Türkçenin genel sözlüklerinin parçacıl yapısı üzerine bir değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 2, 628 - 649, 31.08.2022

Müjgan Bekdaş Sami Baskın

https://doi.org/10.33437/ksusbd.1090935

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkçe genel sözlüklerin madde düzenlemelerinin (parçacıl yapı) evrensel sözlük ilkelerine göre hazırlanıp hazırlanmadığını araştırmaktır. Bunun için Türkçenin genel sözlükleri arasından amaçlı örnekleme yoluyla belirlenen Türkçe Sözlük ve Misalli Büyük Türkçe Sözlük çalışmanın temel veri havuzunu oluşturmuştur. Bu sözlüklerdeki madde içlerinin gereken niteliklere göre hazırlanıp hazırlanmadığını ortaya çıkarmak için önce 20 maddelik bir kontrol listesi hazırlanmıştır. Sonra sözlüklerden 5 isim, 5 fiil, 3 sıfat, 3 zarf, 3 zamir, 3 edat, 3 ünlem, 3 bağlaçtan oluşan toplam 28 madde incelenmiştir. Yapılan incelemede yirmisekiz maddenin parçacıl yapısı düzenlenirken iyi hazırlanmış bir Türkçe genel sözlüğün en az 237 sözlüksel girdiye sahip olması gerektiği ama Türkçe Sözlük’ün bu sayının %54,43’ünü (129 tane), Misalli Büyük Türkçe Sözlük ise bunun %61,18’ini (145) karşıladığı görülmüştür. Sözlüklerdeki eksiklikler belirlenmiş, bunların giderilme biçimi de örnek beş örnek madde üzerinden gösterilmiştir. Yeni hazırlanacak sözlüklerin, bu beş maddedeki önerilere benzetilerek yazılması sözlükleri evrensel sözlük bilimi ilkelerine uygun hale getirecektir.

Anahtar Kelimeler

sözlük yapısı, parçacıl yapı, Türkçenin genel sözlükleri

Kaynakça

• Arıkan, R. (2013). Araştırma Yöntem ve Teknikleri. 2. Basım. Ankara: Nobel Yayınları.
• Aslan, E. (2020). Sözlükleri oluşturan temel yapılar (terim ve tanım denemeleri), Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9 /23, 155-169.
• Böler, T. (2006). Türkçe Sözlük (TDK) ile Örnekleriyle Türkçe Sözlük’ü (MEB) Karşılaştırma Denemesi, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, 101-118.
• Dash, N. S. (2007). The Art Of Lexicography, Muhvic, V. ve Socanac, D. (Editör). Encylopedia of Life Support Systems (s.224-276). Oxford: EoLSS Publishers.
• Doğan, D., M. (2020). Doğan Büyük Türkçe Sözlük -Osmanlıca Yazılışlı -, Ankara: Yazar Yayınları
• Elbir, B. ve Yıldız, H. (2013). Türkçe Öğretiminde Sözlük Kullanımı Ve Sözlükçülük, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,11, 249-268.
• Hartmann, R.R.K. & James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• Hadebe, S.(2005). Improvıng Dıctıonary Crıtıcısm In Ndebele. Journal O African Lexicogrphy,1-18.
• Ilson, R.(1985). Dıctıonarıes, Lexıcograph And Language Learnıng. Headington Hill Hall: Pergamon Press Ltd.
• Jackson, H. (2002). Lexicography: An Introductıon. London: Taylor and Francis Routledge.
• Kalyoncuoğlu, Y. ve Özdener, E. (2019). TDK'nin tüm sözlükleri tek tıkla kullanıcının karşısında, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/tdknin-tum-sozlukleri-tek-tikla-kullanicinin-karsisinda/1506187 (erişim tarihi: 20.02.2022).
• Karasar, N. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemi. 24. Basım. Ankara: Nobel Yayınları.
• Komisyon (1994). Eser hakkında birkaç söz, İçinde Örneklerle Türkçe Sözlük, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Komisyon (1995). Nişanyan Sözlük, http://www.nisanyansozluk.com/.
• Komisyon (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Komisyon (2010). Oxford Dictionary of English, Oxford: Oxford University Press.
• Komisyon (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ötüken Sözlük, (2022). Sözlükten Yararlanma, http://www.otukensozluk.com/sozlukhakkinda (erişim tarihi: 25.02.2022).
• Ötüken, (2022). Ötüken Türkçe Sözlük (Tanıtım), https://www.otuken.com.tr/otuken-turkce-sozluk (erişim tarihi: 25.02.2022).
• Püsküllüoğlu, A. (2012). Türkçe Sözlük (100.000 Madde), Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Rado, Ş. (1970). Hayat büyük Türk sözlüğü, Hayat, Ağustos 1970.
• Rado, Ş. (1970). Hayat Büyük Türk Sözlüğü, İstanbul: Hayat Yayınları.
• wikipedia (2021). Doğan Büyük Türkçe Sözlük, https://tr.wikipedia.org/wiki/Do%C4%9Fan_B%C3%BCy%C3%BCk_T%C3%BCrk%C3%A7e_S%C3%B6zl%C3%BCk (erişim tarihi: 09.10.2021).
• Yong, H. ve Peng, J. (2007). Bilingual Lexicography from a Communicative Aspect. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publıshing Company.