ÇOCUKLUK DÖNEMİ İHMAL VE İSTİSMAR YAŞANTISININ PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE EBEVEYN DUYGUSAL ERİŞİLEBİLİRLİĞİNİN ARACILIK ROLÜ

Yıl 2021, Sayı: 58, 312 - 333, 03.05.2021

Gülay Özsoy , Öner Çelikkaleli

Öz

Bu araştırmanın amacı üniversite öğrencilerinin çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantılarının psikolojik sağlamlık üzerindeki etkisinde ebeveyn duygusal erişilebilirliğinin aracılık rolü üstlenip üstlenmediğini ortaya koymaktır. Bu amaçla 251 üniversite öğrencisinden (60’ı erkek, 191’i kadın ve yaş ortalaması 22.36) veri toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak, Çocukluk Dönemi Örselenme Yaşantıları Ölçeği Kısa Formu, Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği ve Ebeveyn Duygusal Erişilebirliği Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, psikolojik sağlamlık ile ebeveyn duygusal erişilebilirliği arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki elde edilmiştir. Diğer yandan, çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantısının, psikolojik sağlamlık ve ebeveyn duygusal erişilebilirliği ile arasında negatif yönde anlamlı ilişkiler bulunmaktadır. Aracılık analizine ilişkin bulgularda ise, çocukluk dönemi ihmal ve istismar yaşantısının psikolojik sağlamlık üzerindeki toplam etkisi negatif yönde anlamlı olduğu bulunmuştur. Ayrıca, çocukluk dönemi istismar yaşantısının psikolojik sağlamlık üzerindeki doğrudan etkisinin ve anne-baba duygusal erişilebilirliği ile oluşan dolaylı etkisinin anlamlı olduğu görülürken diğer taraftan çocukluk dönemi ihmal yaşantısının psikolojik sağlamlık üzerindeki doğrudan etkisi anlamsızken anne-baba duygusal erişilebilirliği ile oluşan dolaylı etkisi anlamlı görülmüştür. Diğer bir deyişle, ebeveyn duygusal erişilebilirliği, çocukluk dönemi ihmal yaşantısının psikolojik sağlamlık üzerindeki etkisinde tam aracı rolü üstlenirken çocukluk dönemi istismar yaşantısının psikolojik sağlamlık üzerindeki etkisinde kısmi aracı rolü üstlenmektedir. Bulgular alan yazını doğrultusunda tartışılmış, yorumlanmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

ihmal ve istismar, psikolojik sağlamlık, ebeveyn duygusal erişilebilirliği

Kaynakça

• Afifi, T. O. & MacMillan, H. L. (2011). Resilience following child maltreatment: A review of protective factors. The Canadian Journal of Psychiatry, 56(5), 266-272. doi: 10. 1177 /07067437 11056 005 05
• Agaibi, C. E., & Wilson, J. P. (2005). Trauma, PTSD, and resilience: A review of the literature. Trauma, Violence, & Abuse, 6(3), 195-216.
• Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. N. (2015). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Psychology Press.
• Alsancak, C. (2016). Çocukluk çağı travmaları ve bağlanma özellikleri ile obsesif inanışlar ve obsesif kompulsif belirtilerin ilişkisinde dünyaya ilişkin varsayımların aracılık rolü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• American Psychological Association. The Road to Resilience. https://www.apa.org/helpcenter/road-resilience.
• Arslan, G. (2015). Ergenlerde psikolojik sağlamlık: Bireysel koruyucu faktörlerin rolü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(44), 73-82.
• Atmaca, S. ve Gençöz, T. (2016). Exploring revictimization process among Turkish women: The role of early maladaptive schemas on the link between child abuse and partner violence. Child Abuse & Neglect, 52, 85-93. doi: 10.1016/j.chiabu.2016.01.004
• Babore, A., Carlucci, L., Cataldi, F., Phares, V., & Trumello, C. (2017). Aggressive behaviour in adolescence: Links with self‐esteem and parental emotional availability. Social Development, 26(4), 740-752.
• Bernstein, D. P., Stein, J. A., Newcomb, M. D., Walker, E., Pogge, D., Ahluvalia, T., Stokes, J., Handelsman L., Medrano, M., Desmond, D., & Zule, W. (2003). Development and validation of a brief screening version of the Childhood Trauma Questionnaire. Child Abuse & Neglect, 27(2), 169-190. doi: 10. 10 16/S0145-2134(02)00541-0
• Beutel ME, Tibubos AN, Klein EM, Schmutzer G, Reiner I, Kocalevent R-D, Bra ̈hler, E. (2017). Childhood adversities and distress - The role of resilience in a representative sample. PLoS ONE, 12(3): e017 3826. doi: 10.1371/ journal.pone.0173826
• Bindal, G. (2018). Ergenlerin psikolojik sağlamlığın, çocukluk çağındaki travma ve bağlanma stilleri ile ilişkisinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Gaziantep.
• Biringen, Z. (2000). Emotional availability: Conceptualization and research findings. American Journal of Orthopsychiatry, 70(1), 104-114. doi: 10.1037/h0087711
• Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?. American Psychologist, 59(1), 20-28. doi: 10.1037/0003-066X.59.1.20
• Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol. 3. Loss. Basic Books.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç- Çakmak, E. Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri (18. Baskı.). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Carli, V., Mandelli, L., Zaninotto, L., Alberti, S., Roy, A., Serretti, A., & Sarchiapone, M. (2014). Trait-aggressiveness and impulsivity: Role of psychological resilience and childhood trauma in a sample of male prisoners. Nordic Journal of Psychiatry, 68(1), 8-17. doi: 10.3109/08039488.2012.756061
• Carver, C. S. (1998). Resilience and thriving: ıssues, models, and linkages. Journal of Social İssues, 54(2), 245-266. doi: 10.1111/j.1540-4560.1998.tb01217.x
• Chow, K. M., Tang, W. K. F., Chan, W. H. C., Sit, W. H. J., Choi, K. C., & Sally, C. H. A. N. (2018). Resilience and well-being of university nursing students in Hong Kong: a cross-sectional study. BMC Medical Education, 18(1), 1-8. doi: 10.1186/s12909-018-1119-0
• Cicchetti, D. (2010). Resilience under conditions of extreme stress: a multilevel perspective. World Psychiatry, 9(3), 145-154. doi: 10.1002/j.2051-5545.2010.tb00297.x
• Cicchetti, D. (2013). Annual research review: resilient functioning in maltreated children–past, present, and future perspectives. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 54(4), 402-422. doi: 10.1111/ j.14 69-7610 .20 12. 02608.x
• Cicchetti, D., & Rogosch, F. A. (1997). The role of self-organization in the promotion of resilience in maltreated children. Development and Psychopathology, 9(4), 797-815.
• Cicchetti, D., & Valentino, K. (2006). An ecological-transactional perspective on child maltreatment: Failure of the average expectable environment and its influence on child development. In D. Cicchetti & D. J. Cohen (Eds.), Developmental psychopathology: Risk, disorder, and adaptation (p. 129–201). John Wiley & Sons, Inc..
• Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and Anxiety, 18(2), 76-82. doi: 10.1002/da.10113
• Çalışkan, Ü. (2020). Üniversite öğrencilerinde anne baba tutumu ve psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkinin incelenmesi ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Çelikkaleli, Ö. Beliren yetişkinlerde stres ile tükenmişlik arasındaki doğrudan ve dolaylı ilişkilerde psikolojik sağlamlılığın aracılık rolü. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-21. doi: 10.22521/jesr.2020.101.1
• Darling, N., & Steinberg, L. (1993). Parenting style as context: An integrative model. Psychological Bulletin, 113(3), 487-496.
• Dereboy, Ç., Şahin Demirkapı, E., Şakiroğlu, M. ve Şafak Öztürk, C. (2018). Çocukluk çağı travmalarının, kimlik gelişimi, duygu düzenleme güçlüğü ve psikopatoloji ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 29(4), 147-153.
• Ding, H., Han, J., Zhang, M., Wang, K., Gong, J., & Yang, S. (2017). Moderating and mediating effects of resilience between childhood trauma and depressive symptoms in Chinese children. Journal of Affective Disorders, 211, 130-135. doi: 10.1016/j.jad.2016.12.056
• Dong, C., Xu, R., & Xu, L. (2020). Relationship of childhood trauma, psychological resilience, and family resilience among undergraduate nursing students: A cross‐sectional study. Perspectives in Psychiatric Care, 1-8. doi: 10. 1111/ppc.12626
• Dray, J., Bowman, J., Campbell, E., Freund, M., Wolfenden, L., Hodder, R. K., McElwaine, K., Tremain, D., Bartlem, K., Bailey, J., Small, T., Palazzi, K., Oldmeadow, C., & Wiggers, J. (2017). Systematic review of universal resilience-focused interventions targeting child and adolescent mental health in the school setting. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 56(10), 813-824. doi: 10.1016/j.jaac.2017.07.780
• DuMont, K. A., Widom, C. S., & Czaja, S. J. (2007). Predictors of resilience in abused and neglected children grown-up: The role of individual and neighborhood characteristics. Child Abuse & Neglect, 31(3), 255-274. doi:10.1016/j.chiabu.2005.11.015
• Durak, M. (2002). Predictive role of hardiness on psychological symptomatology of university students experienced earthquake (Unpublished master thesis). Middle East Technical University, Ankara.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2010). Child maltreatment. http://www.who.int/media centre/ factsheets /fs 150/en/
• Easterbrooks, M.A., Biesecker, G. & Lyons-Ruth, K. (2000). Infancy predictors of emotional availability in middle childhood: The roles of attachment security and maternal depressive symptomatology. Attachment & Human Development, 2, 170–187.
• Erarslan, Ö. (2014). Üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlamlık ile depresif belirtiler ve yaşam memnuniyeti arasındaki ilişkide benlik saygısı, pozitif dünya görüşü ve umudun aracı rolünün incelenmesi ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Erkan, E. (2019). Bağımlılık kişilik özellikleri ile ebeveyn duygusal erişebilirliği ve helikopter ebevyn tutumu ilişkisinde kişilerarası ilişki boyutlarının aracı rolü ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Başkent Üniversitesi, Ankara.
• Eroğlu, B. B. (2019). Ergenlerde ebeveyn duygusal erişilebilirliği ile psikolojik sağlamlık: duygu düzenlemenin aracı rolü ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).Trabzon Üniversitesi, Trabzon.
• Fenwick-Smith, A., Dahlberg, E. E., & Thompson, S. C. (2018). Systematic review of resilience-enhancing, universal, primary school-based mental health promotion programs. BMC Psychology, 6(1), 30-47. doi: 10.1186/ s 40359-018-0242-3
• Fletcher, D., & Sarkar, M. (2013). Psychological resilience: A review and critique of definitions, concepts, and theory. European Psychologist, 18(1), 12-23. doi: 10.1027/1016-9040/ a 000124
• Gao, Y., Yuan, L., Pan, B., & Wang, L. (2019). Resilience and associated factors among Chinese patients diagnosed with oral cancer. BMC Cancer, 19, 447-456. doi: 10.1186/s12885-019-5679-0
• Garmezy, N., & Rutter, M. (1985). Acute reactions to stress. Child and adolescent psychiatry: Modern Approaches, 2, 152-176.
• Gizir, C. A. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerinde bir derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,3(28),113-128.
• Gizir, C., ve Aydın, G. (2006). Psikolojik sağlamlık ve ergen gelişim ölçeği'nin uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 87-99.
• Gök, F., ve Cenkseven Önder, F. (2018). Lise öğrencilerinde akran zorbalığına maruz kalma: temel psikolojik ihtiyaçlar ve anne-babaya duygusal erişilebilirlik. Mersin University Journal of The Faculty of Education, 14(2).
• Gökçe, G. (2013). Ebeveynin duygusal erişilebilirliği ve genel psikolojik sağlık: Duygu düzenleme, kişilerarası ilişki tarzı ve sosyal desteğin rolü (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Graber, R., Pichon, F. & Carabine, E. (2015) Psychological Resilience: Capturing the State of the Research. Literature Review. London: Overseas Development Institute
• Graham-Bermann, S. A., Gruber, G., Howell, K. H., & Girz, L. (2009). Factors discriminating among profiles of resilience and psychopathology in children exposed to intimate partner violence (IPV). Child Abuse & Neglect, 33(9), 648-660. doi: 10.1016/j.chiabu.2009.01.002
• Greene, R. (2002). Human behavior theory: A resilience orientation. In R. Greene (Ed.), Resiliency: An integrated approach to practice, policy, and research. DC: NASW Press.
• Güleç, S. Lise öğrencilerinde bilişsel esneklik ile psikolojik sağlamlık arasındaki ilişkide yaşam amaçlarının aracı rolü. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 1(1), 27-35.
• Güloğlu, B., ve Karaırmak, Ö. (2010). Üniversite öğrencilerinde yalnızlığın yordayıcısı olarak benlik saygısı ve psikolojik sağlamlık. Ege Eğitim Dergisi, 11(2), 73-88.
• Han, L., Zhao, S. Y., Pan, X. Y., & Liao, C. J. (2018). The impact of students with left-behind experiences on childhood: The relationship between negative life events and depression among college students in China. International Journal of Social Psychiatry, 64(1), 56-62. doi: 10.1177/0020764017739332
• Hartley, M. T. (2011). Examining the relationships between resilience, mental health, and academic persistence in undergraduate college students. Journal of American College Health, 59(7), 596-604. doi: 10.1080/ 074 48481.2010.515632
• Haskett, M. E., Nears, K., Ward, C. S., & McPherson, A. V. (2006). Diversity in adjustment of maltreated children: Factors associated with resilient functioning. Clinical Psychology Review, 26(6), 796-812. doi: 10.101 6/j.cpr. 2006.03.005
• Hayes, A. F. (2009). Beyond Baron and Kenny: Statistical mediation analysis in the new millennium. Communication Monographs, 76(4), 408-420. doi: 10.1080/ 03637750 903310360
• Higgins, D. J., & McCabe, M. P. (2003). Maltreatment and family dysfunction in childhood and the subsequent adjustment of children and adults. Journal of Family Violence, 18(2), 107-120.
• Hjemdal, O., Vogel, P. A., Solem, S., Hagen, K., & Stiles, T. C. (2011). The relationship between resilience and levels of anxiety, depression, and obsessive–compulsive symptoms in adolescents. Clinical Psychology & Psychotherapy, 18(4), 314-321. doi: 10.1002/ c pp.719
• Hoge, E. A., Austin, E. D., & Pollack, M. H. (2007). Resilience: research evidence and conceptual considerations for posttraumatic stress disorder. Depression and Anxiety, 24(2), 139-152.
• Horwitz A. V, Widom CS, McLaughlin J. & White H. R. (2001). The impact of childhood abuse and neglect on adult mental health: a prospective study. Journal of Health and Social Behavior, 42(2), 184-201. doi:10.23 07/3090177
• Kaloeti, D. V. S., Rahmandani, A., Sakti, H., Salma, S., Suparno, S., & Hanafi, S. (2019). Effect of childhood adversity experiences, psychological distress, and resilience on depressive symptoms among Indonesian university students. International Journal of Adolescence and Youth, 24(2), 177-184. doi: 10.1080/ 02673843. 2018.1485584
• Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 129-142.
• Kaya, S. (2014). Çocukluk dönemi örselenme yaşantıları ölçeği kısa formunun Türkçeye uyarlanması ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Kaya, İ., ve Çeçen-Eroğul, A. R. (2013). Ergenlerde çocukluk dönemi istismar yaşantılarının yordayıcısı olarak aile işlevlerinin rolü. Eğitim ve Bilim, 38(168), 385-397.
• Kelifa, M. O., Yang, Y., Herbert, C., He, Q., & Wang, P. (2020). Psychological resilience and current stressful events as potential mediators between adverse childhood experiences and depression among college students in Eritrea. Child Abuse & Neglect, 106, 1-14. doi: 10.1016/ j.chiabu.2020.104480
• Keskin, G., ve Çam, O. (2009). Bağlanma süreci: Ruh sağlığı açısından literatürün gözden geçirilmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 23(2), 145-158.
• Kidd, S., & Shahar, G. (2008). Resilience in homeless youth: The key role of selfesteem. American Journal of Orthopsychiatry, 78(2), 163-172. doi:10.1037/0002-9432.78.2.163
• Kline, R. B. (2016). Principles and practice of structural equation modeling (4th ed.). New York: Guilford Publications.
• Küçük, T. (2019). Çocukluk çağı örseleyici yaşantıları: Geç ergenlik döneminde duygu düzenleme, psikolojik uyum ve sağlamlık ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Lansford, J. E., Patrick, S. M., Kristopher, I. S., Dodge, K. A., Bates, J. E. & Pettit, G. S. (2006). Developmental trajectories of externalizing behaviors: Factors underlying resilience in physically abused children. Development and Psychopathology, 18, 35-55.
• Larson, S., Chapman, S., Spetz, J., & Brindis, C. D. (2017). Chronic childhood trauma, mental health, academic achievement, and school‐based health center mental health services. Journal of school health, 87(9), 675-686. doi:10.1111/ josh. 12541
• Lee, C. M., & Gotlib, I. H. (1991). Family disruption, parental availability and child adjustment. Advances in behavioral assessment of children and families: A Research Annual, 5, 171-199.
• Levine, P. A., & Frederick, A. (1997). Kaplanı uyandırmak: Travmayı iyileştirmek (Z. Çetinkaya, Çev.). İstanbul: Butik Yayıncılık.
• Li, Y., Cao, F., Cao, D., & Liu, J. (2015). Nursing students' post-traumatic growth emotional intelligence and psychological resilience. J Psychiatr Ment Health Nurs, 22(5):326-332. doi: 10.1111/jpm.12192
• Lu, D., Wang, W., Qiu, X., Qing, Z., Lin, X., Liu, F., Wu, W., Yang, X., Otake, Y., Luo, X., & Liu, X. (2020). The prevalence of confirmed childhood trauma and its’ impact on psychotic-like experiences in a sample of Chinese adolescents. Psychiatry Research, 287, 1-7. doi:10.1016/j. psychres. 2020. 112897
• Lum, J. J., & Phares, V. (2005). Assessing the emotional availability of parents. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 27(3), 211-226. doi: 10.1007/s10862-005-0637-3
• Luthar, S. S. (2015). Resilience in development: A synthesis of research across five decades. In D. Cicchetti & D. J. Cohen (Eds.), Developmental psychopathology: Risk, disorder, and adaptation (p. 739–795). John Wiley & Sons, Inc..
• Luthar, S. S., & Zigler, E. (1991). Vulnerability and resilience: A study of high‐risk adolescents. Child Development, 62(3), 600-616. doi:10.1111/j.1467-8624.1991.tb01555.x
• Maddi, S. R., & Khoshaba, D. M. (2001). Personal views survey III-R. Hardiness Institute.
• Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56(3), 227-238.
• Masten, A. S., & Reed, M.G.J. (2002). Handbook of positive psychology. Oxford University Press.
• Mętel, D., Arciszewska, A., Daren, A., Pionke, R., Cechnicki, A., Frydecka, D., & Gawęda, Ł. (2020). Mediating role of cognitive biases, resilience and depressive symptoms in the relationship between childhood trauma and psychotic‐like experiences in young adults. Early Intervention in Psychiatry, 14(1), 87-96. doi:10.1111/eip.12829
• Min, J. A., Jung, Y. E., Kim, D. J., Yim, H. W., Kim, J. J., Kim, T. S., Lee, C. U., Lee, C., & Chae, J. H. (2013). Characteristics associated with low resilience in patients with depression and/or anxiety disorders. Quality of Life Research, 22(2), 231-241. doi: 10.1007/s11136-012-0153-3
• Morete, M. C., Solano, J. P. C., Boff, M. S., J Filho, W., & Ashmawi, H. A. (2018). Resilience, depression, and quality of life in elderly individuals with chronic pain followed up in an outpatient clinic in the city of são Paulo, Brazil. Journal of Pain Research, 11, 2561.
• Öz, F., ve Yılmaz, B. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: Psikolojik sağlamlık. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 16(3), 82-89.
• Özdoğan, A. Ç. (2020). Ebeveyn duygusal erişilebilirliği, romantik ilişki kalitesi ve sosyal bağlılık ile iyi oluş arasındaki ilişkide yalnızlığın aracılık rolü. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1-27.
• Özdoğan, A. Ç., ve Önder, F. C. (2018). Ergenlerde reaktif-proaktif saldırganlık ile ebeveyn duygusal erişilebilirliği: Duygu düzenleme güçlüğünün aracı rolü. Eğitim ve Bilim, 43(194), 207-223.
• Özen, D. (2019). Ortaokul öğrencilerinin anne-baba tutumlarının psikolojik sağlamlık üzerine etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Poole, J. C., Dobson, K. S., & Pusch, D. (2017). Childhood adversity and adult depression: the protective role of psychological resilience. Child Abuse & Neglect, 64, 89-100. doi:10.1016/j.chiabu. 2016. 12.012
• Ran, L., Wang, W., Ai, M., Kong, Y., Chen, J., & Kuang, L. (2020). Psychological resilience, depression, anxiety, and somatization symptoms in response to COVID-19: A study of the general population in China at the peak of its epidemic. Social Science & Medicine, 262, 113261. doi:10.1016/j.socscimed. 2020.113261
• Rutter, M. (1999). Resilience concepts and findings: Implications for family therapy. Journal of Family Therapy, 21, 119–144. doi:10.1111/1467-6427.00108
• Sexton, M. B., Hamilton, L., McGinnis, E. W., Rosenblum, K. L., & Muzik, M. (2015). The roles of resilience and childhood trauma history: main and moderating effects on postpartum maternal mental health and functioning. Journal of Affective Disorders, 174, 562-568. doi:10.1016/j.jad.2014.12.036
• Shapero, B. G., Farabaugh, A., Terechina, O., DeCross, S., Cheung, J. C., Fava, M., & Holt, D. J. (2019). Understanding the effects of emotional reactivity on depression and suicidal thoughts and behaviors: Moderating effects of childhood adversity and resilience. Journal of Affective Disorders, 245, 419-427. doi:10.1016/ j.jad. 2018.11.033
• Stocker, C., Ahmed, K., & Stall, M. (1997). Marital satisfaction and maternal emotional expressiveness: Links with children's sibling relationships. Social Development, 6(3), 373-385.
• Tabachnick, B. G., Fidell, L. S., & Ullman, J. B. (2014). Using multivariate statistics (6. Press). United States of America: Pearson Education Limited.
• Terzi, Ş. (2008). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(29), 1-11.
• Toprak, H. (2014). Ergenlerde mutluluk ve yaşam doyumunun yordayıcısı olarak psikolojik sağlamlık ve psikolojik ihtiyaç doyumu ( Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Tubman, J. G., & Lerner, R. M. (1994). Affective experiences of parents and their children from adolescence to young adulthood: Stability of affective experiences. Journal of Adolescence, 17(1), 81-98.
• Tudor, K., Sarkar, M., & Spray, C. M. (2020). Resilience in physical education: A qualitative exploration of protective factors. European Physical Education Review, 26(1), 284-302.
• UNICEF. (2010). Türkiye’de çocuk istismarı ve aile içi şiddet araştırması. http://www.unicef.org.tr/ files/bilgimerkezi/ doc/ cocuk-istismari-raporu-tr.pdf
• Van der Kolk, B. A. (2005). This issue: child abuse & victimization. Psychiatric Annals, 35(5), 374-378. doi:10.3928/00485713-20050501-02
• Vandewater, E. A., & Lansford, J. E. (1998). Influences of family structure and parental conflict on children's well-being. Family Relations, 47(4), 323-330.
• Varıcıer, Ş. E. (2019). Yetişkin psikolojik sağlamlığı üzerine bir inceleme: Algılanan ebeveyn tutumu, kontrol odağı, algılanan sosyal destek ve stresle başa çıkma stilleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).İbn Haldun Üniversitesi, İstanbul.
• Wilcox, D. T., Richards, F. & O’Keeffe, Z. (2004). Resilience and risk factors associated with experiencing childhood sexual abuse, Child Abuse Review, 13, 338-352.
• Woods-Jaeger, B.A., Cho, B., Sexton, C.C., Slagel, L., & Goggin, K. (2018). Promoting resilience: Breaking the intergenerational cycle of adverse childhood experiences. Health Educ Behav,45(5), 772-780. doi: 10.1177 /10901981177 52785
• Yörük, İ. (2019). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık düzeylerinin benlik saygısı, akran ilişkileri ve ebeveyn tutumları açısından incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Yurdakök, K. (2010). Çocuk istismar ve ihmali, tanım ve risk faktörleri. Katkı Pediatri Dergisi, 32(5), 537-546. Zamirinejad, S., Hojjat, S. K., Golzari, M., Borjali, A., & Akaberi, A. (2014). Effectiveness of resilience training versus cognitive therapy on reduction of depression in female Iranian college students. Issues in Mental Health Nursing, 35(6), 480-488. doi:10.3109/ 01612840 .2013.879628