SOSYAL BİLGİLER YEDİNCİ SINIF DERS KİTABINDAKİ ÇOKLU MODSAL BETİMLEME KULLANIMININ İNCELENMESİ

Yıl 2025, Sayı: 73, 150 - 177, 31.01.2025

Ahmet Çopur

https://doi.org/10.21764/maeuefd.1483779

Öz

Sosyal bilgiler yedinci sınıf ders kitabında yer alan modsal betimlemeleri inceleme amacında olan araştırmanın verileri nitel araştırma türlerinden doküman incelemesi ile toplanmış olup elde edilen veriler içerik analizi ile incelenmiştir. Araştırma sonucunda; yedinci sınıf sosyal bilgiler ders kitabında modsal betimleme türlerinden en fazla resim ve fotoğraf kullanıldığı, ders kitabındaki modsal betimlemelerin önemli bir kısmının betimsel özellik açısından örtük veya belirsiz olduğu, modsal betimlerin büyük bir kısmının metin içerik bağlantısının iyi düzeyde kurulduğu ve çoklu modsal betimlemelere az sayıda yer verilmesi yanında çoklu modları meydana getiren alt modlar arasında bağlantının yetersiz kurulduğu tespit edilmiştir. Bu sonuçlara dayalı olarak; grafik ve tarih şeridi gibi modsal betimlemelere ders kitaplarında daha fazla yer verilmesi, modların anlaşılır tarzda açık olarak tasarlanması, aday ders kitapları belirlenirken kullanılan modların metin içerik bağlantısının yeterli düzeyde kurulması ölçütü getirilmesi ve çoklu modlar arası bağlantının iyi düzeyde kurulmasına özen gösterilmesi şeklinde önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ders kitabı, çoklu mod, modsal betimleme, sosyal bilgiler

Etik Beyan

Bu çalışmanın, etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

INVESTIGATION OF THE USE OF MULTIMODAL DESCRIPTION IN SOCIAL STUDIES SEVENTH GRADE TEXTBOOK

Öz

The data of the study, which aims to examine the modal descriptions in the seventh grade social studies textbook, were collected by document analysis, which is one of the qualitative research types, and the data obtained were examined by content analysis. As a result of the research; In the seventh grade social studies textbook, it has been determined that pictures and photographs are used the most of the modal description types, a significant part of the modal descriptions in the textbook are implicit or ambiguous in terms of descriptive features, the text-content connection of most of the modal descriptions is well established, and the connection between the sub-modes that make up the multiple modes is insufficient, as well as a small number of multimodal descriptions. Based on these results; Suggestions were made such as giving more space to modal descriptions such as graphics and date strips in textbooks, designing the modes clearly in an understandable style, setting the criterion for establishing the text-content connection of the modes used in determining the candidate textbooks at an adequate level, and paying attention to the good connection between multiple modes.

Anahtar Kelimeler

Modal description, multimode, social studies, textbook

Kaynakça

• Açıl, Ö., Güvenç, H., Hayta, A., & Kılıç, S. (2023). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 7 ders Kitabı. Milli Eğitim Yayınları.
• Ainsworth, S. (2006). A conceptual framework for considering learning with multiple representations. Learning and Instruction, 16(3), s. 183-198. doi:https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2006.03.001
• Ainsworth, S., & VanLabeke, N. (2004). Multiple forms of dynamic representation. Learning and Instruction, 14(3), s. 241-255. doi:https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2004.06.002
• Airey, J., & Linder, C. (2009). A disciplinary discourse perspective on university science learning: achieving fluency in a critical constellation of modes. Journal of Research in Science Teaching, 46(1), s. 27-49. doi: https://doi.org/10.1002/tea.20265
• Arı, S., & Arı, M. (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve sosyal bilgiler ders kitaplarında tüketim kültürü ve reklamcılığın işlenişi. Abant İzzet Baysal üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), s. 412-432. doi:https://doi.org/10.17240/aibuefd.2024..-1349420
• Batır, S. (2022). The effects of multimodal representations on middle school students’ science learning Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. http://dx.doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4th ed.). Sage Publications.
• Demiralp, E. (2022). Sekizinci sınıf fen bilimleri ders kitabında çoklu modsal betimleme kullanımının incelenmesiYayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Demircan, G., & Demirdöğen, B. (2019). Kimyasal gösterimlerin genel kimya ders kitaplarında kullanımı. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 13(2), 941-978. https://doi.org/10.17522/balikesirnef.601984
• Fraenkel, J. R., & Wallen, N. E. (2006). How to design and evaluate research in education (6th ed.). McGraw-Hill.
• Gkitzia, V., Salta, K., & Tzougraki, C. (2011). Development and application of suitable criteria for the evaluation of chemical representations in school textbooks. Chemistry Education Research and Practice, 12, 5-14. https://doi.org/10.1039/C1RP90003J
• Görçam, K. S., & Kılıçoğlu, G. (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarının sosyoloji konuları açısından incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 28(1), 235-248. doi:https://doi.org/10.20296/tsadergisi.1399414
• Günay, D. (2001). Metin Bilgisi. Multilingual Yayınları.
• Günay, K. (2022). Fen bilimleri 5, 6, 7 ve 8. sınıf ders kitaplarının gösterim türleri ve gösterimler arası geçişler açısından incelenmesiYayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun.
• Günel, M., & Yeşildağ Hasançebi, F. (2016). Modal representations and their role in the learning process: A theoretical and pragmatic analysis. Theory & Practice, 16(1), 109-126. 10.12738/estp.2016.1.0054
• Günel, M., Atila, M. E., & Büyükkasap, E. (2009). Farklı betimleme modlarının öğrenme amaçlı yazma aktivitelerinde kullanımlarının 6. sınıf yaşamımızdaki elektrik konusunun öğrenimine etkisi. İlköğretim Online, 8(1), 183-199. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilkonline/issue/8599/107060.
• Günel, M., Hand, B., & Gündüz, Ş. (2006). Comparing student understanding of quantum physics when embedding multimodal representations into two different writing formats: Presentation format versus summary report format. Science Education, 90(6), 1092-1112. doi: https://doi.org/10.1002/sce.20160
• Güney, K., Ağlar, C., & Fidan, R. (2024). Beşinci sınıf Türkçe ve İngilizce ders kitaplarında 21. yüzyıl becerilerine yer verilmesinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Eğitim Dergisi, 6(10), 263-286. https://dergipark.org.tr/en/pub/usbed/issue/80998/1436783.
• Hıdır, M., & Didiş Körhasan, N. (2018). Fen ders kitaplarındaki analojilerin incelenmesi ve fen öğreticilerinin analojilerin etkin kullanımına ilişkin görüşleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 12(2), 415-453. https://doi.org/10.17522/balikesirnef.506455
• İnce, Z., & Dikbıyık, C. (2024). Disiplinlerarası eğitim bağlamında ortaöğretim sosyoloji ders kitabı ve öğretim programının coğrafi kavramlar ve coğrafya müfredatı açısından değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniverstesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 651-673. doi:https://doi.org/10.53444/deubefd.1396194
• Kapıcı, H. (2014). Ortaokul fen ve teknoloji ders kitaplarındaki maddeni tanecikli yapısı ile lgili görsellerin incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel arastirma yöntemi. Nobel Yayıncılık.
• Kurnaz, M., Çevik Ezberci, E., & Bayri, N. (2016). Fen ve teknoloji ders kitaplarındaki gösterim türleri arası geçişlerin incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 5(3), 31-47. doi:https://doi.org/10.30703/cije.321405
• Lemke, J. (1998). Multiplying meaning: Visual and verbal semiotics in scientific in text. J. R. Martin, & R. Weel (Dü) içinde, Reading science: Critical and functional perspectives on discourses of science (s. 87-113). Routledge.
• Mayer, R. E. (2001). Multimedia learning. Cambridge University Press.
• Merriam, S. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation: Revised and. Jossey-Bass.
• Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve kılavuzu. MEB Yayınları.
• Okçu, B. (2011). İlköğretim 2. kademe öğrencilerinin modsal betimlemeleri algılayabilme ve kullanabilme yeterliliklerini ölçebilmek amacıyla ölçek geliştirme ve bu ölçek ile öğrencilerin modsal betimlemelere dair düzeylerini belirleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Önal, H., & Çopur, A. (2023). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının milli bayramlarla ilgili bilgilendirici metin yazma düzeyleri. M. Öge (Dü.) içinde, İstiklal harbi'nden 21. yüzyıla Türkiye cumhuriyeti (s. 323-345). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Önal, H., Kaya, N., & Çlaışkan, T. (2019). Çevre eğitiminde sıfır atık politikası ve mevcut ders kitaplarındaki görünümü (hayat bilgisi 2. sınıf ders kitabı). Milli Eğitim Dergisi, 48(221), 123-140. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/659045.
• Paivio, A. (1986). Mental representations: A dual coding approach. Oxford University Press. Sert, S. (2019). 6. sınıf kuvvet ve hareket ünitesinde kullanılan farklı betimleme modlarının dezavantajlı öğrencilerin akademik başarılarına etkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Aksaray Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Aksaray.
• Sönmez, E., Kabataş Memiş, E., & Öz, M. (2021). Öğretmen adaylarının modsal betimleme kullanımları ve modsal betimleme kullanımına dair görüşleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(32), 277-303.
• Sweller, J., Ayres, P., & Kalyuga, S. (2011). Cognitive load theory. Springer.
• Şantaş, H. K. (2017). Çoklu modsal betimlemelerin kullanımının 5,6,7 ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitapları fizik ve biyoloji konuları için incelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tytler, R., Prain, V., & Peterson, S. (2007). Representational Issues in Students Learninig About Evaporation. Research in Science Education, 37, 313-331. https://link.springer.com/article/10.1007/s11165-006-9028-3.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel arastirma yöntemleri (8 b.). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, G., & Çelik, M. (2022). Sosyal bilgiler 5. 6. ve 7. sınıf ders kitaplarının kavram haritaları açısından incelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(18), 208-221. https://doi.org/10.46778/goputeb.969291
• Yılmaz, K., & Çolak, R. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram haritaları kullanımının öğrencilerin tutum, akademik başarı ve bilgilerinin kalıcılık düzeylerine etkisi. Uluslararası Cumhuriyet Eğitim Dergisi, 1(1), 1-16. http://cije.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/4272/57532