An Althusserian View of the One-Party Period: Village Institutes as an Ideological Apparatus

Yıl 2021, , 755 - 773, 31.12.2021

Yasin Kösece , İbrahim Yılmaz , Rıfat Karakoç

https://doi.org/10.38155/ksbd.1002877

Öz

The main aim of this paper is to analyze the Village Institutes, which was established during the One Party period and abolished in 1954 by the Democrat Party, with reference to the ideological state apparatus (ISAs) developed by Louis Althusser. In line with this purpose, firstly the meaning of the concept of ideology was explained/discussed and then Althusser’s view on ideology and ISAs were elaborated. In order to make the discussion clearer, also certain institutions and historical incidents that happened during the One Party period were discussed. Village Institutions are examined through reforms in education and Kemalist ideology that prevailed during the One Party period. Village Institutions that are established for ideological and economic purposes seem to operate these aims in the places where they were founded. However, from political and social perspectives the ideological aims of Village Institutes’ become more visible and economic benefit of them seem to be neglected. Because of this reason, Village Institutes can be seen as an ISAs. The paper denotes that the ruling Party could not resist the critics about the Village Institutes. Although the ruling party found them, they were the one to decrease their importance within society. As the ruling Party was changed in 1950, support for the abolishment of the Village Institute became stronger and finally they were shut down in 1954.

Anahtar Kelimeler

Village Institutes, ideology, ideological state apparatuses, L. Althusser, One Party period

Tek Parti Dönemine Althusserci Bir Bakış: Bir İdeolojik Aygıt Olarak Köy Enstitüleri

Öz

Bu çalışmanın temel amacı, Tek Parti dönemini Althusserci bir bakışla analiz ederek bu dönemde kurulan ve 1954 yılında Demokrat Parti iktidarında kapatılan Köy Enstitülerini, Althusser’in ideoloji kavramı bağlamında değerlendirmek ve tarihsel süreç içerisinde özellikle Devletin İdeoloji Aygıtları (DİA) kavramı çerçevesinde bu kurumu ele almaktır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle ideoloji kavramı farklı yazarların görüşleriyle irdelenmiş sonrasında Althusser’in ideoloji kavramına bakışına ve DİA kuramına yer verilmiştir. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için Tek Parti döneminde gerçekleşen olaylar ve bu dönemde kurulan diğer DİA’lar ele alınmıştır. Köy Enstitüleri hem eğitim reformları hem de Tek Parti döneminde hâkim olan Kemalist ideoloji kapsamında incelenmiştir. İdeolojik olduğu kadar kalkınma amacıyla da kurulan Köy Enstitüleri’nin, kurulduğu köylerde hem ideolojik hem de kalkınma amaçları gerçekleştirdiği görülmektedir. Ancak Enstitüler, toplumda ve siyasal alanda ideolojik yönlerinin ön plana çıkarılmasından dolayı siyasi bir mana yüklenmişler ve Enstitülerin köylerin kalkınmasına yönelik rolü arka planda kalmıştır. Sonuç olarak Köy Enstitülerinin bir DİA olarak değerlendirilebileceği görülmektedir. Fakat iktidar partisinin Köy Enstitülerine yönelik eleştirilerin etkisinde kalarak hareket ettiği ve kurucusu olduğu Köy Enstitülerini zamanla etkisizleştirdiği anlaşılmaktadır. İktidarın 1950 yılında el değiştirmesiyle Köy Enstitülerinin kapatılması daha sık gündeme gelmiş ve 1954 yılında kapatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Köy Enstitüleri, İdeoloji, Devletin ideolojik aygıtları, L. Althusser, Tek Parti dönemi

Kaynakça

• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin oluşumu (Çev. Y. Alogan). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Althusser, L. (2000). Özeleştiri ögeleri (2. Baskı) (Çev. L. Targu). İstanbul: Belge Yayınları.
• Althusser, L. (2014). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (6. Baskı). (Çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Akyüz, Y. (2000). Türk eğitim tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basım Evi.
• Atılgan, G. (2015). İdeoloji. G. Atılgan ve E. A. Aytekin (Ed.), Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler içinde (285-297). İstanbul: Yordam Kitap.
• Badiou, A. (2015). Küçük panteon (Çev. I. B. Fidaner ve M.İ. Keskinoğlu). İstanbul: Encore Yayınları.
• Bahadır, Z. (2002). Köy enstitüsü. Türk Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi cilt 26 içinde (283-285). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Börklüoğlu, L. (2017). Althusser'in ideoloji kuramı bağlamında Türkiye’nin çok partili hayata geçişinde ordunun konumu. (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Cevizci, A. (2019). Thales’ten Baudrillard’a felsefe tarihi (9. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
• Cevizci, A. (2019). Thales’ten Baudrillard’a felsefe tarihi (9. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
• Ceyhan, E. (2004). Türk eğitim tarihi kronolojisi 1299-1997. Edirne: Ulusal Bellek Yayınları.
• Cihan, M. (2013). Spinoza felsefesinin etkileri: Spinozacılığın farklı dönem ve alanlardaki yansımaları. Beytulhikme An International Journal of Philosophy, 3 (1), 105-137.
• Çağan, K. (2008). İdeoloji. K. Çağan (Ed.), İdeoloji içinde (9-41). Ankara: Hece Yayınları.
• Çolak, Y. (2017). Türkiye’de kültürel iktidarın kuruluşu. Ankara: Liberte Yayınları.
• Delacampagne, C. (2018). 20. yüzyıl felsefe tarihi (6. Baskı). (Çev. D. Çetinkasap). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Demirel, T. (2021). Türkiye’nin uzun on yılı: Demokrat Parti iktidarı ve 27 Mayıs darbesi (3. Baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji. (Çev. M. Özcan). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Elliott, A. (2017). Çağdaş sosyal teoriye giriş. (Çev. İ. Yıldız ve A. G. Baran (Ed.). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Ezer, F. (2020). Köy enstitülerinin Türk eğitim tarihindeki yeri ve önemi. Belgi Dergisi, 2 (19), 1786-1804.
• Geray, C. (1969). Türkiye'de köy enstitüleri hareketi ve köy kalkınması. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 2 (1), 197-207.
• Gülener, S. (2007). Türk siyaseti’nde merkez-çevre ilişkilerinin seyri ve 27 Mayıs 1960 darbesi. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi. 14 (1), 36-67.
• Güngör, S. (2001). Althusser'de ideoloji kavramı. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6 (2), 221-231.
• Gürsel, A. (2018). Türk eğitim sisteminde köy enstitüleri. Asia Minor Studies İnternational Journal Of Social Sciences, 6 (11), 1-11.
• Heper, M. (2016). Kemalizm/Atatürkçülük. M. Heper, S. Sayarı (Ed.), Dünden bugüne Türkiye: Tarih, politika, toplum ve kültür (Çev. K. Tanrıyar) içinde (185-196). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Heywood, A. (2019b). Siyasi ideolojiler (12. Baskı). (Çev: L. Köker). Ankara: Felix Kitap.
• Kara, İ. (2000). "Din ile devlet arasında sıkışmış bir kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (18), 29-55.
• Karaömerlioğlu, M. A. (1998). Köy enstitüleri üzerine düşünceler. Toplum ve Bilim (76), 56-85.
• Karpat, K. (2017). Türk demokrasi tarihi (8. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kazancı, M. (2012). Althusser, ideoloji ve ideolojiyle ilgili son söz. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 0 (24), 67-93.
• Kazancıgil, A. (2009). Atatürkçülük ya da Türk aydınlanması. E. Kalaycıoğlu, A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye’de politik değişim ve modernleşme içinde (233-242). Bursa: Dora Yayıncılık.
• Kılıçbay, M. A. (2009). Türkiye’de modern devletin oluşumu ve Kemalizm. E. Kalaycıoğlu, A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye’de politik değişim ve modernleşme içinde (207-232). Bursa: Dora Yayıncılık.
• Kirby, F. (1962). Türkiye’de köy enstitüleri. Ankara: İmece Yayınları.
• Koca, B. (2019). Ellili yıllarda merkez sağ: Demokrat Parti’nin özgürlük ile istismar arasındaki dinî politikaları. M, K, Kaynar (Ed.), Türkiye’nin 1950’li yılları içinde (293-319). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kongar, E. (2018). 21. yüzyılda Türkiye (49. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Köker, L. (1993). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi (2. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin doğuşu (10. Baskı). (Çev. B. B. Turna). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Makal, M. (1979). Köy enstitüleri ve ötesi. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Mannheim, K. (2002). İdeoloji ve ütopya (Çev. M. Okyayuz). Ankara: Epos Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Türkiye’de toplum ve siyaset makaleler 1. (23. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2018). İdeoloji (19. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mclellan, D. (2009). İdeoloji (2. Baskı). (Çev. B. Yıldırım). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Meşe, E. (2017). Türk sağında köy enstitüleri algısı. Asya Studies, 1 (1), 83-95.
• Örs, B. (2010). İdeoloji: Karmaşık dünyayı anlaşılır kılmak. H. B. Örs (Ed.), 19 yüzyıldan 20. yüzyıla modern siyasal ideolojiler içinde (3-45). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Parlak, D. (2011). Uluslaşma sürecinde köy enstitülerinin yeri. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 7 (27), 201-221.
• Paşaoğlu, M. T. (2019). Din, devlet, millet: Diyanet İşleri’nin 95 yıllık hikayesi. İstanbul: Libra Kitap.
• Roskin, M. G., Cord, R. L., Medeiros, J. A., Jones, W. S. (2018). Siyaset bilimi (4. Baskı). (Çev: A. Yayla). Ankara: Adres Yayınları. Sarıbay, A. Y. (2004). Global toplumda din ve Türkiye. İstanbul: Everest Yayınları.
• Şenatalar, B. (2016). Türkiye’nin anayasa sorunu. M, Kabasakal (Ed.), Türkiye’de siyasal yaşam içinde (s. 399-414). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tonguç, E. (1970). Devrim açısından köy enstitüleri ve Tonguç. İstanbul: Ant Yayınları.
• Toprak, B. (2009). Türkiye’de dinin denetim işlevi. E. Kalaycıoğlu, A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye’de politik değişim ve modernleşme içinde (445-458). Bursa: Dora Yayıncılık.
• Toprak, B. (2016). Din ve siyaset. M. Heper, S. Sayarı (Ed.), Dünden bugüne Türkiye: Tarih, politika, toplum ve kültür (Çev. K. Tanrıyar) içinde (281-292). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Üstel, F. (2021). “Makbul vatandaş”ın peşinde (9. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vergin, N. (2010). Siyasetin sosyolojisi: Kavramlar, tanımlar, yaklaşımlar (7. Baskı). İstanbul: Doğan Egmont Yayıncılık.
• Yerlikaya, N. (2003). Halkevleri: İdeoloji ve mimarlık (2. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yerlikaya, N. (2009). Halkevleri. T. Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Cilt 2 Kemalizm içinde (113-118). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. Z. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (7. Baskı). (Çev. Y. S. Gönen). İstanbul: İletişim Yayınları.