Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimlerinde Trabzon Sancağı (İttihatçı-İtilafçı Mücadelesi)

Yıl 2020, , 549 - 566, 28.12.2020

Aslıhan Kılınç

https://doi.org/10.38155/ksbd.810200

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nde ilk seçimler muhassıllık meclislerinde yapılmış olsa da halk genel anlamda 1908 yılında yapılan seçimlerde seçme hakkını kullanmıştır. Buna göre Osmanlı Devleti’nde seçim sistemi iki dereceli olarak uygulanmış olup söz konusu sistem 1946 yılına kadar geçerli olmuştur. Dolayısıyla Trabzon sancağında yapılan 1919 yılı seçimleri de bu kurallar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Konu ile alakalı ATASE, TİTE, devlet arşivleri ve döneme ait gazetelerden tespit edilen bilgilere göre 1919 yılı seçimlerini genel anlamda Temsil Heyeti adına aday gösterilen Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri kazanmıştır. Buna mukabil arşiv kayıtları ve döneme ilişkin gazetelerinin aktardığına göre İttihatçı – İtilafçı mücadelesinin yaşandığı Trabzon seçimlerinde Mustafa Kemal Paşa cephesi pek üstünlük sağlayamamıştır. Seçimlerde Trabzon sancağından yedi mebus seçilmiştir. Sakizade Hasan Bey, Nafis Müsteşarı Ahmet Muhtar Bey, Reiszade Ali Şükrü, Efendizade Ali Şefik Bey, müstafi Kaymakam Hüsrev (Gerede) Bey, Ordulu İsmail Bey, Dizdarzade Eşref Bey, Son Osmanlı Mebusan Meclisi’ne seçilen mebuslardır. Bu çalışmada Arşiv belgeleri doğrultusunda Trabzon vilayetine bağlı Trabzon merkez sancağında 1919 yılı seçimlerine giden süreç ve seçimler konusu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Seçim, Trabzon Sancağı, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası

Trabzon Sanjak in the Last Ottoman Parliamentary Elections (Unionist-Entente Struggle)

Öz

Although the first elections in the Ottoman Empire were held in the councils of correspondence, the people generally used their right to vote in the elections held in 1908. Accordingly, the electoral system in the Ottoman Empire was applied in two degrees and this system was valid until 1946. Therefore, the 1919 elections held in the Trabzon sanjak, which is within our subject, were also held within the framework of these rules. According to the information obtained from ATASE, TITE, State Archives and newspapers belonging to the period, which we can reach on the subject, the 1919 elections were generally won by the members of the Defense of Rights Association, nominated on behalf of the Representation Committee. On the other hand, according to archive records and the newspapers of the period, Mustafa Kemal Pasha front did not have much advantage in the elections held in the Trabzon sanjak, where the Unionist - Entente struggle was taking place. Seven deputies were elected from the Trabzon sanjak. Sakizade Hasan Bey, Undersecretary of Nafis Ahmet Muhtar Bey, Reiszade Ali Şükrü, Efendizade Ali Şefik Bey, Müstafi District Governor Hüsrev (Gerede) Bey, Ordulu İsmail Bey, Dizdarzade Eşref Bey are the members of the last Ottoman Parliament MP. In this study, the process and elections leading to the 1919 elections in the central sanjak of Trabzon province in the light of archive documents will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Ottaman Empire, Election, Trabzon Sanjak, İttihat ve Terakki Fırkası, Hürriyet ve İtilaf Fırkası

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• ATASE, ATAZB, 2/131, lef:1.
• ATASE, ATAZB, 9/40, lef:1-5.
• ATASE, ATAZB, 9/52, lef:8.
• ATASE, ATAZB, 19/23, lef:1.
• ATASE, ATAZB, 20/206.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: aa.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: af.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef:ag.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: ah.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: bf.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: bo.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: cd.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: ce.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef: cp.
• ATASE, ATAZB, 23/46, lef: aj.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef:ap.
• ATASE, ATAZB, 20/206, lef:apa.
• ATASE, ATAZB, 23/46, lef: bi.
• ATASE, ATAZB, 23/46, lef: ci.
• ATASE, ATAZB, 23/46, lef: cj.
• ATASE, ATAZB, 34/73, lef:1.
• BOA, BEO. 4598/344833, lef: 1.
• BOA, MV.217/129, lef: 1.
• BOA, DH. KMS. 57/37, lef: 1.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 113/10, lef: 6.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 114/39, lef: 5.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 116/61, lef: 1-2-3.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 82, lef: 4.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 116/61, lef: 5.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 116/61, lef: 6.
• BOA, DH. İ.UM. EK.116/61, lef: 4.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 82, lef: 2.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 116/61, lef: 7.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 116/61, lef: 8.
• BOA, DH. İ.UM. EK. 82, lef: 1.
• BOA, DH. ŞFR.644/34, lef: 1-2.
• TİTE, 13/17, lef:1-2.
• TİTE, 18/83, lef: 1.
• TİTE, 295/35000, lef: 1.
• TİTE, 297/82, lef: 1.
• TİTE, 297/49, lef: 1.
• TİTE, 1599/G:313, lef: 28.
• Gazete ve Süreli yayınlar
• Alemdar, 1 Teşrinievvel 1335.
• Alemdar, 29 Teşrinievvel 1335.
• İkdam, 18 Teşrinievvel 1335.
• Vakit, 29 Teşrinievvel 1335.
• Vakit, 16 Kanun-ı Evvel 1335.
• Yenigün, 21 Teşrinievvel 1335.
• Yenigün, 24 Teşrinievvel 1335.
• Yenigün, 26 Teşrinievvel 1335.
• Yenigün, 27 Teşrinievvel 1335.
• Yenigün, 12 Kânunusani 1336.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 3, İçs.1, İn.1, 1 Mayıs 1330.
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 1, D. 4, İçs.1, İn.8, 9 Şubat 1336.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, sayı:11, Aralık 1954, vesika.279.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, sayı:13, Eylül 1955, vesika.337.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, sayı:87, Şubat 1989, vesika.2087.
• Telif Eserler
• Akbal İ., (2008). Milli Mücadele Döneminde Trabzon’da Muhalefet. Serander Yayınları, Trabzon.
• Akbal İ., (2004). 1919-1923 Yılları Arasında Muhalif Kimliğiyle Trabzo. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Akcan E. ve Geçikli, R. M. (2017). Milli Mücadele’de Artin Cemal ve Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 60, 1-22.
• Akyıldız A.,(2003). Meclis-i Mebusan, TDV İslâm Ansiklopedisi, 28, İstanbul, 245-247.
• Atatürk, M. K., (2016). Nutuk, 12. Basım, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aybars E., (1984). Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti ve Ali Sait Paşa Tahkik Heyeti. Tarih İncelemeleri Dergisi, 2 (1), 159-201.
• Aygün N., (2010). Osmanlı Devleti’nde İdarî Taksimat Alanındaki Düzenlemelerin Taşradaki Yansımaları: Vakfıkebir, Şarlı ve Tonya Örneği (1840–1918), Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 26, 35-77.
• Bilgen B., (2011). Dönemin Basınına Göre 1919 seçimleri ve Meclis-i Mebusan’ın Oluşturulması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Bilgin T., (2015). Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimleri ve İzmit Mebusları. Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 2, 1115-1126.
• Birinci, A., (1998). Hürriyet ve İtilaf Fırkası, TDV İslâm Ansiklopedisi, 18, İstanbul, 507-511.
• Boyacıoğlu R., (2002). Erzurum’dan Sivas Kongresi’ne, Sivas Kongresi Uluslararası Sempozyumu (2-4 Eylül 2002-Sivas).
• Çavdar T., (2004). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, Üçüncü basım, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Çelik R., (2013). Trabzon’da Siyasi Hayat (1920-1950), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Demiryürek H., (2018). Kütahya Sancağında 1919 Osmanlı Meclis-İ Mebusan Seçimleri. MCBÜ, Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 519-544.
• Erdeha K., (1975). Milli Mücadelede Vilayetler ve Valiler, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Güneş İ., (2012). Meşrutiyetten Cumhuriyete Türkiye’de Hükûmetler Programları ve Meclisteki Yankıları (1908-1923), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlyas A., (2013). Heyet-i Temsiliye’nin Siyasal Yapılanması. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(9), 19-44.
• Kansu M. M., (2019). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Ankara: TTK Yayınları.
• Karabekir K., (2016). İstiklal Harbimiz, 6. Baskı, Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Karaca T. N., (2004). Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş Sürecinde Son Osmanlı Meclis-i Mebusan Seçimleri, Ankara: TTK Yayınları.
• Karpat K., (2010). Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Okur M., (2014). Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Karadeniz Bölgesi’nde Türk, Rum ve Ermeni Nüfusu, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Ankara, 1-33.
• Özel S., (1991). Milli Mücadele’de Trabzon, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tosun R., (1996). Milli Mücadelede Sivas’ın Yeri ve Önemi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12 (34), 67-86.
• Tunaya T. Z., (2015). Türkiye’de Siyasal Partiler, (II. Meşrutiyet Dönemi), I, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunç A., (2019). Alemdâr Gazetesine Göre İstiklâl Savaşı’nda İç Politika (1919-1921) Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Ural, S., (2007). Mütareke Döneminde Trabzon Vilayetinin Sosyal Ve Ekonomik Durumunu Düzeltmeye Yönelik Çalışmalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 32, 269-287.
• Uyar H. ve Korkmaz, Ç. C. (2015). Birinci ve İkinci Dünya Savaşı’nın İşbirlikçi Hükûmetleri: Damat Ferit Paşa ve Vichy Hükûmetleri. Belgi Dergisi, 10 (10), 1331-1341.
• Üçüncü U., (2006). Milli Mücadele Döneminde Trabzon’da İttihatçılık, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Üçüncü U., (2019). Gümüşhane’de Son Osmanlı Mebusan Meclisi Seçimleri, History Studies, 11 (4), 1381-1391.
• Yiğit Y., (2014). İttihat Ve Terakki Fırkası İçinde Parti İçi Muhalefet: Hizb-İ Cedit Hareketi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Journal Of Modern Turkish History Studies, 14 (28), 103-125.