Öz
Henüz Emevîler döneminden başlayarak, zayıflamaya başlayan İslâm imparatorluğu, bir müddet sonra tek merkezden yönetilmeyecek kadar büyümüştü. Abbasiler döneminde, merkezin çevre üzerindeki egemenliği daha da zayıfladı ve böylece İslam imparatorluğu sınırları dahlinde farklı yönetimler ortaya çıkmaya başladı. Önce İspanya’daki Endülüs topraklarında egemenliğini yitirmeye başlayan Abbasi merkezi yönetimi, bir müddet sonra Ortadoğu ve Kafkaslarda kontrolü kaybetti. İran, Mısır, Ürdün, Yemen ve Etiyopya gibi ülkelerde farklı yönetimlerin ortaya çıkması, Kürtlerin de nüfus olarak çoğunluk teşkil ettiği topraklarda kendilerine has mirlikler kurmasının yolunu açtı. Türklerin İslam diyarı olarak kabul edilen İran, Kürdistan ve Arabistan coğrafyasında egemenliklerini tesis etmesinde ve daha sonra Anadolu’yu yurt edinmesinde Kürt mirlikleri (beylikleri) hayati bir rol oynadı. Türklere kucak açıp Oğuz boylarının kendi sınırları ve toprakları dâhilinde topluca yerleşmesine ilk defa izin veren, başkentleri bugünkü Tebriz şehri olan Revvâdî Kürtleri oldu. İranlılar ve Araplar, Türk boylarını topraklarından savaşla atmaya çalışırken, Revvâdî Kürt miri (beyi) Vehsûdân, 1029 yılında Kaşgarlı Mahmut’tan kaçan 2000 Oğuz çadırını kendi topraklarına kabul etti ve böylece Türklerin Azerbaycan, Kürdistan ve Anadolu’daki yerleşik hayat serüveni başlamış oldu.
Anahtar Kelimeler
Teşekkür
Prof. Dr. Mehmet Demirtaş, Bitlis Eren Üni. Doç. Dr. Ercan Çağlayan, Muş, Alparslan. Ün.
Kaynakça
- Ahmed bin Mahmûd (1971), Selçuk-Name, Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul
- Blaum, Paul A.(2006) “Life in a Rough Neighborhood: Byzantium, Islam and Rawwadid Kurds”; The International Journal of Kurdish Studies, Vol. 20. Nos 1 & 2
- Bosworth, C. E. (1962), “The Titulature of the Early Ghaznavids”; Oriens, Vol. 15, s. 210-233.
- Bosworth, C. E.(1968) “The Political and Dynastic History of the Iranian World (AD 1000-1217)”; Cambridge History of Iran, Vol. 5
- Çetin, Seyfettin (2014), Yâkût el Hamevî’nin Mû’cemü’l Buldân’ında Kürtler, Nubıhar, 2014.
- El-Birwari, Abdulelah M. Abdullah(2016), Ânnâzî Kürt Emirliği (911-117), yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır
- İbn Hawkal (1800), The Oriental Geography of Ebn Haukal, An Arabian Traveller of the Tenth Century, translated by Sir William Ouseley, Oriental Press, London
- İbn’ül Esîr(1991a), El Kamil Fi’t Tarih. İslam Tarihi, Cilt: 8 (çev. A. Ağırakça, İstanbul: Bahar Yayınları
- İbn’ül Esîr(1991b), El Kamil Fi’t Tarih. İslam Tarihi, Cilt: 9 (çev. A. Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları
- İbn’ül Ezrak (1995), Mervanî Kürtleri Tarihi (çev. M. E. Bozarslan). İstanbul: Koral Yayınları
- Keleş, Nevzat(2018), “Sâcoğullarından Sonra Azerbaycan ve Arrân’da Yeni Bir Siyasî Aktör: Deysem B. İbrahim El-Kürdî”; Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 14, Nisan, s. 118-145.
- Keleş, Nevzat(2020), “Revvâdîler”; Tarihte Müslümanlar, Otto Yayınları, Ankara
- Keleş, Nevzat (2016), Şeddâdiler: Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (951-1199), Bilge Kültür Sanat, 2016.
- Kemâlüddin İbnü’l Adim (2014), Zübdetü’l- Haleb Min Tarîhî Haleb’de Selçuklular; seçme, tercüme, ve değerlendirme: Prof. Dr. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara
- Kıran, Abdullah (2020) “Hakikat ve Tahrifat Dikotomisinde Malazgirt Savaşı”; Muş Kitabı, editör: Sedat Karakaya ve Orhan Keskintaş, Pınar Yayınları
- MacKenzie, D. N. (1971) A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford
- Merçil, Erdoğan(1970), “Gaznelilerin Kirman Hâkimiyeti”; Tarih Dergisi, sayı 24, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası
- Mihemed Emîn Zekî Beg (2002), Diroka Kurd û Kurdistanê, Ji Soranî bo Kurmancî; derleyen Ziya Avci, Weşanên Avesta, Stenbol
- Minorsky, V. (1958) A History of Sharvan and Darband in the 10th & 11th Centuries, W. Heffer & Sons, Cambridge
- Minorsky, V.(1953), Studies in Caucasian History, Taylor’s Foreign Press, London
- Mirzalı, A. Mirza (1993)“Azerbaycan’ın İsmi Hakkında Kayıtlar”; Azerbaycan, Yıl: 32, Sayı 243, s.13-15.
- Muhammed Ibn Ali Ibn Sulayma ar-Rawandi(1921), Being a History of the Saljuqs. Edited by Muhammed Iqbal, E.J. Brill of Leiden
- Muhammed İbrahim(1902), History of the Seljuqs of Kirman. Edited by Edward G. Browne, Royal Asiatic Society, London
- Musheghian, Khachatour A.(1986) “Monetary Circulation in Eleventh Century Armenia: Shaddadid Coinage from Dvin”; Armenian Studies in Memoriam Haig Berberian, ed. Dickran Kouymjian, Fondacion Calouste Gulbenkian, Lisbon 1986.
- Nasır-ı Hüsrev (1967), Sefername (çev. Abdülvehap Tarzı), MEB Yayınları, İkinci Basılış, 1967.
- Nourai, Dr. Ali(2014) An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages, Book on Demand Ltd, March Rawwadids iranicaonline.org/articles/rawwadids Erişim: 03.01.2021
- Ripper, Thomas(2012) Diyarbekir Merwanileri: İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (çev. Bahar: Şahin Fırat). İstanbul: Avesta Yayınları
- Shaddadids, http://www.forumancientcoins.com/armeniannumismatics/shaddadids.html, Erişim:07.01.2021
- Smbat Sparapet’s Chronicle (2005). Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian, https://archive.org/details/SmbatSparapetsChronicle. Erişim: 05.01.2021 Strauss, Barry S.(1999), “The Dark Ages Made Lighter, The Consequences of Two Defeats”; What If? The World’s Foremost Military historians Imagine What Might Have Been, ed. Robert Cowley, American Historical Publications
- Sümer, Faruk & Sevim, Ali(1988), İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı: Metinler ve Çevirileri. Ankara: TTK Yayınları
- Tabari (1989), The History of Al-Tabari, Volume XXXIV, The Caliphates of al-Wathiq, al-Mutawakkil, and al-Muntasir. Translated and annotated by Joel L. Kraemer, State University of New York Press
- Urfalı Mateos (1962), Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (çev. H. D. Andreasyan). Ankara: TTK Basımevi
- Yaz, Arafat(2019), Mervanî Hükümdarı Nasrüddevle Ahmed, Akademisyen Kitabevi, Ankara 2019.
Öz
Di dema Abbasiyan de, hê sed sal di ser hatina wan a desthilatiyê de derbas nebûbû, Împaratoriyê Îslamê serweriya xwe li hin herêman winda kir û ji demekê bi şûn de, li welatên cûrbicûr, desthilatiyên herêmî ava bûn. Desthilatiya Abbasiyan cara pêşî li Endulusê têk çû; pişt re li welatên wek Îran, Qafkasya, Yemen, Sûdan, Misir û Etyopyayê desthilatiyên nû serî dan. Di destpêka sedsala 10an de, Kurdan jî li derên ku nifûsa wan pirraniyê pêk tîne mîrekiyên xwe ava kirin. Tirkên ku bi pirranî di artêşa Abbasî de, bi qasî 200 salan wek leşker û fermandar xizmet dikirin, bi rêdana Mîrê Rewwadiyan Vehsûdan, cara pêşî, di sala 1029an de li Tebrîzê bi awayekî komelî bi cih bûn. Demekê bi şûn de, bi serweriya Selçûkiyan re, mîrekiyên Kurdan bandora xwe winda kirin û serî li ber desthiltatiya Selçûkî danîn. Di hatin û niştecihbûna Kurdistan û Enedolê ya Tirkan de, mîrekiyên Kurdan rolekî sereke leyistin.
Kaynakça
- Ahmed bin Mahmûd (1971), Selçuk-Name, Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul
- Blaum, Paul A.(2006) “Life in a Rough Neighborhood: Byzantium, Islam and Rawwadid Kurds”; The International Journal of Kurdish Studies, Vol. 20. Nos 1 & 2
- Bosworth, C. E. (1962), “The Titulature of the Early Ghaznavids”; Oriens, Vol. 15, s. 210-233.
- Bosworth, C. E.(1968) “The Political and Dynastic History of the Iranian World (AD 1000-1217)”; Cambridge History of Iran, Vol. 5
- Çetin, Seyfettin (2014), Yâkût el Hamevî’nin Mû’cemü’l Buldân’ında Kürtler, Nubıhar, 2014.
- El-Birwari, Abdulelah M. Abdullah(2016), Ânnâzî Kürt Emirliği (911-117), yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır
- İbn Hawkal (1800), The Oriental Geography of Ebn Haukal, An Arabian Traveller of the Tenth Century, translated by Sir William Ouseley, Oriental Press, London
- İbn’ül Esîr(1991a), El Kamil Fi’t Tarih. İslam Tarihi, Cilt: 8 (çev. A. Ağırakça, İstanbul: Bahar Yayınları
- İbn’ül Esîr(1991b), El Kamil Fi’t Tarih. İslam Tarihi, Cilt: 9 (çev. A. Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları
- İbn’ül Ezrak (1995), Mervanî Kürtleri Tarihi (çev. M. E. Bozarslan). İstanbul: Koral Yayınları
- Keleş, Nevzat(2018), “Sâcoğullarından Sonra Azerbaycan ve Arrân’da Yeni Bir Siyasî Aktör: Deysem B. İbrahim El-Kürdî”; Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 14, Nisan, s. 118-145.
- Keleş, Nevzat(2020), “Revvâdîler”; Tarihte Müslümanlar, Otto Yayınları, Ankara
- Keleş, Nevzat (2016), Şeddâdiler: Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (951-1199), Bilge Kültür Sanat, 2016.
- Kemâlüddin İbnü’l Adim (2014), Zübdetü’l- Haleb Min Tarîhî Haleb’de Selçuklular; seçme, tercüme, ve değerlendirme: Prof. Dr. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara
- Kıran, Abdullah (2020) “Hakikat ve Tahrifat Dikotomisinde Malazgirt Savaşı”; Muş Kitabı, editör: Sedat Karakaya ve Orhan Keskintaş, Pınar Yayınları
- MacKenzie, D. N. (1971) A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford
- Merçil, Erdoğan(1970), “Gaznelilerin Kirman Hâkimiyeti”; Tarih Dergisi, sayı 24, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası
- Mihemed Emîn Zekî Beg (2002), Diroka Kurd û Kurdistanê, Ji Soranî bo Kurmancî; derleyen Ziya Avci, Weşanên Avesta, Stenbol
- Minorsky, V. (1958) A History of Sharvan and Darband in the 10th & 11th Centuries, W. Heffer & Sons, Cambridge
- Minorsky, V.(1953), Studies in Caucasian History, Taylor’s Foreign Press, London
- Mirzalı, A. Mirza (1993)“Azerbaycan’ın İsmi Hakkında Kayıtlar”; Azerbaycan, Yıl: 32, Sayı 243, s.13-15.
- Muhammed Ibn Ali Ibn Sulayma ar-Rawandi(1921), Being a History of the Saljuqs. Edited by Muhammed Iqbal, E.J. Brill of Leiden
- Muhammed İbrahim(1902), History of the Seljuqs of Kirman. Edited by Edward G. Browne, Royal Asiatic Society, London
- Musheghian, Khachatour A.(1986) “Monetary Circulation in Eleventh Century Armenia: Shaddadid Coinage from Dvin”; Armenian Studies in Memoriam Haig Berberian, ed. Dickran Kouymjian, Fondacion Calouste Gulbenkian, Lisbon 1986.
- Nasır-ı Hüsrev (1967), Sefername (çev. Abdülvehap Tarzı), MEB Yayınları, İkinci Basılış, 1967.
- Nourai, Dr. Ali(2014) An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages, Book on Demand Ltd, March Rawwadids iranicaonline.org/articles/rawwadids Erişim: 03.01.2021
- Ripper, Thomas(2012) Diyarbekir Merwanileri: İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (çev. Bahar: Şahin Fırat). İstanbul: Avesta Yayınları
- Shaddadids, http://www.forumancientcoins.com/armeniannumismatics/shaddadids.html, Erişim:07.01.2021
- Smbat Sparapet’s Chronicle (2005). Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian, https://archive.org/details/SmbatSparapetsChronicle. Erişim: 05.01.2021 Strauss, Barry S.(1999), “The Dark Ages Made Lighter, The Consequences of Two Defeats”; What If? The World’s Foremost Military historians Imagine What Might Have Been, ed. Robert Cowley, American Historical Publications
- Sümer, Faruk & Sevim, Ali(1988), İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı: Metinler ve Çevirileri. Ankara: TTK Yayınları
- Tabari (1989), The History of Al-Tabari, Volume XXXIV, The Caliphates of al-Wathiq, al-Mutawakkil, and al-Muntasir. Translated and annotated by Joel L. Kraemer, State University of New York Press
- Urfalı Mateos (1962), Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (çev. H. D. Andreasyan). Ankara: TTK Basımevi
- Yaz, Arafat(2019), Mervanî Hükümdarı Nasrüddevle Ahmed, Akademisyen Kitabevi, Ankara 2019.
Öz
Henüz Emevîler döneminden başlayarak, zayıflamaya başlayan İslâm imparatorluğu, bir müddet sonra tek merkezden yönetilmeyecek kadar büyümüştü. Abbasiler döneminde, merkezin çevre üzerindeki egemenliği daha da zayıfladı ve böylece İslam imparatorluğu sınırları dahlinde farklı yönetimler ortaya çıkmaya başladı. Önce İspanya’daki Endülüs topraklarında egemenliğini yitirmeye başlayan Abbasi merkezi yönetimi, bir müddet sonra Ortadoğu ve Kafkaslarda kontrolü kaybetti. İran, Mısır, Ürdün, Yemen ve Etiyopya gibi ülkelerde farklı yönetimlerin ortaya çıkması, Kürtlerin de nüfus olarak çoğunluk teşkil ettiği topraklarda kendilerine has mirlikler kurmasının yolunu açtı. Türklerin İslam diyarı olarak kabul edilen İran, Kürdistan ve Arabistan coğrafyasında egemenliklerini tesis etmesinde ve daha sonra Anadolu’yu yurt edinmesinde Kürt mirlikleri (beylikleri) hayati bir rol oynadı. Türklere kucak açıp Oğuz boylarının kendi sınırları ve toprakları dâhilinde topluca yerleşmesine ilk defa izin veren, başkentleri bugünkü Tebriz şehri olan Revvâdî Kürtleri oldu. İranlılar ve Araplar, Türk boylarını topraklarından savaşla atmaya çalışırken, Revvâdî Kürt miri (beyi) Vehsûdân, 1029 yılında Kaşgarlı Mahmut’tan kaçan 2000 Oğuz çadırını kendi topraklarına kabul etti ve böylece Türklerin Azerbaycan, Kürdistan ve Anadolu’daki yerleşik hayat serüveni başlamış oldu.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmed bin Mahmûd (1971), Selçuk-Name, Yayına Hazırlayan: Erdoğan Merçil, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul
- Blaum, Paul A.(2006) “Life in a Rough Neighborhood: Byzantium, Islam and Rawwadid Kurds”; The International Journal of Kurdish Studies, Vol. 20. Nos 1 & 2
- Bosworth, C. E. (1962), “The Titulature of the Early Ghaznavids”; Oriens, Vol. 15, s. 210-233.
- Bosworth, C. E.(1968) “The Political and Dynastic History of the Iranian World (AD 1000-1217)”; Cambridge History of Iran, Vol. 5
- Çetin, Seyfettin (2014), Yâkût el Hamevî’nin Mû’cemü’l Buldân’ında Kürtler, Nubıhar, 2014.
- El-Birwari, Abdulelah M. Abdullah(2016), Ânnâzî Kürt Emirliği (911-117), yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır
- İbn Hawkal (1800), The Oriental Geography of Ebn Haukal, An Arabian Traveller of the Tenth Century, translated by Sir William Ouseley, Oriental Press, London
- İbn’ül Esîr(1991a), El Kamil Fi’t Tarih. İslam Tarihi, Cilt: 8 (çev. A. Ağırakça, İstanbul: Bahar Yayınları
- İbn’ül Esîr(1991b), El Kamil Fi’t Tarih. İslam Tarihi, Cilt: 9 (çev. A. Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları
- İbn’ül Ezrak (1995), Mervanî Kürtleri Tarihi (çev. M. E. Bozarslan). İstanbul: Koral Yayınları
- Keleş, Nevzat(2018), “Sâcoğullarından Sonra Azerbaycan ve Arrân’da Yeni Bir Siyasî Aktör: Deysem B. İbrahim El-Kürdî”; Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 14, Nisan, s. 118-145.
- Keleş, Nevzat(2020), “Revvâdîler”; Tarihte Müslümanlar, Otto Yayınları, Ankara
- Keleş, Nevzat (2016), Şeddâdiler: Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (951-1199), Bilge Kültür Sanat, 2016.
- Kemâlüddin İbnü’l Adim (2014), Zübdetü’l- Haleb Min Tarîhî Haleb’de Selçuklular; seçme, tercüme, ve değerlendirme: Prof. Dr. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu, Ankara
- Kıran, Abdullah (2020) “Hakikat ve Tahrifat Dikotomisinde Malazgirt Savaşı”; Muş Kitabı, editör: Sedat Karakaya ve Orhan Keskintaş, Pınar Yayınları
- MacKenzie, D. N. (1971) A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford
- Merçil, Erdoğan(1970), “Gaznelilerin Kirman Hâkimiyeti”; Tarih Dergisi, sayı 24, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası
- Mihemed Emîn Zekî Beg (2002), Diroka Kurd û Kurdistanê, Ji Soranî bo Kurmancî; derleyen Ziya Avci, Weşanên Avesta, Stenbol
- Minorsky, V. (1958) A History of Sharvan and Darband in the 10th & 11th Centuries, W. Heffer & Sons, Cambridge
- Minorsky, V.(1953), Studies in Caucasian History, Taylor’s Foreign Press, London
- Mirzalı, A. Mirza (1993)“Azerbaycan’ın İsmi Hakkında Kayıtlar”; Azerbaycan, Yıl: 32, Sayı 243, s.13-15.
- Muhammed Ibn Ali Ibn Sulayma ar-Rawandi(1921), Being a History of the Saljuqs. Edited by Muhammed Iqbal, E.J. Brill of Leiden
- Muhammed İbrahim(1902), History of the Seljuqs of Kirman. Edited by Edward G. Browne, Royal Asiatic Society, London
- Musheghian, Khachatour A.(1986) “Monetary Circulation in Eleventh Century Armenia: Shaddadid Coinage from Dvin”; Armenian Studies in Memoriam Haig Berberian, ed. Dickran Kouymjian, Fondacion Calouste Gulbenkian, Lisbon 1986.
- Nasır-ı Hüsrev (1967), Sefername (çev. Abdülvehap Tarzı), MEB Yayınları, İkinci Basılış, 1967.
- Nourai, Dr. Ali(2014) An Etymological Dictionary of Persian, English and other Indo-European Languages, Book on Demand Ltd, March Rawwadids iranicaonline.org/articles/rawwadids Erişim: 03.01.2021
- Ripper, Thomas(2012) Diyarbekir Merwanileri: İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (çev. Bahar: Şahin Fırat). İstanbul: Avesta Yayınları
- Shaddadids, http://www.forumancientcoins.com/armeniannumismatics/shaddadids.html, Erişim:07.01.2021
- Smbat Sparapet’s Chronicle (2005). Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian, https://archive.org/details/SmbatSparapetsChronicle. Erişim: 05.01.2021 Strauss, Barry S.(1999), “The Dark Ages Made Lighter, The Consequences of Two Defeats”; What If? The World’s Foremost Military historians Imagine What Might Have Been, ed. Robert Cowley, American Historical Publications
- Sümer, Faruk & Sevim, Ali(1988), İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı: Metinler ve Çevirileri. Ankara: TTK Yayınları
- Tabari (1989), The History of Al-Tabari, Volume XXXIV, The Caliphates of al-Wathiq, al-Mutawakkil, and al-Muntasir. Translated and annotated by Joel L. Kraemer, State University of New York Press
- Urfalı Mateos (1962), Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (çev. H. D. Andreasyan). Ankara: TTK Basımevi
- Yaz, Arafat(2019), Mervanî Hükümdarı Nasrüddevle Ahmed, Akademisyen Kitabevi, Ankara 2019.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Gotarên Lêkolînî (Araştırma Makaleleri) |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Kasım 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 22 Mayıs 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Sayı: 5 |
- Makale Dosyaları
Şandina gotaran bo jimara Mijdarê qedîya. Spas.
Kasım sayısı için makale gönderimi sona erdi. Teşekkürler.