bring undesirable problems. The aim of this study is to determine whether the perception of organizational justice plays a mediating role in the effect of the perception of organizational exclusion on the tendency to exhibit whistleblowing behavior. Field work was carried out with blue-collar employees working in textile companies. As a result of the analyzes carried out as a result of the data obtained, it was determined that there was a negative weak level between organizational justice and organizational exclusion variables: and a positive moderate relationship between organizational exclusion and whistleblowing variables. As a result of simple linear regression analyses, the effect of organizational exclusion on whistleblowing behavior was significant; the effect of organizational exclusion on extrinsic whistleblowing behavior was significant; It was determined that the effect of organizational exclusion on silence behavior was significant and the effect of organizational exclusion on the interactional justice sub-dimension was significant. Since the upper and lower confidence interval (CI) covers 0 (zero) and p>0.05, it was concluded that organizational justice does not play a mediating role in the relationship between organizational exclusion and whistleblowing.

Anahtar Kelimeler

Organizational Exclusion, Whistleblowing, Organizational Justice

ALGILANAN ÖRGÜTSEL DIŞLANMANIN İHBARCILIK DAVRANIŞI ÜZERİNE ETKİSİNDE ÖRGÜTSEL ADALET ALGISININ ARACILIK ROLÜ

Öz

Örgütsel adalet, çalışanların yaptıkları işlere dair gösterdikleri çabanın hak edildiği şekilde karşılık bulması olarak tanımlanabilmekte ve adaletsiz bir iş ortamı istenmeyen sorunları da beraberinde getirebilmektedir. Bu çalışmanın amacı örgütsel dışlanma algısının ihbarcılık davranışı sergileme eğilimi üzerine etkisinde örgütsel adalet algısının aracılık rol oynayıp oynamadığını tespit edebilmektir. Tekstil firmalarında görevli mavi yakalı çalışanlar ile saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler sonucu gerçekleştirilen analizler sonucunda örgütsel adalet ile örgütsel dışlanma değişkenleri arasında negatif yönlü zayıf düzey: örgütsel dışlanma ile ihbarcılık değişkenleri arasında pozitif yönlü orta düzey bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Yapılan basit doğrusal regresyon analizleri sonucunda, örgütsel dışlanmanın, ihbarcılık davranışı üzerindeki etkisinin anlamlı; örgütsel dışlanmanın, dışsal ihbarcılık davranışı üzerindeki etkisinin anlamlı; örgütsel dışlanmanın, sessiz kalma davranışı üzerindeki etkisinin anlamlı ve örgütsel dışlanmanın, etkileşimsel adalet alt boyutu üzerindeki etkisinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Alt ve üst güven aralığı (GA) 0 (sıfır) değerini kapsadığından ve p>0,05 olduğundan dolayı örgütsel adaletin, örgütsel dışlanma ve ihbarcılık arasındaki ilişkide aracılık rolü bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Örgütsel Dışlanma, İhbarcılık, Örgütsel Adalet.

Kaynakça

• Akgündüz, Y. (2021). Örgütsel Davranış Teorileri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Aktan, C.C. (2015). Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Ret Davranışı: Whistleblowing, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 7(2), 19- 36.
• Aktan, C.C. (2006). Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vicdani Ret Davranışı: Whistleblowing, Mercek Dergisi, 1-13.
• Aktan, C.C. ve Tutar, H. (2019). Organizasyonlar ve Kurumlar (Kurallar ve Kurumların Rolü, Fonksiyonları ve Önemi). Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1), 65-82.
• Ankaralı, H., Yazıcı, A.C. ve Ankaralı, S. (2009). A Bootstrap Confidence Interval for Skewness and Kurtosis and Properties of t-test in Small Samples from Normal Distribution, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 26(4), 297-305.
• Arslan, M.A. ve Berkman Ü. (2009). Dünyada ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi. İstanbul: Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği. TÜSİAD/T-2009-06-492.
• Atalay, C.G. (2010). Örgütsel Adalet. Derya Ergun Özler (Ed.), Örgütsel Davranışta Güncel Konular içinde (ss. 41-59). Bursa: Ekin Yayıncılık.
• Ay, F.A. (2018). Adaletin Olmadığı Yerde Islık Çalamamak, Örgütsel Adaletin Whistleblowing (İfşa Etme) Niyeti Üzerine Etkisi, İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(4), 246-266.
• Aydan, S. ve Kaya, S. (2018). Sağlık Sektöründe İhbarcılık: Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşire ve Sekreterler Üzerine Bir Uygulama. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 21(1), 1-29.
• Ayçiçek, G. (2021). Örgütsel Güvenı̇n İşten Ayrılma Nı̇yetı̇ Üzerı̇ndekı̇ Etkı̇sı̇nde Örgütsel Adaletı̇n Aracılık Rolü. İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstiitüsü İşletme Anabilim Dalı, İstanbul.
• Batga, B. ve Özdemir, L. (2022). Politik Davranış, Bilgi İfşası ve Etik İş İklimi Algısı Üzerine Sağlık Sektöründe Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (24), 220-235.
• Büyükyılmaz, O.F. ve Ay, A. (2017). Etik Liderliğin Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisinde Örgütsel Adaletin Aracılık Rolü, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 209-233.
• Can, M. (2019). Hekimlerin Örgütsel Bağlılık Düzeyi ile İhbarcılık (Whistleblowing) Tutumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Bir Üniversite Hastanesi Örneği. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı, Sivas.
• Celep, C. ve Konaklı, T. (2012). Bilgi ifşası: Eğitim Örgütlerinde Etik ve Kural Dışı Uygulamalara Yönelik Bir Tepki. E-International Journal of Educational Research, 3(4), 65-88.
• Chaman, S., Bhatti, I. ve Hussain, A. (2021). Dealing with Workplace Ostracism: The Role of Psychological Capital and Political Skill in Employee Job Outcomes, International Journal of Business and Management Sciences, 4(2), 75- 87.
• Chen, S.Y., Wu,W. C. ve Chang, C. S. (2015). Organizational Justice, Trust and Identification and Their Effects On Organizational Commitment İn Hospital Nursing Staff, BMC Health Services Research, 15(363), 1-17.
• Colquitt, J.A., Conlon, D.E. ve Porter, C.O. (2001). Justice at the Millenium: A Meta Analytic Review of 25 years of Organizational Justice Research, Journal of Applied Pschology, 86(3), 425-445.
• Cropanzano, R.D. Bowen, E. ve Gilliland, S.W. (2007). The Management of Organizational Justice, 21(4), 24-48.
• Çalışkan, A. ve Pekkan, N, Ü. (2020). Örgütsel Dışlanma: Bir Ölçek Uyarlama Çalışması, Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 51-60.
• Çelik, C. ve Koşar, A. (2015). Örgüt Kültürü ve İş Yerinde Dışlanma Arasındaki İlişki, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 47-62.
• Çetinel, M.H. (2018). Çalışanların Kişilik Özellikleri ile İhbarcılık (Whistleblowing) Eğilimleri Arasındaki İlişki Üzerinde Örgütsel Adalet Algısının Aracılık Rolü. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Çetinel, M.H. ve Taslak, S. (2017). Çalışanların Kişilik Özellikleri ile İhbarcılık (Whistleblowing) Eğilimleri Arasındaki İlişki Üzerinde Örgütsel Adalet Algısının Aracılık Rolü. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(2), 78-97.
• Çiçeklioğlu, H. ve Kale, A. (2021). Örgütsel Sağlığın Lider-Üye Etkileşimi ve Whistleblowing Üzerindeki Etkisi: Otel İşletmelerinde Bir Alan Araştırması, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 2021, 13(25), 466-483.
• Elamin, A.M. ve Alomaim, N. (2011). Does Organizational Justice Influence Job Satisfaction and Self-Perceived Performance in Saudi Arabia Work Environment? İnternational Management Review, 7(1), 38-49.
• George, D. ve Mallery, M. (2010). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide And Reference, 17.0 Update (10a Ed.) Boston: Pearson.
• Greenberg, J. (1987). Taxonomy of Organizational Justice Theories, The Academy of Management Review, 12(1), 9-22.
• Gui, W., Bai, Q. ve Wang, L. (2022). Workplace Incivility and Employeesâ Personal Initiative: A Moderated Mediation Model of Emotional Exhaustion and Meaningful Work, SAGE Open, 12(1), 1-15.
• Mayers, A. (2013). Introduction to Statistics and SPSS in Psychology. UK: Pearson.
• Halis, M. ve Demirel, Y. (2016). Sosyal Desteğin Örgütsel Soyutlanma (Dışlanma) Üzerine Etkisi, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 11, 318-335.
• Heacock, M.V. ve McGee, G.W. (1987). Whistleblowing: An Ethical Issue in Organizational and Human Behavior, Business & Professional Ethics Journal, 6(4), 35–46.
• Heaphy, E.D. ve Dutton, J.E. (2008). Positive Social Interactions and the Human Body at Work: Linking Organizations and Physiology, The Academy of Management, 33(1), 137-162.
• İzci, Ç. (2018). Akademik Kurumlarda Örgütsel Adalet ve Dışlanma İlişkisi: Araştırma Görevlileri Üzerine Bir Araştırma, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 177-194.
• Kalaycı, Ş. (2008), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kaptein, M. (2011). From Inaction to External Whistleblowing: The Influence of the Ethical Culture of Organizations on Employee Responses to Observed Wrongdoing. Journal of Business Ethics, ERIM Report Series Research in Management Erasmus Research Institute of Management, (98), 1-44.
• Karagöz, M.A. (2019). Örgütsel Adaletin Örgütsel Değişime Yatkınlık Üzerindeki Etkisinde Örgütsel Özdeşleşmenin Aracılık Rolü: Seyahat Acentelerinde Bir Uygulama. İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kartal, Y. ve Sipahi, H. (2018). Whı̇stleblowı̇ng ile Mobbı̇ng İlı̇şkı̇sı̇: Kavramsal Bı̇r Bakış ve Çözüm Önerı̇lerı̇. IJMA International Journal of Management and Administration, 2(4), 119-134.
• Keenan, J. (1990). Upper-Level Managers and Whistleblowing: Determinants of Perceptions of Company Encouragement and Information About Where to Blow the Whistle. Journal of Business Psychology, 5(2), 223- 235.
• Kelekçioğlu, L. ve Ay, F.A. (2022). Örgütsel Adalet Algılamasının İfşa Niyetine ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışına Etkisi: Hastane Çalışanlarına Yönelik Bir Alan Araştırması. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 5(1), 44-65.
• Köse, S. (2021). Örgütsel Adalet ve yönetici Desteği ile İhbarcılık (Whistleblowing) Arasındaki İlişkide Psikolojik Güvenliğin Aracılık Rolü. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Leung, A.S., Wu, L.Z. ve Chen, Y. (2011). The Impact of Workplace Ostracism in Service Organizations, International Journal of Hospitality Management, 30(4), 836-844.
• Lewis, D. (2011). Whistleblowing In a Changing Legal Climate: Is It Time to Revisit Our Approach to Trust and Loyalty at The Workplace? Business Ethics: A European Review, 20(1), 71-87.
• Liu, H.L. ve Xia, H. (2016). Workplace Ostracism: A Review and Directions for Future Research. Journal of Human Resource and Sustainability Studies, 4, 197-201.
• Mcshan S., Glino, V. ve Mcgraw, H. (2016). Örgütsel Davranış. Ayşe Günsel ve Serdar Bozkurt (çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Meydam, C.H. ve Şeşen, H. (2015). Yapısal Eşitlik Modellemesi AMOS Uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Miceli, M.P. ve Near, J.P. (1984). The Relationships Among Beliefs, Organizational Position, and Whistle- Blowing Status: A Discriminate Analysis. Academy of Management Journal, 27(4), 687-705.
• Miles, J.A. (2016). Adalet Kuramı. M. Polat ve K. Arun (Ed., Çev.) Yönetim ve Organizasyon Kuramları içinde. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Mlika, M., Khelil, M.B.ve Salem, N.H. (2017). Organizational Ostracism: A Potential Framework in Order to Deal With It, Safety and Health at Work, 8, 398- 401.
• Orak, Z. (2019). Lı̇derlı̇k Davranışları ve İhbarcılık (Whıstleblowıng) Nı̇yetlerı̇ Arasındakı̇ İlı̇şkı̇lerı̇n İncelenmesı̇: Güzellı̇k ve Estetı̇k Amaçlı Sağlık Kuruluşlarında Bı̇r Çalışma, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Gelı̇şı̇m Ünı̇versı̇tesı̇, Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü, İstanbul.
• O’reilly, J. ve Robinson S.L. (2009). The Negative Impact of Ostracism on Thwarted Belongingness and Workplace Contributions, Academy of Management Annual Meeting Proceedings, (1), 1-7.
• Özler, D.E. ve Yıldırım, H.B. (2018). Örgütlerde Dışlanma: Genel Çerçeve, Kritik Etkileri ve Gelecek Araştırmalar İçin Öneriler, UYSAD International Management and Social Science Symposium içinde (54-64), İstanbul.
• Öztürk, Ü. (2018). Türkiye’de Özel Okullarda Görev Yapan Türk ve Yabancı Uyruklu Öğretmenlerin Karşılaştıkları Yasa Dışı veya Etik Dışı Eylemleri İhbar Etmeye (Whistleblowing) Bakış Açıları, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Poon, K. ve Chen, Z. (2014). When Justice Surrenders: The Effect of Just-World Beliefs on Aggression Following Ostracism, Journal of Experimental Social Psychology, (52), 101–112.
• Robinson, S.L., O’Reilly, J. ve Wang, W. (2012). Invisible At Work: An Integrated Model of Workplace Ostracism, Journal of Management, 39(1), 203-231.
• Sayğan Tunçay, S. ve Sayğan Yağız, F.N. (2020). Türkiye’deki Bilgi Uçurma (Whistleblowing) Makalelerinin Bibliyometrik Profili, BMIJ, 8(4), 266-295.
• Seçer, İ. (2015). SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi Analiz Raporlaştırma. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Seçkin, Ş. N. (2021). İşyeri Nezaketsizliğinin Geri Çekilme Davranışlarına Etkisi: Tükenmişliğin Aracı, Kişisel Adil Dünya İnancının Düzenleyici Rolü. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 28(2), 421-439.
• Sehgal, P. (2014). Whistleblowers: Traitors or Heroes? A global perspective. Proceedings of 26th International Business Research Conference, UK: Imperial College London, 1-12.
• Seifert, D. L., Sweeney, J. T., Joireman, J. ve Thornton, J. M. (2010). The Influence of Organizational Justice on Accountant Whistleblowing, Accounting, Organizations and Society, 35, 707–717.
• Şen, M. L. (2020). Yolsuzluğun Önlenmesı̇nde Etkı̇lı̇ Bı̇r Araç: İhbarcılık, Sakarya İktı̇sat Dergı̇sı̇ 100. Yıl Mı̇llı̇ Egemenlı̇k Özel Sayısı, 90-109.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2001). Using Multivariate Statistics (Fourth Edition), MA: Allynand Bacon, Inc.
• Tatlı, H., S. Eyitmiş, A.M. ve Zümrüt, M.Z. (2021). İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarının İş Doyumuna Etkisi: Çalışma Yaşamı Kalitesinin Aracılık Rolü, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches, (Yönetim ve Organizasyon Özel Sayısı), 18, 1256- 1284.
• Turan, B. (2021). Kişilik Özelliklerinin İçsel ve Dışsal Whistleblowing Niyeti Üzerindeki Etkisinde X ve Y Kuşaklarının Düzenleyici Etkisi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilecik.
• Uyar, S. ve Yelgen E. (2015). Bilgi İfşası (Whistleblowing) ve Denetim, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13(1), 85-106.
• Yarmacı, N. (2018). İş Görenlerin Örgütsel Dışlanma Algılarının Örgütsel Sessizlik ve Olumsuz Durumları Bildirme Eğilimlerine Etkisi: Otel İşletmeleri Örneği. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Yarmacı, N. ve Ayyıldız, T. (2020). İş görenlerin Örgütsel Dışlanma Algılarının Örgütsel Sessizlik ve Olumsuz Durumları Bildirme Eğilimlerine Etkisi: Otel İşletmeleri Örneği, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(3), 2699- 2723.
• Yardan, E, D., Yardan, T., Us Coşkun, N. ve Kiremit Yabana, B. (2018). Sağlık Çalışanlarında Psikolojik Taciz ve Bilgi İfşası, Uluslararası Sosyal & Hukuk Çalışmaları Kongresi International Congress on Social & Legal Studies, (Ed: Dr. Mustafa ÇAKIR), (1.Baskı), Legal Yayıncılık, İstanbul.
• Yeniçeri, Ö., Demirel Y. ve Seçkin, Z. (2009). Örgütsel Adalet ile Duygusal Tükenmişlik Arasındaki İlişki: İmalat Sanayi Çalışanları Üzerine Bir Araştırma, Kamu İİBF Dergisi, 11(16), 83-99.
• Yürür, S. ve Nart, S. (2016). Örgütsel Adalet Algısı Kamu Çalışanlarının İhbar Etme Niyetinin Belirleyicisi Midir?. Amme İdare Dergisi, 49(3), 117-148.
• Zhang, X. ve Dai, L. (2015). The Relationship between Neuroticism and Experience of Workplace Ostracism in New Employees, Open Journal of Social Sciences, (3), 80-87.
• Fırat Kalkınma Ajansı (t.y.) Ekonomik Yapı. https://fka.gov.tr/ekonomik-yapi-detayi-102, Erişim Tarihi, 25, 08, 2022.