Reading Ottoman Poetry Through the Eyes of Tanzimat Intellectuals: E. J. W. Gibb’s Marginalia on Tanzimat Literary Selections and Critical Texts

Yıl 2021, Sayı: 3, 65 - 84, 02.06.2021

Nagihan Gür

Öz

Osmanlı Şiirini Tanzimat Aydınlarının Gözüyle Okumak: E. J. W. Gibb’in Tanzimat Dönemi Seçkilerine ve Eleştiri Metinlerine Düştüğü Okur Notları

Öz

Bu makale, 19. yüzyıl Osmanlı edebiyatı araştırmalarına damgasını vuran E. J. W. Gibb [ö. 1901]’in şahsî kütüphanesinde bulunan birtakım Tanzimat dönemi eserlerine ve Gibb’in bu eserlere düştüğü okur notlarına odaklanmaktadır. Osmanlı şiiri üzerine çalışmaya başladığı ilk dönemden ölümüne kadarki süreçte birçok Arapça, Farsça ve Türkçe kaynağı derleyen Gibb, kendisine matbu ve el yazması eserlerden oluşan zengin bir kütüphane oluşturmuştur. Kütüphanesindeki bu kaynaklar onun, genelde Doğu kültürü özelde ise Osmanlı edebiyatı üzerine yaptığı çalışmaların kurgusu ve içeriğine model oluşturmuştur. Gibb’in kütüphanesinde bulunan Tanzimat yazarlarına ait kitapların bir kısmı, bu bağlamda oldukça önemli bir işleve sahiptir. Ziyâ Paşa’nın Harâbât’ı, Nâmık Kemâl’in Tahrîb-i Harâbât’ı, Ebuzziyâ Tevfik’in Mecmûa-i Ebuzziyâ ve Nümûne-i Edebiyyât-ı Osmâniyye adlı derlemeleri Gibb’in detaylı bir şekilde okuduğu ve üzerine notlar aldığı eserler arasındadır. Gibb, özellikle Ziyâ Paşa ve Nâmık Kemâl’in söz konusu eserlerini karşılaştırmalı okumuş ve şiir tarihindeki kimi tespitlerini bu eserlerdeki eleştiri ve değerlendirmeler üzerine yapılandırmıştır. Gibb’in söz konusu kitaplara düştüğü okur notlarını analiz edeceğim bu makalede, onun Tanzimat yazınından ne ölçüde etkilendiğini ve bu etkiyi A History of Ottoman Poetry’e nasıl yansıttığını ortaya koymaya çalışacağım.

Anahtar Kelimeler

E. J. W. Gibb, Gibb Koleksiyonu, Osmanlı şiir tarihi, Tanzimat edebiyatı, edebiyat eleştirisi.

Kaynakça

• Alexander, H. Elizabeth (1934). “E. J. W. Gibb”. Glasgow University Oriental Society, Transactions. Volume VI. s. 24-29.
• Altuğ, Fatih (2007). Nâmık Kemâl’in Edebiyat Eleştirisinde Modernlik ve Öznellik. Doktora Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Andrews, Walter G. (2003). Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydınlı, Abdullah-İsmail Lütfi Çakan (1991). “Aşere-i Mübeşşere”. İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 547.
• Browne, E. G. (1906). A Hand-List of the Gibb Collection of Turkish and Other Books in the Library of the University of Cambridge. Cambridge: University Press.
• Browne, E. G. (1912). “Gibb, Elias John Wilkinson.” Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press.
• Browne, Edward G. (1902). “Obituary Notices: Elias John Wilkinson Gibb”. The Journal of the Royal Asiatic Society 34/2. s. 480-489.
• Caner, Fırat (2008). “Cumhuriyet Eleştirisi ile Oryantalizmin İşbirliği: Hasta Adamın Hasta Şiiri”. Girne Amerikan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 20. s. 159-171.
• Ansorge, Catherine (2021). “A delight in Turkish: E. J. W. Gibb and his library”. Cambridge University Library Special Collections Blog. 23 Şubat 2021. https://specialcollections-blog.lib.cam.ac.uk/?p=21407 (Erişim Tarihi: 01.04.2021).
• Çavuşoğlu, Ali (2006). “Osmanlı Şiirinin Genel Karakteri”. Osmanlı Araştırmaları XXVIII. s. 281-291.
• Demiryürek, Meral (2021). “Vefatının 120. Yılında E. J. W. Gibb ve Türkçe Şiir Defteri”. Türk Edebiyatı. S. 569. s. 38-43.
• Ebuzziyâ Tevfik (1879-1880). Nümûne-i Edebiyyât-ı Osmâniyye. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Ebuzziyâ Tevfik (1880-1885). Mecmûa-i Ebuzziyâ. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Edward G. Browne Papers. Folder 6. Cambridge Universitesi Kütüphanesi.
• Erkal, Abdulkadir (2002). “Elias John Wilkinson Gibb ve Abdülhak Hamid’e Yazdığı İki Mektup”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştrmaları Dergisi. S. 19. s. 55-70.
• Ferrard, Christopher (1996). “Gibb, Elias John Wilkinson”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 14. s. 64-66.
• Gibb, E. J. W. (2013). A History of Ottoman Poetry I-VI. Gibb Memorial Trust. 2013.
• Gibb, E. J. W. (1943). A History of Ottoman Poetry. (çev. Halide Edib Adıvar). I. Cilt. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi. 5 Cilt. (çev. Ali Çavuşoğlu). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gibb, E. J. W. (1882). Ottoman Poems. London: Trübner&Co. Ludgate Hill. E.C.
• Gür, Nagihan (2018a). “J. W. Redhouse ve E. J. W. Gibb’in Entelektüel Paylaşımları ve Osmanlı Kültürünü Anlama Çabaları”. Hacettepe Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 29. s. 103-24.
• Gür, Nagihan (2018b). “The Reading Processes of a Scottish Ottomanist: E. J. W. Gibb and his Young Ottoman Sources”. Middle Eastern Literatures. S. 22. s. 2–3. 171–205.
• Gür, Nagihan (2019). “J. W. Redhouse’un Kaleminden Osmanlı Şiirinin Unutulmuş Bir Müdafaanamesi: Turkish Poetry”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 22. s. 331-358.
• Gür, Nagihan (yayım aşamasında). “‘A Truly Noble Gift’: E. J. W. Gibb’s Manuscript Collection”. Ottoman Manuscript Collections and Collectors: Orientalists, Travelers and Diplomats. Ed. Tülay Artan-Hatice Aynur. Leiden: Brill. 2021.
• Halman, Talât Sait (2008). “Gibb’in ‘A History of Ottoman Poetry’”. Çiçek Dürbünü: Edebiyat ve Kültür Yazıları. Ankara: Hece Yayınları. s. 123-125.
• Holbrook, Victoria R. (1994). “Philology Went Down to the Crossroads of Modernity to meet Orientalism, Nationalism, and... Ottoman Poetry”. New Perspectives on Turkey. S. 11. s. 19-40.
• Koncu, Hanife (2007). “E. J. Wilkinson Gibb’in Osmanlı Şiir Tarihine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Eski Türk Edebiyatına Modern Yaklaşımlar I. İstanbul: Turkuaz Yayınları. s. 187-209.
• Köprülü, Mehmet Fuat (2004). “Türk Edebiyatı Tarihi’nde Usul”. Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lane-Poole, Stanley (1888). The Story of the Nations: Turkey. Asisted by E. J. W. Gibb and Arthur Gilman. London: T. Fisher Unwin Paternoster Square. E. C.
• Mardin, Şerif (1996). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mengi, Mine (2000). “Yüz yıllık Bir Batı Kaynağı: Gibb’in A History of Ottoman Poetry.” Türklük Bilgisi Araştırmaları. S. 24. s. 209-227.
• Nâmık Kemâl (1885-6). Tahrîb-i Harâbât ve Ta’kîb. Konstantiniye: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• Nedîm. Nedîm Dîvânı. (haz. Musin Macit) (2017). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklent i/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 28.04.2021).
• Nef’î. Nef’î Dîvânı. (haz. Metin Akkuş) (2018). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. https://ekitap.ktb.gov.tr /Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 28.04.2021).
• Okuyucu, Cihan (2007). “Osmanlı Şiiri Hakkında Yüzyıllık Bir Batı Kaynağı: GIBB’in A History of Ottoman Poetry”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. S. 9. s. 601-616.
• Öbek, Ali İhsan (2002). “Gibb’in Ünlü Eseri A History of Ottoman Poetry Çevirisindeki Okuma Yanlışları”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. S. 13. s. 151-203.
• Sabrî-i Şâkir. Sabrî-i Şâkir Dîvânı. (haz. Müslim Cahid Yılmaz) (2010). Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
• Tansel, Fevziye Abdullah (1989). Mehmed Emin Yurdakul’un Eserleri - I. Şiirler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Toros, Taha (1984). “Türk Dostu İki Oryantalist ve Cambridge Üniversitesi’nde Bir Türk Profesör”. Tarih ve Toplum. S. 2. s. 20-23.
• Woodhead, Christine (2004). “Gibb, Elias John Wilkinson”. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford: Oxford University Press.
• Yavuz, Hilmi (1998). “Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı”. Modernleşme, Oryantalizm ve İslam. İstanbul: Boyut Yayın Grubu. s. 86-88.
• Yetiş, Kazım (1996). Nâmık Kemâl’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Yurdakul, Mehmed Emin (1899). Türkçe Şiirler. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• Ziyâ Paşa (1874-6). Harâbât. İstanbul: Matbaa-i Amire.