TÜRKİYE’NİN ÖNCÜ SEKTÖRLERİ: STRATEJİK SEKTÖRLERİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR MODEL ÖNERİSİ

Yıl 2021, Sayı: 42, 1 - 24, 31.12.2021

Erşan Ciğerim Tuğkan Arıcı

https://doi.org/10.35343/kosbed.930324

Öz

Uluslararası kuruluşların 2018 yılı içerisindeki raporlarına göre 2019 ve 2020 yıllarının dünya genelinde büyüme ve küresel ticaret adına en verimli yıllar olacağı öngörülmüş olmasına karşın 2019 yılı içerisinde ABD’nin neden olduğu bölgesel ve jeopolitik ticaret savaşları, Brexit anlaşmazlıkları ve ABD-Çin gerilimi nedeniyle bu beklentiler gerçekleşememiştir. Dünya genelinde 2019 yılı içerisinde yaşanan küresel sorunlar nedeniyle dünya ekonomisi olumsuz yönde etkilenmişken ülkemiz küresel ticaret savaşlarından yara almamış ve 2018 yılındaki 167 Milyar ABD Dolar olan ihracat rekoru 2019 yılında bir kez daha kırılarak Cumhuriyet tarihinin en üst seviyesine ulaşmıştır. 2020 yılı ülkemiz için önemli hedefler ve olumlu tablolar ile başlamış olmasına karşın 2019 Aralık ayı itibariyle tüm dünyayı etkisi altına alan CoronaVirüs salgını nedeniyle hem dünya ticareti hem de ülkemiz ekonomik açıdan olumsuz etkilenmiştir. Literatür incelendiğinde ülkemiz için önem arz eden ithalat ve ihracat kalemlerine yönelik kapsamlı bir çalışma yapılmadığı keşfedilmiştir. Bu çalışma kapsamında ülkemiz için önem arz eden ithalat ve ihracat ürün gamlarının belirlenmesine yönelik teorik bir araştırma gerçekleştirilmiş ve bir araştırma modeli önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İthalat, İhracat, Ekonomik Kalkınma, Ekonomik Refah

Kaynakça

• Abu-Quarn, A. S., Abu-Bader, S. (2004). "The Validity of the ELG Hypothesis in the MENA Region: Cointegration and Error Correction Model Analysis", Applied Economics, 36(15): 1685-1695.
• Akbulut, S., Terzi, H. (2013). "Türkiye'de İhracata Dayalı Büyümenin Sektörler İtibariyle Analizi", Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 3: 4-58.
• Akcali, B. Y., Şişmanoğlu, E. (2015). "Innovation and the Effect of Research and Development (R&D) Expenditure on Growth in Some Developing and Developed Countries", Social and Behavioral Sciences, 195: 768-775.
• Akkaş, İ., Öztürk, M. (2016). "Türkiye'de İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkilerinin Analizi", Uluslararası Sosyal Araştırmaları Dergis, 9(42): 1329-1337.
• Aktaş, C. (2009). "Türkiye'nin İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik Analizi", Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2): 35-47.
• Alagöz, M., Akar, G., Akar, T. (2016) "High Technology Export and R&D Expenditures: A Study for E-7 Countries", International Journal of Economics, Commerce and Management, 9(11): 219-230.
• Altıntaş, H., Çetintaş, H. (2010). "Türkiye'de Ekonomik Büyüme, Beşeri Sermaye ve İhracat Arasındaki İlişkilerin Ekonometrik Analizi: 1970-2005", Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38: 33-58.
• Altıntaş, H., Mercan, M. (2015). "Ar-Ge Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: OECD Ülkeleri Üzerine Yatay Kesit Bağımlılığı Altında Panel Eşbütünleşme Analizi", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 70(2): 345-376.
• Arvas, M. A., Torusdağ, M. (2016). "İthalat ve İhracatın Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Türkiye Örneği", Iğdır Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2): 1-18.
• Aslan, A., Topçu, E. (2017). "İhracata Dayalı Büyüme Hipotezine Yeni Bir Yaklaşım: Türkiye Ekonomisi Üzerine Sektörel Bir Uygulama", International Journal of Economic and Administrative Studies, 20: 119-134.
• Ayan, T. Y., Pabuççu, H. (2012). “Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yatırım Projelerinin Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi İle Değerlendirilmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 18(3): 89-110.
• Aytaç, A. (2017). "Ekonomik Büyüme-İhracat İlişkisi: 2001-2016 Türkiye Örneği", Social Sciences Research Journal, 6(4): 214-222.
• Babalola, S. J., Dogon-Daji, S. D. H., Saka, J. O. (2012). “Exports, Foreign Direct ınvestment and Economic Growth: An Empirical Application for Nigeria”, International Journal of Economics and Finance, 4(4): 95-105.
• Bozkurt, C. (2015). "R&D Expenditures and Economic Growth Relationship in Turkey", International Journal of Economics and Financial Issues, 5(1): 188-198.
• Chen, M. K., Wang, S. C. (2010). “The Critical Factors of Success for Information Service Industry In Developing International Market: Using Analytic Hierarchy Process (AHP) Approach”, Expert Systems with Applications, 37(1): 694-704.
• Çamurdan, B. (2013) “Türkiye’de 1999-2013 Dönemi için İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik İlişkisi”, E-Journal of New World Sciences Academy, 8(4): 183-195.
• Çetin, R. (2016). "Yeni sanayileşen Ülkelerde Ar-Ge Harcamaları ve Yüksek Teknoloji Ürünü İhracatı Arasındaki İlişkinin Panel Veri Analizi Yöntemi İle İncelenmesi", İktisat Fakültesi Mecmuası, 66(2): 30-43.
• Çiftçioğlu, S., Nekhili, R. (2005). "New Evidence for Exports-Led Growth, Tradables-Led-Growth, and Manufacturing-Led Growth: Causality Test Result for Turkey", Latin American Journal of Economic Development, pp: 135-142.
• Dereli, D. D. (2018). "Türkiye'de Ekonomik Büyüme İle Dış Ticaret Arasındaki Nedensellik İlişkisi (1969-2016)", Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 16(3): 279.289.
• Dipietro, W. R., Anoruo, E. (2005). "Creativity, Innovation, and Export Performance", Journal of Policy Modeling, 28: 133-139.
• Dinç, H. (2016). Alternatif Bakım Stratejisi Seçimi: İmalat Sanayinde Bir Uygulama. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Dura, Y. C., Beşer, M. K., Acaroğlu, H. (2017). "Türkiye'nin İhracata Dayalı Büyümesinin Ekonometrik Analizi", Ege Akademik Bakış, 17(2): 295-310.
• Düzgün, R., Taşçı, H. M. (2014). "Türk İşletmelerinin İhracat Performansını Belirleyen Faktörler: İSO-500 Üzerine Bir Uygulama", Eskisehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 9(3): 7-24.
• Erdil, T. S., Aydoğan, S., Ayar, B., Güvendik, Ö., Diler, S., Gusinac, K. (2018). "İnovasyon Performansının Rekabet Gücü, Firma Performansı ve İhracat Performansı Üzerindeki Etkisi: Birleşme ve Satınalma İşlemleri Üzerine Bir Araştırma", Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 40(2): 136-166.
• Gaberli, Ü. (2018). "G7 Ülkelerinde Fikri Mülkiyet Haklarına yapılan Ödemeler ve Ar-Ge Harcamalarının yüksek Teknoloji İhracatına Etkisi: Bir Panel Veri Analizi, Finans, Politik & Ekonomik Yorumlar, 641: 67-82.
• Genç, M. C., Atasoy, Y. (2010). "Ar-Ge Harcaaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi", The Journal of Knowledge Economy & Knowledge Management, 5(2): 27-34.
• Göçer, İ. (2013). "Ar-Ge Harcamalarının Yüksek Teknolojili Ürün İhracatı, Dış Ticaret Dengesi ve Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkileri", Maliye Dergisi, 165: 215-240.
• Gökmen, Y., Turen, U. (2013). "The Determinants of High Technology Exports Volume: A Panel Data Analysis of EU-15 Countries", International Journal of Management, Economics, and Social Sciences, 2(3): 217-232.
• Gülmez, A., Akpolat, A. G. (2014). "Ar-Ge &İnovasyon ve Ekonomik Büyüme: Türkiye ve AB Örneği İçin Dinamik Panel Veri Analizi", Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2): 1-17.
• Güloğlu, B., Tekin, R. B. (2012) “A Panel Causality Analysis of The Relationship Among Research and Development, Innovation and Economic Growth in High-Income OECD Countries”, Eurasian Economic Review, 2(1): 32-47.
• Gümüş, E., Çelikay, F. (2015). “R&D Expenditure and Economic Growth: New Empirical Evidence”, Margin: The Journal of Applied Economic Research, 9(3): 205-217.
• Gyekye, A. B., Oseifuah, E. K., Quarshie, G. N. K. (2012). "The Impact of Research and Development on Socio-Economic Development: Perspectives from Selected Developing Economies", Journal of Emerging Trends in Economics and Management Sciences, 3(6): 915-922.
• Haliloğlu, M., Odabaş, M. S. (2018). “Çok Ölçütlü Karar Vermede AHP Yöntemi”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 2(2): 13-18.
• Herzer, D., Lehmann, F. N., Siliverstovs, B. (2006). "Export-ed Growth in Chile: Assesing the Role of Export Composition in Productivity Growth", The Developing Economies, 44(3): 269-373.
• İç, Y. T., Yurdakul, M. (2000). “Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Yöntemini Kullanan Bir Kredi Değerlendirme Sistemi”, Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 15(1): 1-14.
• Kaygısız, A. D. (2018). "Ar-Ge Harcamaları ve Yüksek Teknolojili Ürün İhracatının Büyümeye Etkisi: Türkiye Örneği", Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 16(4): 301-314.
• Khalafalla, K. Y., Webb, A. J. (2001), "Export-led Growth and Structural Change: Evidence From Malaysia", Applied Economics, 33: 1703-1715.
• Khatwani, G., Kar, A. K. (2017). “Improving the Cosine Consistency Index for the Analytic Hierarchy Process for Solving Multi-Criteria Decision Making Problems”, Applied Computing and Informatics, 13(2): 118-129.
• Kılavuz, E., Topçu, B. A. (2012). "Export and Economic Growth in the Case of the Manufacturing Industry: Panel Data Analysis of Developing Countries", International Journal of Economis and Financial Issues, 2(2): 201-215.
• Kılıç, C., Bayar, Y., Özekicioğlu, H. (2014). "Araştırma Geliştirme Harcamalarının Yüksek Teknoloji Ürün İhracatı Üzerindeki Etkisi: G-8 Ülkeleri İçin Bir Panel Veri Analizi", Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 44: 115-130.
• Kızılkaya, O., Ay, A., Sofuoğlu, E. (2016). "The Determinants of High Technology Product Export in BRICT Countries: An Econometric Approach", Gloal Journal on Humanites &Social Sciences, 4: 112-120.
• Konak, A. (2018). "Yüksek Teknoloji İçeren Ürün İhracatının İhracat Hacmi ve Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi; Seçilmiş OECD Ülkeleri ve Türkiye Örneği", Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 3(2): 56-80.
• Korkmaz, S. (2010). "Türkiye'de Ar-Ge Yatırımları ve Ekonomik Büyüme Arasındki İlişkinin Var Modeli İle Analizi", Journal of Yasar University, 20(5): 3320-3330.
• Kurt, S., Terzi, H. (2007). "İmalat Sanayi Dış Ticareti Verimlilik ve Ekonomik Büyüme İlişkisi", İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1): 25-46.
• Mercan, G., Çetin, A. K. (2018). "Hibe Desteklerinin Firma İnovasyonuna Etkisi: Türkiye Örneği", uluslararası Turizm, İşletme, Ekonomi Dergisi, 2(2): 65-71.
• Ömürbek, N., Büyükgebiz, E., Başdeğirmen, A. (2013). “Ürün Alternatif Seçiminde Analitik Hiyerarşi Sürecinin Bir Süt Fabrikasında Uygulanması”, Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1): 137-155.
• Ömürbek, N. Şimşek, A. (2014). “Analitik Hiyerarşi Süreci ve Analitik Ağ Süreci Yöntemleri İle Online Alışveriş Site Seçimi”, Yönetim ve Ekonomi Araştırma Dergisi, 22: 306-327.
• Önder, K., Hatırlı, S. A. (2014). "Türkiye'de İmalat Sanayi İhracatı ve Büyüme İlişkisinin İktisadi Analizi", Journal of Yaşar University, 9(34): 5851- 5869.
• Özcan, B., Arı, A. (2014). "Araştırma-Geliştirme Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi", Maliye Dergisi, 166: 39-55.
• Özçelik, Ö., Aslan, V., Özbek, R. İ. (2018). "Ar-Ge Harcamalarıyla Yüksek Teknoloji İhracatı Arasındaki İlişki: Seçili 10 OECD Ülkesi İçin Panel Veri Analizi", Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3): 57-66.
• Özer, M., Çiftçi, N. (2009). "Ar-Ge Harcamaları ve İhracat İlişkisi: OECD Ülkeleri Panel Veri Analizi", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23: 1-9.
• Peker, O., Toksarı, M. (2007). “Analitik Hiyerarşi Prosesi Yaklaşımı Kullanılarak Mobilya Sektörü İçin Ege Bölgesi’nde Hedef Pazarın Belirlenmesi”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Dergisi, 14(1): 171-180.
• Sungur, O., Aydın, H. İ., Eren. M. V. (2016). “Türkiye’de AR-GE, İnovasyon, İhracat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Asimetrik Nedensellik Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1): 173-192.
• Şenkardeşler, R. A. (2018). "Cumhuriyetten Günümüze Türkiye'nin Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme İlişkisi Üzerine Nedensellik Analizi", Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies, 4(1): 108-129.
• Takım, A. (2010). "Türkiye'de GSYİH İle İhracat Arasındaki İlişki: Granger Nedensellik Testi", Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2): 1-16.
• Taştan, H. (2010). "Türkiye'de İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik lişkilerinin Spektral Analizi", Ekonomi Bilimleri Dergisi, 2(1): 87- 98.
• Temel, Ü. C. (2016). "Ekonomik Büyüme ve Dış Ticaret lişkisi", Paradigma, 1(1): 1-14.
• Ticaret Bakanlığı, (2018). “Türkiye’nin Yıllara Göre Dış Ticaret Verileri.” http://ticaret.gov.tr/istatistikler/dis-ticaret-istatistikleri Son erişim tarihi: 10.12.2020
• Türedi, S. (2016). "The Relationship Between R&D Expenditures, Patent Applications and Growth: A Dynamic Panel Causality Analysis for OECD Countries", Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1): 39-48.
• Tüzemen, A., Özdağoğlu, A. (2007). “Doktora Öğrencilerinin Eş Seçiminde Önem Verdikleri Kriterlerin Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi İle Belirlenmesi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1): 215-232.
• Uçan, O., Koçak, E. (2014). "Türkiye'de Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki", Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(29): 51-60.
• Uddin, M. M. (2015). "Causal Relationship Between Agriculture, Industry and Services Sector for GDP Growth in Bangladesh: An Econometric Investigation", Journal of Proverty, Investment and Development, 8: 124-129.
• Yapraklı, S. (2007). "İhracat ile Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensellik: Türkiye Üzerine Ekonometrik Bir Analiz", ODTÜ Gelişme Dergisi, 34: 97-112.
• Yavaş, M., Ersöz, T., Kabak, M., Ersöz, F. (2014). “Otomobil Seçimine Çok Kriterli Yaklaşım Önerisi”, İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 2(2): 110-118.
• Yıldırım, E., Kesikoğlu, F. (2012). "Ar-Ge Harcamaları İle İhracat Arasındaki Nedensellik İlişkileri: Türkiye Örneğinde Panel Nedensellik Testi Kanıtları", Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(1): 165-180.
• Yıldırım, H. H., Akkılıç, M. E., Dikici, M. S. (2018). "Ar-Ge Harcamalarının Ekonomik Büyüme ve Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Etkisi: G-20 Ülkeleri Üzerine Bir Uygulama", International Review of Economics and Management, 6(2): 43-58.
• Yüksel, S. (2017). "The Impacts of Research and Development Expenses On Export And Economic Growth", International Business and Accounting Research Journal, 1(1): 1-8.
• Zhou, Y., Maumbe, K., Deng, J., Selin, S. (2015). “Reseource-based Destination Competitiveness Evaluatin Using a Hybrid Analytic Hierarchy Process (AHP): the Case Study of West-Virginia”, Tourism Management Perspectives, 15: 72-80.
• Züngün, D., Dilber, İ. (2010). "İhracata Dayalı Büyüme Modelinin İmalat Sanayi İhracatı Üzerindeki Etkisinin Saptanmasına İlişkin Bir Araştırma", Öneri, 9(34): 223-231.
• Worldbank (2019). “World Development Indicators.” https://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&series=IP.JRN.ARTC.SC&co%20untry= Son erişim tarihi: 04 Aralık 2019.