KURD Dİ ÇARÇOVEYA TEFSÎRA AYETA ŞAZDEMÎN A SUREYÊ FETHÊ

Yıl 2020, Sayı: 3, 43 - 51, 30.11.2020

Mustafa Öncü

Öz

Di derbarê Kurdan de çavkanîyên Erebî gelek girîng in. Ev çavkanî, bi xêra dînê Îslamê berfirehtir bûne. Dema ku mirov bixwaze li ser dîroka Kurdan lêkolînan bike, divê bi zimanê Erebî baş bizanibe da ku bigêhêje van çavkanîyan. Di çavkanîyên Erebî yên wek dîrok, erdnîgarî, tefsîr, hedîs, fıqh, eqîde, kelam, felsefe, helbest û edebiyatê de gelek agahî li ser Kurdan têne peydekirin. Çavkanîyên sereke bêguman Qur’an a Kerîm û tefsîrên wê ne. Di Qur’an a Kerîm de navên gelan pir cih nagre. Qur’an, bi piranî li ser prensîban radiweste. Hinek “mebadîê ‘umûmî” ango zagonên giştî datîne. Yek caran behsa gelan jî dike. Wekî Rum, Ereb, Benî Îsraîl hwd. Nêrîna Qur’anê nirîneke îmanî ye. Navê gelên wekî Kurd, Ereb, Tirk, Îngîlîz, Fars û hwd. di Qur’anê de cih negirtine. Lê belê piştî Hz. Pêxember (s.x.l) hinek tefsîr li ser Qur’anê hatin çêkirin. Di van tefsîran de hîn di dema Sehabî û Tabîîyan de hatîye gotin ku filan ayet îşareta filan milletî dike. Di filan ayetê de behsa filan qewmî û milletî tê kirin. Ji wê demê û heya îro di gelek tefsîran de navê Kurdan cih girtîye. Hinek mufessîran gotine ku “di filan ayetê de qala Kurdan tê kirin.”, “Filan ayet behsa Kurdan dike.”, “Ev ayeta Kurdan nîşan dide.” û hwd. Wek mînak ayeta şazdemîn a sûreya Fethê. Di hinek tefsîran de di çarçoveya vê ayete de qala Kurdan hatîye kirin û hatîye gotin ku di vê ayete de behsa qewmekî tê kirin û ew qewm Kurdin. Ev gotar li ser vê mijarê rawestîya ye.

Anahtar Kelimeler

Qur'ana Kerîm, Kurd, Kurdî, Tefsîr, Erebî

KURD Dİ ÇARÇOVEYA TEFSÎRA AYETA ŞAZDEMÎN A SUREYÊ FETHÊ

Öz

Di derbarê Kurdan de çavkanîyên Erebî gelek girîng in. Ev çavkanî, bi xêra dînê Îslamê berfirehtir bûne. Dema ku mirov bixwaze li ser dîroka Kurdan lêkolînan bike, divê bi zimanê Erebî baş bizanibe da ku bigêhêje van çavkanîyan. Di çavkanîyên Erebî yên wek dîrok, erdnîgarî, tefsîr, hedîs, fıqh, eqîde, kelam, felsefe, helbest û edebiyatê de gelek agahî li ser Kurdan têne peydekirin. Çavkanîyên sereke bêguman Qur’an a Kerîm û tefsîrên wê ne. Di Qur’an a Kerîm de navên gelan pir cih nagre. Qur’an, bi piranî li ser prensîban radiweste. Hinek “mebadîê ‘umûmî” ango zagonên giştî datîne. Yek caran behsa gelan jî dike. Wekî Rum, Ereb, Benî Îsraîl hwd. Nêrîna Qur’anê nirîneke îmanî ye. Navê gelên wekî Kurd, Ereb, Tirk, Îngîlîz, Fars û hwd. di Qur’anê de cih negirtine. Lê belê piştî Hz. Pêxember (s.x.l) hinek tefsîr li ser Qur’anê hatin çêkirin. Di van tefsîran de hîn di dema Sehabî û Tabîîyan de hatîye gotin ku filan ayet îşareta filan milletî dike. Di filan ayetê de behsa filan qewmî û milletî tê kirin. Ji wê demê û heya îro di gelek tefsîran de navê Kurdan cih girtîye. Hinek mufessîran gotine ku “di filan ayetê de qala Kurdan tê kirin.”, “Filan ayet behsa Kurdan dike.”, “Ev ayeta Kurdan nîşan dide.” û hwd. Wek mînak ayeta şazdemîn a sûreya Fethê. Di hinek tefsîran de di çarçoveya vê ayete de qala Kurdan hatîye kirin û hatîye gotin ku di vê ayete de behsa qewmekî tê kirin û ew qewm Kurdin. Ev gotar li ser vê mijarê rawestîya ye.

Anahtar Kelimeler

Qur’ana Kerîm, Tefsîr, Kurd, Kurdî, Erebî, Çavkanîyên Erebî

KURDS IN THE CONTEXT OF THE INTERPRETATION OF THE SIXTEENTH VERSE OF SURAH AL-FATH

Öz

Arabic sources are important. These resources are further developed through Islam. If you need to do
research about Kurds, you need to know a good Arabic for it. There are a lot of information about Kurds in
Arabic sources such as history, geography, fiqh, tafsir hadith, kalam, philosophy, poetry and literature. Its main
sources are the Qur’an and Qur’anic books/commentary of Qur’an. Qur’an does not include many names of
nations and races. Qur’an sets general principles. Based on these principles, sometimes Arab, Greek, Christian,
etc. names are included. It is possible to come across Kurdish subspecies in Qur’an and Qur’anic commentaries.
This shows us that the words like Kurd, Kurdish, Akrad, were used 1400-1500 years ago. It can be inferred that

the Kurds were known by the Arabs at that time. In some tafsir books there is information about the Kurds.
Some of the verses contain information about the Kurds in their exegesis. Here are some of these verses. For
example, the sixteenth verse of Surah Fatah. In some commentaries, the Kurds are mentioned in the context of
this verse and it is said that in this verse a nation is mentioned and that nation are also Kurds. This article focuses
on this topic.

Anahtar Kelimeler

Holy Qur’an, Interpretatıon, Kurds, Kurdish, Arabic, Arabic Sources

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel (1421/2001). el- Musned. thq. Şuayb Arnawud, Muessetu’r-risale.
• el-Cahiz, (1384/1964). Resaîl. thq. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetu’l-xancî . el-Ba’lî, Muhammed (1422). el-Menhecu’l-qewîm, thq. Muhammed K. Îmrân, Mekke: Dâru alem.
• ed-Dînewerî, Ebu Hanife (1960). el-Exbaru’t-tiwâl. Qahire: Daru ihyai’l-kutubi’l Erebî.
• el-Hanbelî, İbn Adil (1419/1998). el-Lubab fî ‘ulûmi’l-kitab. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• el-Hicâzî, Muhammed (1413). et-Tefsîru’l-wadih. Beyrut: Darul-cîl el-cedîd.
• el-Husayn, Ahmed (1420/1999). Dawetu’l- îmam. Fehrestu mektebeti’l-melik.
• el-‘İmâdî, Ebussuud Efendî. İrşâdu ‘aqli’s-selîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turasi’l-Erebî.
• el-İsfehanî, er-Rağıb (1420). Muhadaratu’l-udeba. Şîrketu dari’l-erqâm.
• el-Maqrizî, Takiyuddîn (1420/1999). Îmtaû’l-esma’. Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• en-Nuweyrî, Şihabuddin (1423). Nihayetu’l-ereb. Qahîre: Daru’l-kutub ve’l-wesaiqi’l-qewmiyye.
• er-Razî, Faxruddîn (1420) Mefâtîhu’l-xayb. Beyrut: Dâru ihyai’t-turasi’l-Erebî.
• el-Esbehanî, Ebu Nuaym (1409). Hilyetu’l-ewliya. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• es-Serahsî, Şemsu’l-eimme (1414/1993). el-Mebsut. Beyrut: Daru’l-marife.
• eş-Şewkanî, Muhammed (1414). Fethu’l-qadîr. Dimaşq-Beyrût: Dâru’l-kelimi’t-tayyîb.
• et-Taberî, İbn Cerîr (1422/2001). Camîu’l-beyan fî tewîlî’l-Qur’an. Dâru hicr.
• el-Qureşî, İbn Kesîr (1420-1999). Tefsîru’l-Qur’anî’l-azîm. thq, Samî b. Muhammed Selame, Daru taybe.
• el-Qurtûbî, Şemsuddîn (1384/1964). el-Câmî’ lî ahkami’l-Qurân. Mısır: Dâru’l-kitabi’l-Misriyye.
• el-Xuwarizmî, Ebu Bekr (1424). el-Emsal el-muwellede. Ebu Zaby: el-Mecmu’s-seqafî.
• el-Wahidî, Ebu’l-Hasan (1415/1994). et-Tefsîru’l-wesît, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• ez- Zuhaylî, Wehbe (1418). et-Tefsîru’l-munîr. Dimaşq: Daru’l-fikr el-mausir.
• Hemedanî, Bediuzzaman Maqama. thq, Muhamamed Muhyiddin Abdulhamid, el-Mektebetu’l-ezheriyye.
• İbn ‘Aşûr, Muhammed ( 1984). et-Tahrîr ve’t-Tenwîr. Tunus: Daru’t-Tunusiyye.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan (2000). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-azam. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• İbn Teymiyye, el-İxtîyaratu’l-fiqhiyye, (di nav el-Fetawa el-Kubra), Beyrut: Daru’l-marîfe.