Şemsi Ahmed Paşa’nın Üsküdar’daki Yapıları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2018, Sayı: 35, 163 - 192, 01.07.2018

Oya Şenyurt

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik açıdan en parlak dönemlerini yaşadığı 16. yüzyıl İstanbul’u içinde Üsküdar’ın önemli bir yeri bulunmaktadır. Semtin 16. yüzyılda kazandığı prestij büyük ölçüde saray ve yakın çevresine ait şahsiyetlerin inşa ettirdikleri külliyelerle gerçekleşmiştir. Şemsi Ahmed Paşa tarafından 16. yüzyılda inşa ettirilen ve Üsküdar sahilinde konumlandırılan Şemsi Ahmed Paşa Külliyesi ile Şemsi Ahmed Paşa Sarayı’nın da bu yapılar içinde bulunduğu bilinmektedir. Şemsi Ahmed Paşa Külliyesi’ne ilişkin yazılmış çoğu makale, belirli bir dönemle sınırlanmış ve birbirinin tekrarı olma özelliği gösterdiğinden bu makalede; Paşa’ya ait Üsküdar’daki yapılar bir bütün halinde ve günümüze gelinceye kadar geçirdiği tamirler ve değişimlerle ele alınacaktır. Söz konusu yapılardan külliyenin yerleşim planı, mimarisi ve külliyenin ortaya çıkmasında yazılı bir karar niteliğinde olan vakfiyesi ile Şemsi Ahmed Paşa’nın mülkleri içinde dikkat çeken sarayı incelenecektir. Arşiv belgeleri ve kaynaklar derlenerek kaleme alınan bu çalışma, konuyla ilgili yeni bilgileri araştırmacılarla buluşturmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Şemsi Ahmed Paşa Külliyesi, Şemsi Ahmed Paşa Sarayı

A Study About the Buildings of Şemsi Ahmed Pasha In Uskudar

Öz

Uskudar has an important place in 16th century’s Istanbul which was a bright period for Ottoman Empire in terms of economy. The prestige of the city gained in 16th century happened with the Islamic-Ottoman social complexes built by the people of the palace and its inner circle. It is known that Şemsi Ahmed Pasha Social Complex, which was located in Uskudar Coast and was built by Şemsi Ahmed Pasha in 16th century, and Şemsi Ahmed Pasha Palace are among these structures. As most of the articles written about Şemsi Ahmed Pasha Social Complex are restricted in a certain period and have repetitive features, in this study, the structures belonging to the Pasha in Uskudar will be discussed as a whole with the repairs and changes it had until today. From the aforesaid structures, the settlement plan of the social complex, architecture and foundation certificate-charter which has a written decision quality to make the social complex appear and the conspicuous palace of Şemsi Ahmed Pasha among his properties will be examined. This study written up by compiling archive documents and resources, aims to bring the new information about the topic and the researchers together.

Anahtar Kelimeler

Uskudar, Şemsi Ahmed Pasha Social Complex, Şemsi Ahmed Pasha Palace

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan (2010). “Şemsi Ahmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. C.: 38, 527-529.
• Ayvansarâyî, Hüseyîn Efendi (2001). Alî Sâtı‘ Efendi, Süleymân Besîm Efendi, Hadîkatü’l- Cevâmi‘ (İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mi‘mârî Yapılar). Haz.: Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Baltacı, Câhid (1976). XV-XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri: Teşkilât, Tarih. İstanbul: İrfan Matbaası.
• Bayartan, Mehmet (2008). “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10(1): 157-175.
• Bayraktar, Nimet (1981). “Şemsi Ahmed Paşa: Hayatı ve Eserleri”. Tarih Dergisi Fatif Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı, 33: 99-114.
• Bostan, M. Hanefi (2012). “Üsküdar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. C.: 42, 364-368.
• Boyar Ebru ve Kate Fleet (2017). Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dalgıç, Gülay ve Esin Benian (2006). “Değişmeyen Mimarileri-Değişen Rolleriyle XXI. Yüzyılda Üsküdar Külliyelerine Bakış”. Ed.: Coşkun Yılmaz. Üsküdar Sempozyumu IV. C. 1, İstanbul: Üsküdar Belediyesi: 73-88. E vren, Burçak (2010). Seyyahların Gözüyle Semt Semt İstanbul. İstanbul: Novartis.
• Gültekin, Gülbin (1994). “Şemsi Paşa Külliyesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı. C.: 7, 157-159.
• Günay, Hacı Mehmet (2012). “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. C.: 42, 475-479.
• İnbaşı, Mehmet (2005). “Şemsi Paşa Vakfiyesi”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, (27): 257-270.
• İnciciyan, P. Ğ. (1956). XVIII. Asırda İstanbul (Çev.: Hrand D. Andreasyan). İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Karakaya, Ebru (2010). “Şemsi Paşa Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. C.: 38, 529-530.
• Karakaya, Enis (2012). “Üsküdar Mimari”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. C.: 42, 368-372.
• Katipoğlu, Ceren (2006). “Sinan’ın Üsküdar’ı ve Şemsi Ahmed Paşa Külliyesi Üzerine Bir Yorum”. Ed.: Coşkun Yılmaz. Üsküdar Sempozyumu IV. C. 1, İstanbul: Üsküdar Belediyesi: 89-102.
• Kömürciyan, Eremya Çelebi (1988). İstanbul Tarihi XVII. Asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.
• Kucur, Sadi S (2004). “Üsküdar Şemsî Ahmed Paşa Camii Hazîresi Mezartaşları”. Üsküdar Sempozyumu I. C. 2, İstanbul: Üsküdar Belediyesi: 26-59.
• Kuran, Abtullah (1986). Mimar Sinan. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2000). XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Pervititch, Jacques (t.y.). Sigorta Haritalarında İstanbul. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Solmaz, Mehmet (1979). Tarih Boyunca Asya’nın Kapısı Her Yönüyle Üsküdar. İstanbul.
• Şehsüvaroğlu, Halûk Y., “Şerefâbâd Kasrı”. Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği: Taha Toros Arşivi. http://earsiv.sehir.edu.tr:8080. Erişim: 07.04.2016.
• Şenyurt, Oya (2011). Osmanlı Mimarlık Örgütlenmesinde Değişim ve Dönüşüm. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit (2004). “Üsküdar ve Şam Arasındaki Köprü: Şemsi Ahmed Paşa ve Mimari Eserleri”. Üsküdar Sempozyumu I. C. 2, İstanbul: Üsküdar Belediyesi: 9-26.
• Yetkin, Suut Kemal (1980). “Şemsi Paşa Külliyesi”. Sanat Dünyamız, (19): 2-9.
• Yücel, Erdem (1988). “İstanbul Şemsi Ahmet Paşa Camii Restorasyonu”. Türk Dünyası Tarih Dergisi, (24): 45-49.m_. (t.y). “Şemsi Paşa Camii”, İstanbul Âbideleri, Yedigün Neşriyatı.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
• BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• EV.d. (Evkaf Defterleri), 20889, sayfa no: 55.
• EV.d. (Evkaf Defterleri), 26068, sayfa no: 1.
• İ.EV. (İrade Evkaf), Dosya no: 1, Gömlek no: 52.
• ŞD. (Şurayı Devlet), Dosya no: 123, Gömlek no: 8.
• BEO. (Bab-ı ali Evrak Odası), Dosya no: 3789, Gömlek no: 284116.
• DH.MKT. (Dahiliye Mektubi Kalemi), Dosya no: 1343, Gömlek no: 105.
• MF.MKT. (Maarif Nezareti Mektubi Kalemi), Dosya no: 783, Gömlek no: 74.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Belgeleri
• BCA., (Sayı: 9258, Dosya: 229-113, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 84.65.17).
• BCA., (Sayı: 9258, Dosya: 229-113, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 90.22.3).
• BCA., (Sayı: 9258, Dosya: 229-113, Fon Kodu: 30..18.1.2, Yer No: 113.33.16).
• İnternet Kaynakları:
• http://www.uskudarli.com/haberdetay.asp?ID=1111. Erişim: 3 Mayıs 2016.
• http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/789950. Erişim: 3 Mayıs 2016.
• http://www.eskieserler.com/Eski/Eserler/Egitim-Kurumu/1943/Darul-Hilafe-el-Aliyye-Medresesi.asp. Erişim: 3 Mayıs 2016.
• http://gallica.bnf.fr/ark:/12148. Erişim: 10.05.2016.