ESKİ UYGURCADAN ANADOLU’YA UZANAN BAZI SÖZCÜKLER ÜZERİNE

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 4, 555 - 583, 30.10.2025

Celalettin Bulut Bostan

https://doi.org/10.20322/littera.1662983

Öz

Canlı bir varlık olan dil, zaman ve koşullara bağlı olarak değişimi ve gelişimiyle ön plana çıkmaktadır. Bu değişimler kimi zaman fonetik, semantik, morfolojik ve söz varlığı kapsamında görülmektedir. Dilin zaman içindeki gelişimi sonucu dönemin şartlarına ve dil ilişkilerine bağlı olarak bazı sözcükler, kullanımdan düşmüş, unutulmaya yüz tutmuş ve ölçünlü yazı dilinde kendine yer bulamamıştır. Bazı sözcüklere ise art zamanlı yaklaşıldığında aradan uzun zamanlar geçmesine rağmen kendini muhafaza ettiği görülmüştür. Bu kullanımdan düşmüş, unutulmaya yüz tutmuş yapılar Türkoloji çevresinde arkaik veya eskicil terimiyle karşılanmaktadır. Türk dilinin tarihî dönemleri içerisinde Eski Türkçenin ikinci evresini oluşturan Eski Uygurca dönemi, Eski Türkçe içerisinde dönem eserleri ve söz varlığı bakımından diğer iki döneme göre oldukça hacimli konumdadır. Uygurlar tarih sahnesinde Manihaizm, Budizm, Hristiyanlık vb. din ve inanç sistemlerini kabul etmiş ve bu durum doğal olarak Uygur dili ve edebiyatına da yansımıştır. Bu edebiyat içerisindeki eserlerin çok az kısmı özgün ve telif eserlerden meydana gelirken büyük çoğunluğu çeviri ve uyarlama eserlerden meydana gelmektedir. Ele alınan bu çalışmada ise Eski Uygurcadan Anadolu ağızlarına uzanan bė, kindik, murç ~ mırç, süsgün, suvak, töle- ve yėlvi sözcükleri üzerine filolojik incelemelerde bulunularak bu sözcüklerin Derleme Sözlüğü özelinde Anadolu’daki durumu ile tarihî ve çağdaş Türk dillerindeki durumu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe , Eski Uygurca , Derleme Sözlüğü , Anadolu Ağızları , Türk Dilleri

On Some Words Extending from Old Uyghur to Anatolia

Öz

Language, being a living entity, stands out for its change and development depending on time and conditions. These changes are sometimes seen in the context of phonetics, semantics, morphology, and vocabulary. As a result of the development of language over time, depending on the conditions of the period and language relations, some words have fallen out of use, become forgotten, and have not found a place in standard written language. However, when approached diachronically, it is seen that they have preserved themselves despite the passage of a long. These structures that have fallen out of use and become forgotten are referred to as arkaik or eskicil in the field of Turkology. The Old Uyghur period, which constitutes the second phase of Old Turkic within the historical periods of the Turkic language, is quite substantial in terms of period works and vocabulary compared to the other two periods within Old Turkic. The Uyghurs accepted religions and belief systems such as Manihaism, Buddhism, Christianity, etc. on the historical stage, and this situation was naturally reflected in Uyghur language and literature. While very few of the works in this literature consist of original and copyrighted works, the vast majority of them consist of translations and adaptations. In this study, by making philological examinations on the words bė, kindik, murç ~ murç, süsgün, suvak, töle- and yėlvi, which have spread from Old Uyghur to Anatolian dialects, the status of these words in Anatolia in the Derleme Sözlüğü and their status in historical and modern Turkic languages are discussed comparatively.

Anahtar Kelimeler

Old Turkish , Old Uyghur , Derleme Sözlüğü , Anatolian dialects , Turkish languages

Kaynakça

• Ağca, F. (2021). Dillik ölçütlere göre eski uygurca metinlerin tarihlendirilmesi. TDK Yayınları.
• Akan Budak, D. (2012). Erzurum ağzı söz varlığında Eski Türkçenin izleri. Turkish Studies, 7(4), ss. 629-646.
• Akar, A. (1999, 7-8 Mayıs). Divanû Lügati’t Türk ile Anadolu ağızlarındaki ortak unsurlar üzerine bir deneme. Divanû Lügat’it-Türk Bilgi Şöleni Bildirileri. Ankara, Türksoy Yayınları, ss. 106-130.
• Akar, A. (2001, 25-27 Ekim). Derleme Sözlüğü verilerine göre Uşak ağızlarındaki Eski Türkçe unsurlar. 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, Uşak, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, ss. 71-78.
• Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine büyük sözlük. Beşir Kitabevi.
• Akman, H. (2023). *Kö- fiilinin türevleri üzerine. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 13(2), ss. 78-94. Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arıcan, A. (2024). Eski Uygurcadan Anadolu ağızlarına bir metatez örneği: Süsgün-süksün. Eski Uygurca Üzerine Araştırmalar II. Sonçağ Yayıncılık.
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe sözlük. Akçağ Yayınları.
• Ata, A. (1997). Ḳıṣaṣü’l-Enbiyâ II Dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları. [KE]
• Ata, A. (1998). Nehcü’l-Ferādis III Dizin-Sözlük Türk Dil Kurumu Yayınları. [NF]
• Ata, A. (2000). Derleme Sözlüğü’nde geçen en eski Türkçe kelimeler. Türkoloji Dergisi, 13(1), ss. 67-99.
• Ata, A. (2001). Derleme Sözlüğü’nde Eski Türkçe bir kelime: Aġlak. Türkoloji Dergisi, 14(1), ss. 21-27.
• Ata, A. (2002). Derleme Sözlüğü’nde geçen en eski Türkçe kelimeler II. Türkoloji Dergisi, 15(1), ss. 5-17.
• Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-zekiyye fil-lûgat-it-Türkiye. Türk Dil Kurumu Yayınları. [TZ]
• Atay, A. (2002). Eski Türkçe ma/me edatının anadolu ağızlarındaki kalıntısı. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 610, ss. 826-828.
• Atay, A. (2006). Türkçede *ya- (parlamak) kökü ve türevleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 54(2), ss. 7-28.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap Karşılaştırmalı Metin Yayını. TDK Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2023). Sarı Uygurcanın etimolojik sözlüğü. Paradigma Akademi.
• Aydın, M. (2005). Derleme Sözlüğüne birkaç katkı Divânü Lügati’t-Türk’le Aybastı ağzındaki bazı ortak ögeler. İlmi Araştırmalar, 19, ss. 17-22.
• Baran, B. (2008). Eski Türkçeden Anadolu ağızlarına ulaşan bazı kelimeler. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 8(1), ss. 41-47.
• Barutçu, F. S. (1987). Eski Türkçede Buddha’nın 32 Laksanası. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 35, ss. 11-33.
• Başdaş, C. (2006). Türkçe organ adlarında kelime sonu -k ünsüzü ve çokluk. İlmî Araştırmalar, 21, ss. 45-57.
• Battal. A. (1934). İbnü-Mühennâ Lûgati. İstanbul Devlet Matbaası. [İML]
• Bayram, B. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlük. Tablet.
• Besli. E. (2012). Eski ve Orta Türkçe hayvan isimlerinin etimolojisi. [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Birtalan, Á. (1994). Further remarks on the Mongolian loanwords in Nogai, Bamberger Zentralasienstudien, Klaus Schwarz Verlag, ss. 7-44.
• Borovkov. A. K. (2002). Orta Asya’da bulunmuş Kur’an tefsirinin söz varlığı (XII. - XIII. yüzyıllar) (H.İ. Usta & E. Amanoğlu, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bostan, C. B. (2025). Eski Türkçedeki Bitki Varlığının Tarihî ve Çağdaş Türk Dilleriyle Karşılaştırmalı İncelemesi. [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Bulduk, T. B. (2019). Gümüşhane ili ve yöresi ağızları söz varlığında Eski Türkçe kelimeler. Mavi Atlas, 7(1), ss. 52-67.
• Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-idrâk li-lisân al-Atrâk. Evkaf Matbaası. [Kİ]
• Can, M. (2010). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. [Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Cin A., Tokay, Y. (2012). Bengü taşların söz varlığı ile Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığının karşılaştırılması. Turkish Studies, 7(1), ss. 653-703.
• Clark, L. V.(1975). İntroduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th-14th cc.). [Doktora Tezi, Indiana University].
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford University Press. [EDPT] Clauson, S. G. (1960). Sanglax–A Persian Guide to the Turkish language by Muhammad Mahdī Xān. Luzac. [Seng.]
• Csáki, É. (2006). Karaçay-Balkar’da Orta Moğolca alıntı fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(4), ss. 36-65.
• Csáki, É. (2006a). Middle Mongolian loan words in Volga Kipchak languages. Harrassowitz Verlag.
• Çakmak, C. (2018). Demirci ilçesi söz varlığının Dîvânu Lugâti't-Türk’teki izleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 61, ss. 56-63.
• Çetin, E. (20). Altun Yaruk VII. Kitap Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları (Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çiçek, S. E. (2015). Kıpçak sözlüklerindeki Moğolca unsurlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 63(1), ss. 49-98.
• Çulha, T. (2006). Karaycanın kısa sözvarlığı: Karayca-Türkçe kısa sözlük. Kebikeç Yayınları.
• Dankoff, R. & Kelly, J. (1985). Mahmut el-Kāşgarī: Compendium of the Turkic dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part III. Harvard University Publisher. [CTD]
• Değer, N. (2021). Anadolu ağızlarında eskicil söz varlığı. [Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Derleme sözlüğü I-XII (1993). Türk Dil Kurumu Yayınları. [DS]
• Dilçin, C. (2013). Yeni tarama sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und Mongolische elemente im Neupersischen band I-IV. Franz Steiner. [TMEN]
• Doerfer, G. (1993). Versuch einer linguistischen Datierung älterer osttürkischer Texte. Harrassowitz Verlag.
• Durgut, H. (1995). Şeyh Süleyman Efendi-i Buhari lügat-ı Çağatay ve Türki-i Osmani (Cild-i evvel). [Yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi], YÖK Tez Merkezi. [ŞSL]
• Ehmetyanov, R. vd. (2014), Türkçe-Tatarca Sözlük (Mustafa Öner, Akt.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eker, S. (2009). Divanü Lugâti’t-Türk ve İran dillerinden kopyalar üzerine I. International Journal of Central Asian Studies, 13, ss. 233-283.
• Ekmen, B. C. (2018). Eski Uygur Türkçesi metinlerinde organ adları. [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Elmalı, M. (2022). Daśakarmapathāvadānamālā -On Günahın Zincirleme Hikâyesi-. Türk Dil Kurumu Yayınları. [Dkpam]
• Erbay, F. (2003). Muhammed bin Ahmedü’z-Zahid’e ait Çağatayca bir fıkıh kitabı (inceleme-metin-sözlük).[Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Mekezi. [ÇFK]
• Ercilasun A. B. (Ed.) (1992). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü. KTB Yayınları. [KTLS]
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2018) Kâşgarlı Mahmud, Divânû Lugâti’t-Türk. TDK Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki şiirler ve atasözleri. Bilge-Kültür-Sanat.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: A functional approach to the lexicon I-II. Otto Harrassowitz.
• Erdal, M. (2004). A grammar of Old Turkic. Brill.
• Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü (Ş. H. Akalın, Haz.). TDK Yayınları.
• Éva K. N. (2009). A csagatáj irodalmi nyelv mongol elemei. [Doktora tezi. Szegedi Tudományegyetem] Bölcsészettudományi Kar.
• Gulcali, Z. (2021). Altun Yaruk Sudur X. kitap. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkcesindeki Türkc̦e sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2006). Kutadgu Bilig Türkçesinden Anadolu ağızlarına. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, ss. 109- 121.
• Güner, G. (2017). Codex Cumanicus’ta Moğolca alıntı kelimeler üzerine yeni bir yaklaşım. Gazi Türkiyat, 20, ss. 9-24.
• Gürsoy Naskali, E. & Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güzel, F. (2021). Türkiye Türkçesi ağızlarında eskicil (arkaik) kelimeler. Fenomen Yayınları.
• Hauenschild, I. (2003). Die tierbezeichnungen bei Mahmud al-Kaschgari eine untersuchung aus sprach-und kulturhistorischer sicht. Harrassowitz Verlag.
• Hazai, G. ve Zieme, P. (1971). Fragmente der Uigurischen version des ‘Jin’gangjing mit den Gāthās des Meister Fu’ Berliner Turfantexte I. Akademie Verlag. [BTT I]
• https://sozluk.gov.tr/
• Işıktaş Sava, I. (2016). Moğolcadan Kırım Tatarcaya geçen “erkele-, töle-, yalğa-” fiilleri üzerine. XI. Büyük Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu Yayınları, ss. 130-135.
• Işıktaş Sava, I. (2022). Kırım Tatarcada Moğolca alıntı kelimeler. Karadeniz Araştırmaları, 19(75), ss. 933-951.
• İmer, K. vd. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İzbudak, V. (1936). El-idrâk haşiyesi. Devlet Basımevi.
• Kara, G. & Zieme, P. (1977). Die Uigurischen übersetzungen des guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmasaṃgīti Berliner Turfantexte VIII. Akademie Verlag. [BTT VII]
• Kara, G. & Zieme, P. (1978). Ein uigurisches totenbuch. Akadémi Kiadó.
• Karaca, G. (2002), Derleme Sözlüğü’nde Divanü Lügatit Türk’ten fiiller. [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Karadağ Toprak, F. (2024). Eski Türkçe ile Tuvacanın karşılaştırmalı fiil varlığı. [Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Karahan, L. (1993). Köktürk Kitabelerinden günümüze ulaşan kelimeler. Türk Yurdu, 422, ss. 5-7.
• Karaman, A. (2021). Eski Türkçede ikilemeler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kavak, M. (2018). Ortaçağda misk. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3, ss. 188-229.
• Keskin, B. (2022). Eski Uygur Türkçesi hukuk belgeleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Khabtagaeva, B. (2009). Mongol elements in Tuvan. Harrassowitz Verlag.
• Khabtagaeva, B. (2019). Tuvacadaki Türkçe kökenli Moğolca alıntılar (İbrahim İpek, Çev.). Türkoloji, 97, ss. 144-151.
• Kızılkaya, G. (2010). Dîvânü Lügati’t Türk’teki isimlerle Anadolu ağızlarında ortaklaşan isimler. [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Kiliç Cengiz, A. (2021). Eski Uygur Türkçesi dönemine ait tantrik bir metin: Sitātapatrādhāraṇī. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Knüppel, M. (2009). Noch einmal zu den mongolischen lehnwörtern im Komanischen. Turcica, 41, ss. 353-361.
• Koraş, H. (2014). Türk lehçelerindeki müşterekler üzerine. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 183, ss. 197-249. https://doi.org/10.20296/tsad.13889
• Korkmaz, Z. (1992). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Krueger, J. R. (2002). Eski Türkçede Moğolca (Mustafa Sinan Kaçalin, Çev.). Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), ss. 206-214.
• Kuular, K. & Arıkoğlu, E. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Küçükballı, F. N. & Mert, A. (2024). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesi ve ağızlarına uzanan söz varlığına yeni eklemeler. Türk Dilleri Araştırmaları Doğumunun 60. Yılında Yong-Sŏng Li Armağanı, ss. 39-62.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük (Günay Karaağaç, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mert, A. (2019). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesi ve ağızlarına uzanan söz varlığı. [Doktora tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Muzafarov, R. & Muzafarov, N. (2018). Kırım Tatar Türkçesi Türkiye Türkçesi Rusça sözlük (N. Seyityahya, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nadalyaev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurskiy Slovar’. İzdatel’stvo “Nauka”. [DTS]
• Necip, E. N. (2016). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü (İklil Kurban, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1978). Türk kültür tarihine giriş II. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ölmez, M. (2000). Tuvacanın eskiliği üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları, 10, ss. 133-138.
• Ölmez, M. (2003). Çağataycadaki eskicil ögeler üzerine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu, Mustafa Canpolat Armağanı. Sanat Kitabevi, ss. 135-142.
• Ölmez, M. (2017), Eski Uygurca ikilemeler üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 65(2), ss. 243-311.
• Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özbay, B. (2019). Huastuanift, manihaist Uygurların tövbe duası. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, F. (1996). Nevayi eserleri için yazılmış bir lügat: Der beyān-ı ıstilāhāt-I emlahu’şuʽarā Mevlānā Nevāyı. Bilig, (1), ss. 198-243. [BIEM]
• Özkan, F. (2015). Türkçenin Karapapak-Terekeme ağzındaki eski izleri. Türkbilig, 30, ss. 231-243.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özyetgin, A. M. (2014). İslam öncesi Uygurlarda toprak hukuku. Ötüken Neşriyat.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Poppe, N. (1962). Die Mongolischen lehnwörter im Komanischen. Nėmeth Armağanı (2022), Türk Dil Kurumu Yayınları, ss. 331-340.
• Rachmati, G. R. & Eberhard, W. (1936). Türkische Turfan-texte VII. Verlag Der Akademie Der Wissenschaften. [TT VII]
• Rachmati, G. R. (1930). Zur heilkunde der Uiguren I. Verlag der Akademier der Wissenschaften.
• Rachmati, G. R. (1932). Zur heilkunde der Uiguren II. Verlag der Akademier der Wissenschaften.
• Rahimi, F. (2016). Fethali Kaçar’ın Çağatay Türkçesi sözlüğü. [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. [FKS]
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Suomalais-Ugrilainen Seura. [VEWT]
• Róna-Tas, A. (2011). West Old Turkic: Turkic loanwords in Hungarian. Harrassowitz Verlag.
• Ryumina-Sırkaşeva & L.T., Kuçigaşeva, N.A. (2000). Teleüt Ağzı Sözlüğü (Ş.H. Akalın, & C. Turgunbayev, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Salan, M. (2022). Tarihi Türkçede Moğolca alıntı fiillerin kronolojik durumu. Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar. Paradigma Akademi, ss. 407-470.
• Sarıca, B. (2006). Van Gölü çevresi ağızlarıyla Divanü Lugati’t Türk’ün Söz varlıkları arasındaki ortaklıklar. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, ss. 5-24.
• Sarıca, B. (2020). Türkçede dişi at (kısrak) için kullanılan sözcükler. Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 12(1), ss. 1-17.
• Schilling, U. (2000). Untersuchung zu den wortgruppen im Alttürkischen. [Yüksek lisans tezi, Freie Universität].
• Semet, A. vd. (2022). Die alttürkische Xuanzang-biographie IV. Harrassowitz Verlag.
• Sertkaya, O. F. (2009). Dîvânü Lügati't-Türk’te geçen her kelime Türkçe kökenli midir? Veya Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügati’t-Türk’ünde yabancı dillerden kelimeler. Dil Araştırmaları, 5(5), ss. 9-38.
• Shōgaito, M. (2014). The Uighur Abhidharmakośabhāṣya preserved at the museum of Ethnography in Stockholm. Harrassowitz Verlag.
• Sleptsov, P. A. (1972). Yakutsko-Russkiy slovar. İzdatelstvo Sovetskaya Entsiklopediya.
• Şçerbak, A. (1986). Türk-Moğol dil ilişkileri (dillerin birbirinden etkilenme ve birbirlerine karışma sorunu üzerine. (Leyla Babatürk, Çev.). Sosyal Bilimler Dergisi, 25, ss. 9-32.
• Şçerbak, A. (2019). Eski dönem Türk-Moğol dil ilişkileri. (Rysbek Alimov, Çev.). TDK Yayınları.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Tannagaşeva, N. K. & Akalın, Ş. H. (1995). Şor sözlüğü. Türkoloji Araştırmaları.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Ş. (2019). Uygurca metinler II Maytrısimit Burkancıların Mehdîsi Maitreya ile buluşma Uygurca iptidai bir dram. Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T. (2023). Irk Bitig. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence sözlük. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Tokay, Y. (2011). Bengü taşların söz varlığı ile Anadolu ağızlarının söz varlığının karşılaştırılması. [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Tokyürek, H. (2018). Altun Yaruk Sudur IV. Tegzinç. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R. (1992). İrşâdü’l-mülûk ve’s-selâtîn. Türk Dil Kurumu Yayınları. [İM]
• Toparlı, R. vd. (1999). El-kavânı̂nü’l-külliyye li-zabti’l-lügati’t-Türkiyye. TDK Yayınları. [KK]
• Toparlı, R. Vd. (2000). Kitâb-ı mecmû-ı tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî. TDK Yayınları. [TA]
• Topçu, Ç. (2006). Dîvânü Lügâti’t Türk ve Anadolu ağızlarının söz varlığında ortaklaşan fiiller. [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Toprak, E. (2002). Dîvânü Lügati-t-Türk’te “t” sesi ile başlayan kelimelerin derleme sözlüğüne yansımaları. [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Tor, G. (2005). Mersin ili ağızlarında yaşayan eskicil öğelerden seçmeler I. Türk Dilleri Araştırmaları, 15, ss. 19-59.
• Tufar, N. (2010). Türk dilinde meronimi: Organ adları. [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Uçar, E. (2012). Uygurca yilvi ve türevleri üzerine. Journal Of Academic Studies, 14(55), ss. 121-130.
• Uzunkaya, U. (2018). A fragment of Old Uyghur Uṣṇīṣavijayā-nāma-dhāraṇī from the Berlin Turfan Collection. Erdem, 75, ss. 223-250.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı bilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Vasiliev, Y. (1995). Türkçe Sahaca (Yakutça) sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, J. (2007). Edition des Alttürkisch-Buddhistischen kšanti kılguluk nom bitig I-II Berliner Turfantexte XXV. Brepols Publishers. [BTT XXV]
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Universitätsverlag Göttingen. [EUES]
• Wilkens, J. (2022). Magic, sorcery and related terms in Early Turkic. Historical Linguistics and Philology of Central Asia, Brill, 201-226.
• Yakup, A. (2010), Prajñāpāramitā literature in Old Uyghur Berliner Turfantexte XXVIII. Brepols Publishers. [BTT XXVIII]
• Yakup, A. (2016). Altuigurische Aparimitāyus-literatur und kleinere tantrische texte Berliner Turfantexte XXXVI. Brepols Publishers. [BTT XXXVI]
• Yalnız, A. & Dere, O. (2023). Anadolu Ağızlarında Eski Uygur Türkçesi söz varlığı I. Eski Uygurca Üzerine Araştırmalar I, Sonçağ Akademi, ss. 161-201.
• Yaman, E. & Mahmud, N. (1998). Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi karşılıklar kılavuzu. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı metinlerin dili. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yuhadin, K. K. (1998). Kırgız sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yusuf, B. (1993). Türkçe-Özbekçe ve Özbekçe-Türkçe sözlük. Özbek Remaksa.
• Yüce, N. vd. (1984). Kazak Türkçesi sözlüğü. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Zieme, P. (1985). Buddhistische stabreimdichtungen der Uiguren Berliner Turfantexte XIII. Akademie Verlag. [BTT XIII].