ALĪ ŞĪR NEVĀYĪ’S (d. 906/1501) SENSE OF WRITING IN TURKISH AND HIS REPREHENSION TOWARDS SCRIBES BY SOME OF HIS REMARKABLE WORKS

Yıl 2020, Sayı: 1, 73 - 81, 21.06.2020

Günay Kut

Öz

Alî Şîr Nevâyî is one of the most important poets and writers of Chagatai literature. With his works, he influenced not only the Chagatai field but also the Ottoman field. He has 29 works in total. Some of them are written in Persian but most of them are written in Turkish. It is seen in his works that he has a special sensitivity for the Turkish language. One of the most important indicators of this is spelling features in some words, especially his own pseudonym. Besides, he included the words ending with the "p" and "ç consonants", they are not in the Arabic alphabet, from the Turkish and Persian alphabet in his divan. He sorted those ends with "p" and "ç" consonants in their own section, did not put them in "b" and "c" sections. In addition, in the works he wrote, he wrote the titles of his works contrary to the common tendency in Turkish rather than Persian. These are some of the important features that show Nevâyî's sensitivity about Turkish. He found that in his works, Mecâlisü’n-nefâyis and Nesâyimü'l-mahabbe, most of the people whom he gave information about their lives and works wrote their works in Persian and Arabic. For this reason, he aimed to prove that Turkish is superior to the Persian in his book Muhâkemetü'l-lugateyn, which he wrote just before his death. Nevâyî is also very sensitive about careless scribes.

Anahtar Kelimeler

Alî Şîr Nevâyî, Chagatai Turkish, sense of Turkish, spelling features in Nevâyî's works

ALÎ ŞÎR NEVÂYÎ’NİN (Ö. 906/1501) TÜRKÇE YAZMA BİLİNCİ VE KİMİ DİKKAT ÇEKİCİ ESERLERİ İLE KÂTİPLERE SERZENİŞİ

Öz

Alî Şîr Nevâyî, Çağatay edebiyatının en önemli şair ve yazarlarının başında gelir. Eserleriyle sadece Çağatay sahasını değil Osmanlı sahasını da etki altında bırakmıştır. Toplamda 29 eseri bulunmaktadır. İçlerinde Farsça yazılmış olanları varsa da çoğu Türkçedir. Bu eserlerinde Türk diline özel bir hassasiyeti olduğu görülür. Bunun en önemli göstergelerinden biri; başta kendi mahlası olmak üzere kimi kelimelerdeki imla özellikleridir. Bunun yanında, Arap alfabesinde olmayan; ancak Türk ve Fars alfabesinde bulunan “p” ve “ç” konsonantlarıyla biten kelimelere de divanlarında yer vermiştir. Bu konsonantlarla bitenleri “b” ve “c” konsonantları ile bitenlerle değil kendi içinde sıralamıştır. Ayrıca kaleme aldığı eserlerde, işlediği konuya ait başlıkları genel yönelimin aksine Farsça yerine Türkçe olarak yazmıştır. Bunlar, Nevâyî’nin Türkçe konusundaki hassasiyetini gösteren önemli özelliklerden bazılarıdır. O, Mecâlisü’n-nefâyis ve Nesâyimü’l-mahabbe adlı eserlerinde hayatları ve eserleri hakkında bilgi verdiği çoğu şahsın, eserlerini Farsça ve Arapça olarak yazdığını tespit etmiştir. Bundan dolayı ölümünden hemen önce yazdığı Muhâkemetü’l-lugateyn adlı eserinde Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu kanıtlamayı amaçlamıştır. Nevâyî, dikkatsiz kâtipler konusunda da oldukça hassastır.

Anahtar Kelimeler

Alî Şîr Nevâyî, Çağatay Türkçesi, Türkçe Bilinci, Nevâyî'nin Eserlerindeki İmla Özellikleri

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk (1991). “Bâbür (Sanatkâr ve Fikir Adamı Yönü)” İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 396-400.
• Akyüz, Kenan-Beken, Süheyl-Sedit, Yüksel-Cunbur, Müjgan (1958). Fuzûlî, Türkçe Divan. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ‘Alî Şîr Nevâyî (yz.). Külliyât-ı Nevâyî. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi. Revan Bölümü. Nu. 808.
• Barutçu-Özönder, F. Sema (1996). ‘Alî Şîr Nevâyî, Muhâkemetü’l-lugateyn: İki Dilin Muhakemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İz, Fahir (1966). Eski Türk Edebiyatında Nazım. I/I. İstanbul: Küçükaydın Matbaası.
• Karaörs, M. Metin (2016). ‘Alî Şîr Nevâyî, Nevâdirü’ş-şebâb. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kut, Günay (1989). Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu 1. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Kut, Günay (2003). ‘Alî Şîr Nevâyî, Garâ’ibü’s-Sıgar (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Muhammed Mahdī Xān (1560). Senglāh: A Persian Guide to the Turkish Language with an İntroduction and İndices by Sir Gerard Clauson. London: Luzac.
• Niyâzî (2011). Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. (haz. Mustafa S. Kaçalin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özege, M. Seyfettin (1975). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu 3. İstanbul: Sıralar Matbaası.
• Sertkaya, Osman F. (1971). “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C. 19. s. 171-184.
• Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî (1298). Lugat-i Çağatay ve Türkî-i ‘Osmânî. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Tural, Güzin (2015). Emîr Nizâmuddîn Alî Şêr-i Nevâyî, Seb‘a-yi Seyyâr. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.