OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMANLARINDA ÖZ ŞEFKAT İLE TÜKENMİŞLİK ARASINDAKİ İLİŞKİDE UMUDUN ARACI ROLÜNÜN İNCELENMESİ

Yıl 2021, Sayı: 59, 60 - 84, 12.08.2021

Kürşat Dönmez Tuğba Sarı

Öz

Bu araştırmanın iki amacı bulunmaktadır. İlki, okul psikolojik danışmanlarında tükenmişliğin sosyodemografik özellikler açısından incelenmesidir. İkinci amaç ise öz şefkat ile tükenmişlik arasındaki ilişkide umudun aracılık rolünün araştırılmasıdır. Araştırmanın araştırma grubunu Gaziantep ilinde ilkokul, ortaokul ve lise kademelerinde görev yapan 297 okul psikolojik danışmanı oluşturmaktadır. Veri toplamak amacıyla Öz Duyarlılık Ölçeği, Sürekli Umut Ölçeği, Psikolojik Danışman Tükenmişlik Ölçeği ve kişisel bilgi formu kullanılmıştır. Veri analizi kapsamında öncelikle betimsel istatistikler ele alınmış ve değişkenler arasındaki ilişkiler Pearson Korelasyon Analizi tekniğiyle incelenmiştir. Bunun ardından, okul psikolojik danışmanlarının tükenmişlik düzeylerini incelemek amacıyla bağımsız örneklem t testi ve tek yönlü varyans analizi teknikleri kullanılmıştır. Son aşamada ise umudun aracı rolü, Hayes tarafından geliştirilen PROCESS aracılığıyla incelenmiştir. Araştırmanın sonucunda, öz şefkat ile umut arasında pozitif yönde; öz şefkat ile tükenmişlik arasında negatif yönde ve umut ile tükenmişlik arasında da negatif yönde anlamlı ilişkilerin olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte, okul psikolojik danışmanlarında tükenmişliğin medeni durum, eğitim durumu ve meslek seçiminde isteklilik açısından anlamlı bir şekilde farklılaştığı bulunmuştur. Öte yandan okul psikolojik danışmanlarında tükenmişlik cinsiyet ve görev süresi açısından farklılaşmamaktadır. Ayrıca, umudun öz şefkat ile tükenmişlik arasındaki ilişkide kısmi aracı rol olduğu tespit edilmiştir. Son olarak elde edilen bulgular, alanyazın ışığında tartışılmış ve öneriler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okul psikolojik danışmanları, tükenmişilk, umut, öz şefkat

Kaynakça

• Ahola, K., Honkonen, T., Isometsä, E., Kalimo, R., Nykyri, E., Koskinen, S., ... and Lönnqvist, J. (2006). Burnout in the general population. Social Psychiatry And Psychiatric Epidemiology, 41(1), 11-17.
• Akın, A., Şentürk, L. ve Özçelik, B. (2016). Psikolojik Danışman Tükenmişlik Ölçeğinin Türkçe Formunun Geçerlik Ve Güvenirliği, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 7(22), 350-359.
• Akın, Ü., Akın, A. ve Abacı, R. (2007). Öz-duyarlık Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33, 1-10.
• Akten, S. (2007). Rehber Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Alparslan, O. ve Doğaner, G. (2009). Relationship between levels of burnout of midwives who work in Sivas, Turkey province center and identified socio-demographic characteristics. International Journal of Nursing and Midwifery, 1(2), 19-28.
• Arı, G. S., ve Bal, E. Ç. (2008). Tükenmişlik kavramı: Birey ve Örgütler açısından önemi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 131-148.
• Atkinson, D. M., Rodman, J. L., Thuras, P. D., Shiroma, P. R., & Lim, K. O. (2017). Examining burnout, depression, and self-compassion in Veterans Affairs mental health staff. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 23(7), 551-557.
• Aydemir, S. (2014). Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Çalışan Rehber Öğretmenlerin Yöneticilerinin Liderlik Tarzını Algılamaları İle Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, F., Odacı, H. ve Kahveci, H. (2017). School counselors’ counseling self-efficacy: An evaluation in terms of life satisfaction and hope. Journal of Human Sciences, 14(4), 4607-4627.
• Aydoğan, S. (2010). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Umut Ve Benlik Saygısı Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bachman, L. F. (2004). Statistical analyses for language assessment book. Cambridge University Press.
• Baker, S. B. and Gerler, E. R. (2004). School counseling for the twenty-first century. Prentice Hall.
• Barnard, L. K. and Curry, J. F. (2012). The relationship of clergy burnout to self-compassion and other personality dimensions. Pastoral Psychology, 61(2), 149-163.
• Baron, K. E., Frazier, P. A., and Tix, A. P. (2004). Testing moderator and mediator effects in counseling psychology. Journal of Counseling Psychology, 51, 115-134.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Bar-Zaselvisky, T. (2003). The Link Between Seniority And Dimensions Of Job Satisfaction: A Meta-Analysis. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tel Aviv Üniversitesi, Israil.
• Bauer, J., Stamm, A., Virnich, K., Wissing, K., Müller, U., Wirsching, M., & Schaarschmidt, U. (2006). Correlation between burnout syndrome and psychological and psychosomatic symptoms among teachers. International Archives Of Occupational And Environmental Health, 79(3), 199-204.
• Beaumont, E., Durkin, M., Hollins Martin, C. J. ve Carson, J. (2016). Measuring relationships between self‐compassion, compassion fatigue, burnout and well‐being in student counsellors and student cognitive behavioural psychotherapists: a quantitative survey. Counselling and Psychotherapy Research, 16(1), 15-23.
• Biçen, H. (2014). Yeni Atanan Öğretmenlerde Tükenmişlik Sendromu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Bilge, F. (2006). Examining the burnout of academics in relation to job satisfaction and other factors. Social Behavior and Personality: An İnternational Journal, 34(9), 1151-1160.
• Boadu, K. (2002). Social class and health status in Ghana. Current Sociology, 50(4), 531-553.
• Brudnik, M. (2009). Perception of self-efficacy and professional burnout in general education teachers. Human Movement, 10(2), 170-175.
• Cano-García, F. J., Padilla-Muñoz, E. M., & Carrasco-Ortiz, M. Á. (2005). Personality and contextual variables in teacher burnout. Personality and Individual Differences, 38(4), 929-940.
• Carlson, J. R., Anson, R. H. and Thomas, G. (2003). Correctional officer burnout and stress: does gender matter?. The Prison Journal, 83(3), 277-288.
• Croom, D. B. (2003). Teacher burnout in agricultural education. Journal of Agricultural Education, 44(2), 1-13.
• Çağlayan, A. (2012). Birleştirilmiş Sınıf Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Çimen, M. (2000). Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Personelinin Tükenmişlik, İş Doyumu, Kuruma Bağlılık Ve İşten Ayrılma Niyetlerine İlişkin Bir Alan Araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, TC Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dursun, S. (2000). Öğretmenlerde Tükenmişlik İle Yükleme Biçimi, Cinsiyet, Eğitim Düzeyi Ve Hizmet Süresi Değişkenleri Arasındaki Yordayıcı İlişkilerin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Girgin, G. (1995). İlkokul Öğretmenlerinde Meslekten Tükenmişliğin Gelişimini Etkileyen Değişkenlerin Analizi ve Bir Model Önerisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gracia-Gracia, P. and Oliván-Blázquez, B. (2017). Burnout and mindfulness self-compassion in nurses of intensive care units: cross-sectional study. Holistic Nursing Practice, 31(4), 225-233.
• Greenglass, E. R. (1991). Burnout and gender: Theoretical and organizational implications. Canadian Psychology, 32(4), 562.
• Gustafsson, H., Hassmén, P. and Podlog, L. (2010). Exploring the relationship between hope and burnout in competitive sport. Journal of Sports Sciences, 28(14), 1495-1504.
• Gündüz, B. (2012). Self-Efficacy and Burnout in Professional School Counselors. Educational Sciences: Theory and Practice, 12(3), 1761-1767.
• Haddad, A. (1998). Sources of social support among school counsellors in Jordan and its relationship to burnout. International Journal for the Advancement of Counselling, 20(2), 113-121.
• Hong, M. J. and Tae, Y. S. (2013). Structural relationship of burnout and related variables among family caregivers of cancer patients. Journal of Korean Academy of Nursing, 43(6), 812-820.
• Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinin tükenmişlik düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 7(3), 335-346. İkiz, F. E. (2010). Psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 25-43.
• Kahill, S. (1981). Symptoms of professional burnout: A review of the empirical evidence. Canadian Psychology, 29(3), 284-297.
• Karakuş, G. (2008). Özel İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Karataş, H. (2009). Öğretmenlerin Mesleki Tükenmişlikleri ve Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destekleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, N. G. (2007). The Role Of Self-Esteem, Hope, And External Factors İn Predicting Resilience Among Regional Boarding Elementary School Students. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kaya, T. (2009). Rehber Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi (İstanbul İli Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kesler, K. D. (1990). Burnout: A multimodal approach to assessment and resolution. Elementary School Guidance & Counseling, 24(4), 303-311.
• Kumarakulasingam, T. M. (2003). Relationships Between Classroom Management, Teacher Stress, Teacher Burnout, And Teachers' Levels Of Hope. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kansas Üniversitesi.
• Lee, S. M., Baker, C. R., Cho, S. H., Heckathorn, D. E., Holland, M. W., Newgent, R. A., ... and Yu, K. (2007). Development and initial psychometrics of the Counselor Burnout Inventory. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 40(3), 142-154.
• Leithwood, K., Jantzi, D. and Steinbach, R. (2001). Maintaining emotional balance. Educational Horizons, 79(2), 73-82. Maslach, C. and Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
• Maslach, C. and Jackson, S. E. (1982). Burnout in health professions: A social psychological analysis. Social Psychology Of Health And Illness, 227, 251.
• Maslach, C. and Jackson, S. E. (1985). The role of sex and family variables in burnout. Sex Roles, 12(7-8), 837-851.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B. and Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual review of psychology, 52(1), 397-422.
• Maynard, M. (1986). Measuring work and support network satisfaction. Journal of Employment Counseling, 23(1), 9-19.
• Moracco, J. C., Butcke, P. G. and McEwen, M. K. (1984). Measuring stress in school counselors: Some research findings and implications. The School Counselor, 32(2), 110-118.
• Nagy, S. and Davis, L. G. (1985). Burnout: A comparative analysis of personality and environmental variables. Psychological Reports, 57(3), 1319-1326.
• Neff, K. D. (2003a). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85-102.
• Neff, K. D. (2003b). The development and validation of a scale to measure self-compassion. Self and Identity, 2(3), 223-250.
• Neff, K. D., Kirkpatrick, K. L. and Rude, S. S. (2007). Self-compassion and adaptive psychological functioning. Journal of Research in Personality, 41(1), 139-154.
• Osborn, C. J. (2004). Seven salutary suggestions for counselor stamina. Journal of Counseling & Development, 82(3), 319-328.
• Ozan, M. B. (2009). A Study on Primary School Teacher Burnout Levels: The Northern Cyprus Case. Education, 129(4), 692-703.
• Özer, B. U. ve Tezer, E. (2008). Umut ve olumlu-olumsuz duygular arasındaki ilişkiler. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (23) 81-86.
• Özer, R. (1998). Rehber öğretmenlerde tükenmişlik düzeyi, nedenleri ve çeşitli değişkenlere göre incelenmesi.
• Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Öztürk, D. (2015). Eğitim Örgütlerinde Okul Kültürü Ve Tükenmişlik Arasındaki İlişki (Bahçelievler İlçesinden Bir Araştırma). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Preacher, K. J. and Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior research methods, 40(3), 879-891.
• Purvanova, R. K. and Muros, J. P. (2010). Gender differences in burnout: A meta-analysis. Journal of Vocational Behavior, 77(2), 168-185.
• Raab, K. (2014). Mindfulness, self-compassion, and empathy among health care professionals: a review of the literature. Journal of Health Care Chaplaincy, 20(3), 95-108.
• Reutter, K. K. and Bigatti, S. M. (2014). Religiosity and spirituality as resiliency resources: Moderation, mediation, or moderated mediation?. Journal for the Scientific Study of Religion, 53(1), 56-72.
• Reyes, D. (2011). Self-Compassion: A Concept Analysis. Journal of Holistic Nursing, 30(2), 81–89.
• Russell, D. W., Altmaier, E. and Van Velzen, D. (1987). Job-related stress, social support, and burnout among classroom teachers. Journal of Applied Psychology, 72(2), 269-274.
• Sabancı, A. (2009). The effect of primary school teachers’ burnout on organizational health. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 1(1), 195-205.
• Salzberg, S. (1997). Loving kindness: The revolutionary art of happiness. Boston, MA: Shambala.
• Sarı, T. ve Tunç, E. (2016). Üniversite öğrencilerinde umudun yordayıcısı olarak psikolojik iyi olma. International Journal of Social Science, 45, 291-302.
• Schwartz, R. H., Tiamiyu, M. F. and Dwyer, D. J. (2007). Social worker hope and perceived burnout: The effects of age, years in practice, and setting. Administration in Social Work, 31(4), 103-119.
• Sherwin, E. D., Elliott, T. R., Rybarczyk, B. D., Frank, R. G., Hanson, S., & Hoffman, J. (1992). Negotiating the reality of caregiving: Hope, burnout and nursing. Journal of Social and Clinical Psychology, 11(2), 129-139.
• Snyder, C. R., Irving, L. M. and Anderson, J. R. (1991). Hope and health. Handbook of social and clinical psychology: The health perspective, 162, 285-305.
• Sönmez, A. (2013). İlk Ve Ortaokullardaki Öğretmenlerin Benlik Saygılarının Mesleki Tükenmişliğe Etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tarhan, S. (2012). Umudun Özyeterlik, Algılanan Sosyal Destek ve Kişilik Özelliklerinden Yordanması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Taycan, O., Kutlu, L., Çimen, S. ve Aydın, N. (2006). Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerde depresyon ve tükenmişlik düzeyinin sosyodemografik özelliklerle ilişkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 7(2), 100-108.
• Thompson, C. (1998). The mental state we are in: Morale and psychiatry? Psychiatric Bulletin, 22, 405–409.
• Umphrey, L. R. and Sherblom, J. C. (2014). The relationship of hope to self-compassion, relational social skill, communication apprehension, and life satisfaction. International Journal of Wellbeing, 4(2), 1-18.
• Usta, F. (2013). Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik İyi Olma Ve Umut Düzeyleri Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Ünal, A. ve Önal, M. (2010). Eğitim iş görenlerinin duygusal zekâları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 5(8), 133-154.
• Vızlı, C. (2005). Görme Engelliler İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerle Normal İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeylerinin Karşılaştırılması Üsküdar İlçesi Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Vredenburgh, L. D., Carlozzi, A. F. and Stein, L. B. (1999). Burnout in counseling psychologists: Type of practice setting and pertinent demographics. Counselling Psychology Quarterly, 12(3), 293-302.
• Watkins, C. E. (1983). Burnout in counseling practice: Some potential professional and personal hazards of becoming a counselor. Personnel & Guidance Journal.
• Yang, Y., Zhang, M. and Kou, Y. (2016). Self-compassion and life satisfaction: The mediating role of hope. Personality and Individual Differences, 98, 91-95.
• Youssef, C. M. and Luthans, F. (2007). Positive organizational behavior in the workplace: The impact of hope, optimism, and resilience. Journal of management, 33(5), 774-800.