Schwartz'ın Değer Kuramı Çerçevesinde 2024 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Yer Alan Değerlerin Analizi

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 747 - 771, 20.12.2025

Gökhan Abanoz , Oğuz Seyhan

https://doi.org/10.38155/ksbd.1730303

Öz

Bu araştırmanın amacı, 2024 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı’nda yer alan değerleri, Schwartz’ın Değer Kuramı çerçevesinde analiz etmektir. Araştırma, programdaki değerlerin Schwartz’ın on temel değer kategorisi ve dört motivasyonel boyut ile ilişkisini ortaya koymayı hedeflemektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi kullanılarak gerçekleştirilen çalışma, üç aşamalı bir analiz sürecini kapsamaktadır. İlk aşamada, öğretim programındaki değerler belirlenmiş; öğrenme alanları ve sınıf düzeylerinde bu değerlerin tekrar sıklığı analiz edilerek, programda öne çıkan değerler tespit edilmiştir. İkinci aşamada ise, öğretim programındaki değerler Schwartz’ın Değer Kuramı kategorileriyle teorik olarak eşleştirilmiş ve bu değerlerin kuramsal çerçevede nasıl konumlandığı belirlenmiştir. Son aşamada ise, betimsel analiz verileri ışığında değerlerin Schwartz’ın kuramındaki kategorilerle kurduğu ilişki incelenmiş ve programın değer eğitimine yönelik öncelikleri ortaya konulmuştur. Bulgular, en sık vurgulanan değerlerin vatanseverlik, duyarlılık ve sorumluluk olduğunu göstermektedir. Schwartz’ın değer kategorilerine göre, programda en fazla geleneksellik, evrensellik ve iyilikseverlik değerlerine vurgu yapılırken, güç, hazcılık ve uyarılma kategorilerine ait değerlerin programda yer almadığı tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları, programın toplum odaklı değerlere öncelik verdiğini ve bireysel başarı ile yenilikçilik gibi değerlere daha az yer verildiğini ortaya koymaktadır. Çalışma, değer eğitiminde bireysel ve toplumsal değerler arasında daha dengeli bir yaklaşım benimsenmesi gerektiğini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler öğretim programı , değer eğtimi , Schwartz temel değer teorisi.

Etik Beyan

Bu çalışma, anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılarak katılımcılardan veri toplanmasını gerektiren çalışmalar kapsamında yer almadığından, çalışmanın etik kurul izni gerektirmediğini beyan ederiz.

Kaynakça

• Açıkalın, M. (2011). Turkish pre-service teachers’ beliefs about the nature of social studies. Social Studies Research and Practice, 6(3), 18-35.
• Akpınar, M., & Kaymakcı, S. (2012). Ülkemizde sosyal bilgiler öğretiminin genel amaçlarına karşılaştırmalı bir bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20(2), 605–626.
• Audi, R. (1999). “Value theory”, The Cambridge Dictionary of philosophy. Cambridge: Cambridge University Press.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299.
• Barr, R. D., Barth, J. L., ve Shermis, S. S. (1977). The nature of the social studies. Palm Springs, CA: ETC Publications.
• Başcı, Z. (2012). Beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde değer eğitiminin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Erzurum Örneği) (Yayımlanmış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Batmaz, O. ve Erdoğan, T. (2019). Sınıf öğretmenlerinin değerler eğitimine yönelik görüşleri. Kastamonu Education Journal, 27(6), 2681-2692. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3594.
• Beers, S. Z. (2011). 21st century skills: Preparing students for their future. From https://www.yinghuaacademy.org/wp-content/uploads/2014/10/21st_century_skills.pdf
• Bereiter, C. (1984). How to keep thinking skills from going the way of all frills. Educational Leadership, 42(1), 75-77.
• Bhat. R. A. (2018). Value based education: A need of present society. International Journal of Advanced Research. 6(10), 838-843
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Jurnale, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027.
• Cesur, S., Bayad, A., Yılmaz, O. ve Tepe, B. (2018). Bir değerler skalasının geliştirilmesi ve bu skalanın politik ve dini yönelimle ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(66), 401-420. https://doi.org/10.17755/esosder.307101.
• Çalışkan, A. ve Kaya G. (2021). Deprem sonrasındaki toplumsal dayanışma pratiklerinin sosyolojik görünümü: İzmir depremi örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12, (32), 1052-1077.
• Çukur, C. Ş., de Guzman, M. R. T. ve Carlo, G. (2004). Religiosity, values, and horizontal and vertical individualism-collectivism: A study of Turkey, the United States, and the Philippines. The Journal of Social Psychology, 144, 613-634.
• Doğan, Ö. (2010). Etik Ahlak Felsefesi. Say Yayınları. Elo, S. ve Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107-115. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
• Frankena, W. K. (2006). Value and valuation. D. M. Borchert (ed.). In Encyclopedia of philosophy Cilt. 10. (pp. 636-641). MI: Thomsen Gale.
• Guba, E. G., ve Lincoln, Y. S. (1994). Competing paradigms in qualitative research. İçinde N. K. Denzin ve Y. S. Lincoln (Ed.), Handbook of qualitative research (105-117). Sage.
• Halstead, M. J. (1996). Values and values education in schools. J. M. Halstead & M. J. Taylor (Ed.). In Values in Education and Education in Values (pp. 3-14). RoutledgeFalmer.
• Hanaylı, G., Öztürk, A. A., Baysan, S. ve Akar-Vural, R. (2020). Sosyal bilgilerin doğası, anlamı ve nasıl öğretildiği üzerine bir durum çalışması: Öğretmen görüşleri. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 210-238.
• Hitlin, S. ve Piliavin, J.A. (2004). Values: Reviving a dormant concept. Annual Review of Sociology, Vol. 30 (2004), pp. 359-393.
• Hofstede, G. (2001). Culture’s Consequences. Comparing Values,Behaviors,Institutions, an Organizations Across Nations. Sage Publications.
• Hsieh, H. F., ve Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288. https://doi.org/10.1177/1049732305276687.
• Inglehart, R. (2008). Changing Values among Western Publics from 1970 to 2006. West European Politics, 31(1-2), 130-146.
• Keskin, Y. (2008). Türkiye'de Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarında değerler eğitimi: Tarihsel gelişim, 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kluckhohn, C. (1951). 2. Values And Value-Orıentatıons In The Theory Of Actıon: An Exploratıon In Defınıtıon And Classıfıcatıon. In T. Parsons & E. Shils (Ed.), Toward a General Theory of Action (pp. 388-433). Cambridge, MA and London, England: Harvard University Press. https://doi.org/10.4159/harvard.9780674863507.c8
• Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology (2nd ed.). Sage Publications.
• Kuçuradi, İ (1971). İnsan ve değerleri (değer problemi). İstanbul: Yankı Yayınları.
• Kupperman, (2006). Value and valuation. D. M. Borchert (ed.). In Encyclopedia of philosophy Cilt. 10. (pp. 641-644). MI: Thomsen Gale.
• Küçük, N. (2016). Schwatz’ın "Değer Yönelimleri Ölçeği" ile Türkiye'deki öğrenciler üzerine yapılmış olan bazı araştırma bulgularının değerlendirilmesi. Akademik Bakış Dergisi, 57, 280-296.
• Mayring, P. (2014). Qualitative content analysis: theoretical foundation, basic procedures and software solution. Klagenfurt.
• Mcguire, M. (2007). What Happened to Social Studies? The Disappearing Curriculum. Phi Delta Kappan 88(8):620-624.
• Merriam, S. B. ve Tisdell, E. J. (2016). Qualitative research: A guide to design and implementation (4th ed.). Jossey-Bass.
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. (İlkokul ve ortaokul 4,5,6 ve 7. Sınıflar). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. MEB.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2025). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli: Öğretim programları ortak metni. MEB.
• Morse, J. M., Barrett, M., Mayan, M., Olson, K., ve Spiers, J. (2002). Verification strategies for establishing reliability and validity in qualitative research. International Journal of Qualitative Methods, 1(2), 13-22. National Council for the Social Studies (1994). Curriculum standards for social studies. Received form: https://aos98.wordpress.com/wp-content/uploads/2015/06/ncss-standards.pdf.
• Neuendorf, K. A. (2017). The content analysis guidebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Oğuz, E. (2012). Öğretmen adaylarının değerler ve değerler eğitimine ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri (Educational Sciences: Theory & Practice), 12(2, Ek Özel Sayı), 1–18.
• Özlem, D. (2016). Etik, Ahlak Felsefesi. Notos Kitap.
• Pırnaz, E. ve Kuru, E. (2022). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Değerler Eğitimine Yönelik Görüşleri. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 160-173. https://doi.org/10.17556/erziefd.1008843.
• Sagiv, L. ve Schwartz, S.H. (2022). Personal Values Across Cultures. Annual Review of Psychology, 73, 517–46
• Schreier, M. (2012). Qualitative content analysis in practice. Sage Publications.
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the Content and Structure of Values: Theoretical Advances and Empirical Tests in 20 Countries. Advances in Experimental Social Psychology, 25, 1-65.
• Schwartz, S. H. (1994). Are there universal aspects in the structure and content of human values? Journal of Social Issues, 50(4), 19-45
• Schwartz, S. H. (2006). Basic human values: Theory, measurement, and applications. Revue Française de Sociologie 47(4). 929-968.
• Schwartz, S. H. (2009). A theory of cultural value orientations: Explication and applications. Comparative Sociology, 5(2-3), 137-182. https://doi.org/10.1163/156913306778667357.
• Schwartz, S. H. (2012). An overview of the Schwartz Theory of Basic Values. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1). 1-20. https://doi.org/10.9707/2307-0919.1116.
• Schroeder, M. (2008). Value theory. Stanford Encyclopedia of Philosophy, Erişim: https://plato.stanford.edu/entries/value-theory/.
• Tüfenkci, S. (2023). Felsefede Değer Kavramı. S. Tüfenkci, & F. Balcı Arvas (Ed.). Farklı disiplinlerde değer kavram içinde (ss. 13-48). Palet Yayınları.
• Ültay, E., Akyurt, H., Ültay, N. (2021). Sosyal bilimlerde betimsel içerik analizi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 188-201.