Tarihe Tanıklık Eden Önemli Yapılar: Yalçınkaya Kaleleri (Patnos)

Yıl 2021, , 616 - 628, 31.12.2021

Gökhan Kalmış , Mustafa Karageçi

https://doi.org/10.38155/ksbd.1007374

Cited By: 1

Öz

Anadolu coğrafyası, tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapan zengin bir kültür hazinesidir. Bu topraklardan gelip-geçen medeniyetler tarihe tanık izler bırakmışlardır. Doğu Anadolu Bölgesi de bu manada zengin bir tarih derinliğine sahiptir. Geç Kalkolitik Çağ’dan itibaren yerleşim görülen Patnos bölgesinde Geç Kalkolitik Çağ ve Erken Tunç Çağı’nda Karaz Kültürü hâkim olmuştur. Bu topraklara MÖ I. binyılda Urartu Krallığı hükmetmiştir. Yalçınkaya mevkiinde Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı’ndan itibaren yerleşim gören iki adet kale tespit edilmiştir. Bölgede gerçekleştirilen araştırma neticesinde bu kalelerin konumları, fiziki durumları, mimari yapıları ve keramik verilerine analitik bir şekilde yer verilmiştir. Böylece tarihe tanıklık eden iki yapının kimliği üzerinden bölge tarihine ışık tutmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Patnos, Karaz Kültürü, Urartu Krallığı, Yalçınkaya Kalesi

Important Buildings Witnessing History: Yalçınkaya Castles (Patnos)

Öz

Anatolian geography is a rich cultural treasure that has hosted many civilizations throughout history. Civilizations that have passed through these lands have left traces of witness to history. In this regard, the Eastern Anatolia Region has a vast historical depth. In the Patnos region, which has been inhabited since the Late Chalcolithic Age, Karaz Culture was dominant in the Late Chalcolithic Age and Early Bronze Age. These lands were ruled by the Urartian Kingdom in the 1st millennium BC. Two castles, which were inhabited as of the Late Chalcolithic and Early Bronze Age, have been discovered in the Yalçınkaya locality. As a result of the research carried out in the region, the locations, physical conditions, architectural structures, and stoneware data of these castles were analyzed. Thus, it is aimed to shed light on the history of the region through the identity of the two structures that have witnessed history.

Anahtar Kelimeler

Patnos, Karaz Culture, Urartian Kingdom, Yalçınkaya Castle

Kaynakça

• Ağrı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, (2013). 2012 yılı Ağrı il çevre durum raporu.
• Arsebük, G. (1974). Altınova’da koyu yüzlü açkılı ve karaz türü çanak çömlek arasındaki ilişkiler sorunu. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Badalyan, R. S. (2014). New data on the periodization and chronology of the Kura-Araxes culture in Armenia. Paléorient (40), 71-92.
• Balkan, K. (1960). Patnos yakınında Anzavurtepe’de bulunan Urartu tapınağı ve kitabeleri. Anatolia (5), 133-158.
• Balkan, K. (1964). Patnos’ta keşfedilen Urartu tapınağı ve Urartu sanatı, Atatürk Konferansları I, 235-243.
• Başgelen, N. (1985). Doğu Anadolu'dan Demir Çağı’na ait bazı yeni bulgular 1 kitabeler-kaya tünelleri. Arkeoloji ve Sanat, 28(30), 15-18.
• Belck, W.& Lehmann C. F. (1892). Über neuerliche aufgefundene keilinschriften in Russisch und Türkisch Armenien. ZE (24), 122-152.
• Belck, W.& Lehmann, C. F. (1900). Bericht über die armenische forschungsreise der H. Hrn. W. Be1ck und C. F. Lehmann, VBGAEU (32), 29-66,430-439.
• Belli, O. (1982). Urartular. Anadolu uygarlıkları ansiklopedisi. İstanbul: Görsel Yayınlar.
• Bittel, K. (1945). Önasya tarih öncesi çağlar: Mısır, Filistin, Suriye. İstabul: Horoz Basımevi.
• Burney, C. A. & Lang, D. M. (1971). The peoples of the hills, ancient Ararat and Caucaus.
• Burney, C. A. & Lawson, G.R.J. (1960). Measured plans of Urartian fortresses. AS (10), 177-196.
• Ceylan, A. (1994). M.Ö. II. binde devletler arası ilişkiler. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu araştırmaları II Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2008-2014). Atatürk Üniversitesi Yayınları. Erzurum.
• Ceylan, A. & Bingöl, A. (2008). 2006 yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır illeri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 25(3), 129-149. Erzurum.
• Ceylan, A. & Kalmış, G. (2019). Sürmeli Çukuru’nda önemli bir merkez; Suveren Kalesi ve Yerleşmeleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (24), 619-634.
• Ceylan, A. & Özgül, O. vd. (2019), Karaz Kültürü’nün Kahramanmaraş ve çevresindeki yansımaları. Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu, 26-52.
• Ceylan, N. (2016). Pasin Ovası’nın kuzeye açılan iki tarihi yolu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9(43), 656-671.
• Ceylan, N. (2018). Erzurum ve Erzincan çevresindeki Urartu dönemi kaya basamaklı su tünelleri. (Baskıda), XVIII. Türk Tarih Kongresi.
• Ceylan, N. (2020). 2019 yılı Ağrı ili, Patnos ilçesi yüzey araştırması. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Aralık, 360-373.
• Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu tarihi. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı tarihi ve sanatı. İzmir: Yaşam Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Dinçol, A. M. (1989). Yeni Urartu yazıtları ve yazıt parçaları”. AnAr (11), 137-142.
• Günaşdı, Y. (2016). Geçitler ülkesinde önemli bir Urartu kalesi: Avnik”. TÜBA-AR (19), 113-136.
• Günaşdı, Y. & Küçükyıldız, İ. (2021). 2019 Yılı Ağrı ili, Eleşkirt ilçesi yüzey araştırması ve bir değerlendirmesi, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 10(1), 557-577.
• Güterbock, H. G. (1963). Urartian ınscriptions in the museum of Van. Journal of Near Eastern Studies (22), 268-272.
• Hulin, P. (1958). Urartian stones in the Van Museum”, AS (8), 235-244.
• Hyvernat, H. (1892). Inscriptions inedites, P. Müller-Simonis (ed), Relation des missions scientiftques de MM. H. Hyvernat et P. Müller-Simonis (1888-1889), 560-565.
• Karageçi, M. (2020). Erzincan’da önemli bir Urartu merkezi: Üçpınar Kalesi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (24), 237-262.
• Kaya, F. (2001). Ağrı ovası ve çevresinin coğrafi etüdü. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
• Kaya, F. (2018). Ağrı ilinin coğrafi analizi. Kerem, Karabulut (Ed.), Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Profili, 1-32. Ağrı: AİÇÜ Yayınları.
• Kocaman, S. & Kaya, F. (2014). Ağrı ilinin turizm coğrafyası. Ağrı: Zafer Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
• Koşay, H. Z. & Turfan, K. (1959). Erzurum-Karaz kazısı raporu, Belleten XXIII (91), 349-413.
• Kozbe, G. & Ceylan, A. vd. (2008). Türkiye arkeolojik yerleşmeleri 6a-b Demir Çağları.
• König, F. W. (1955-1957). Handbuch Der Chaldäischen Inschriften, Archiv Für Orientforschung Herausgegeben Von Ernst Weidner.
• Lehmann-Haupt, C. F. (1928-35). Corpus ınscriptionum chaldicarum.
• Melikişvili, G. A. (1960). Urartskie klinoobraznye nadpisi.
• Melikişvili, G. A. (1971). Urartskiye klinoobraznyye nadpisi 2: Otkritiya i publikatsiyi.
• Morkoç, A. N. (2020a). Kuzeydoğu Anadoluda önemli bir yerleşme-Danamayalı. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi Özel Sayı I/(1), 64-76.
• Morkoç, A. N. (2020b). Urartu Devleti’nde kralların progaganda araçlarından biri: yazıtlar. Türk Kültürüne Hizmet: Öğr. Gör. Sadiddin Öztürk’e Armağan, 111-138. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Özgül, O. (2016). Erzurum’da stratejik bir Urartu kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba). TÜBA-AR (19), 137-157.
• Payne, M. R. (2006). Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Payne, M. R. ve Ceylan, A. (2003). A new Urartian ınscription from Ağrı- Pirabat, SMEA XLV(2), 191-201.
• Pehlivan, M. (1984). En eski çağlardan Urartu’nun yıkılışına kadar Erzurum ve çevresi. Yayımlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
• Pehlivan, M. (1990). Karaz ve Hurriler, 100. Yıl Üniversitesi Sosyal Bilgiler Dergisi (1), 168-176.
• Pınarcık, P.(2014). Urartuların başkentleri. TAD 33(56), 35-53.
• Piotrovskii, B. B. (1962). “The aeneolithic culture of Trans-Caucasian in the third millennium B.C.”, VI. International Concress of Prehistori cand Proto historic Sciences.
• Sagona, A. G. (2014). The Kura-Araxes culture complex: a history of early research, A. Özfırat (Ed.), in SCRIPTA: Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar Veli Sevin’e Armağan/SCRIPTA: Essays in Honour of Veli Sevin. A Life Immersed in Archaeology, 21-32.
• Sagona, A. & Sagona, C., vd. (2001). Excavations at Sos Höyük, 1999. Kazı Sonuçları Toplantısı 22(1), 129-131.
• Sagona, A. G. & Zimansky, P. (2015). Arkeolojik veriler ışığında Türkiye’nin en eski kültürleri: M.Ö. 1.000.000-550.
• Salvini, M. (1967). Nairi e Ur(u)atri: contributa alla storia della formazione del regno di Urartu.
• Salvini, M. (1993). Una dedica di ISpuini e Minua al Dio Ua. SMEA (31), 143-148.
• Salvini, M. (2006). Urartu tarihi ve kültürü. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Sandalgian, J. (1900). Les inscriptions cunéiformes Urartiques: transcrites avec une triple traduction interlinéaire en Arménien classique, en Latin et en Française, suivies d’un glossaire et d’une grammaire.
• Sayce, A. H. (1882). The cuneiform ınscriptions of lake Van. JRAS (14), 377-732.
• Sayce, A. H. (1893). The Cuneiform Inscriptions of Van, part 4. JRAS (25), 1-39 (no. 69-79).
• Tarhan, M. T. (1978). M.Ö. XIII. yüzyılda “Uruatri” ve “Nairi” Konfederasyonları. Yayımlanmamış doçentlik tezi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İstanbul.
• Tarhan, M. T. (1982). Urartu Devleti’nin kuruluş evresi ve kurucu krallardan ‘Lutipri=Lapturi’ hakkındaki yeni görüşler. An Ar (8), 69-114.
• Tarhan, M. T. (2011). “Urartu Krallığı’nın başkenti Tuşpa”. Aktüel Arkeoloji Dergisi (21), 60-75.
• Üngör, İ. (2019). Kuzeydoğu Anadolu’da önemli bir demir çağı merkezi: Polat Kalesi (Kars/Arpaçay)”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (24), 755-770.
• Üngör, İ. & Bingöl, A. vd., (2014). 2012 yılı Erzincan- Erzurum illeri yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı 31(1), 61-77.
• Van Loon, M. N. (1966). Urartian art: Its distinctive araits in the light of new excavations, Leiden.
• Werner, R. (1954). Zwei urarhüsche ınschriften-fragmente. Journal of Cuneiform Studies 8, 96-97.
• Yazgan, Ş. & Kadanalı, E. (2012). Ağrı ilinin kırsal turizm potansiyelinin değerlendirilmesi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 14(22), 5-10.
• Yıldız, M. Z. (1996). Patnos’un şehir coğrafyası. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.