"DERT" SÖZÜNÜN KÖKENİ

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 33, 389 - 400, 15.03.2021

Cihangir Kızılözen

https://doi.org/10.12981/mahder.828658

Öz

Araştırmacılar Dedem Korkut Kitabı’nın Dresden nüshasında geçen bir sözcüğü firāḳ biçiminde okumuşlardır. Oysa söz konusu sözcüğün ilk harfi f değil de t okunacak biçimde yazılmıştır. Dolayısıyla firaḳ değil de taraḳ olarak okunması gerekiyor. Söz konusu sözcüğün anlamlandırılmasıyla ilgili de sorun vardır. Araştırmacılar, firak biçiminde okudukları sözcüğe ayrılık acısı anlamı vermişlerdir. Oysa firak, hiçbir kaynakta ayrılık acısı anlamında geçmez. Arapça bir sözcük olan firāḳ (

Anahtar Kelimeler

Dedem Korkut Kitabı, dert, tarak, tark, Türkçe Farsça İlişkisi

THE ORIGIN OF THE WORD “DERT”

Öz

Researchers read a word as “firāḳ” in the Book of Dede Korkut in the Dresden manuscript. But the first letter of the word in question was written “ت” to be pronounced, not “ف”. So the word should be pronounced as “taraḳ”, not “firaḳ”. And there is also a problem about the word to make sense of it. Researchers gave the meaning of “the pain of separation” to the word they read as “firak”. But the word “firak” is not rendered as “the pain of separation” in any sources. An Arabic word “firāḳ (< ferāḳ)” has been used in the sense of “separation” in all sources.
This examination asserts that the word should be read as “taraḳ”, not “firaḳ”. In the Book of Dede Korkut, Turkis words with back vowel beginning with “ت” are written with “ط ”. However, this word, although with back vowel, is written with ”ت”. In this study, it has been examined why the word “taraḳ” with back vowel is written with ”ت”. According to this explanation, the samples written with ”ت” although they are with back vowel, are Turkish words that are seen in Persian sources. So a cognate of the word “taraḳ” written with ”ت” should also exist in Persian sources. This article focuses on the possibility that Turkish word “tarāḳ” and Persian word “dert” are cognates and both of them come from the same Turkish root “tar”/ “dar”. And especially the sound and meaning relationship between Old Turkish “tark” (grievance) and Middle Persian “dert” (grievance) that are thought to be cognates with “tarak”, have adequate evidence to prove that they are cognates.

Anahtar Kelimeler

Dert, tark, tarak, Old The Old Uyghur Language, The Book of Dede Korkut, Turkish and Persian relationship

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu bilig - III indeks. İstanbul: Türk Kültür Araştırmaları Enstitüsü.
• Divanü Lûgat-it Türk (1985). (Çev.: Besim Atalay), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Enderun Kitapevi.
• Dedem Korkut Kitabı. Tıpkıbasım, Dresden nüshası.
• Dehḫodâ, A. E. (1961-1962). Loġet-nâmé-yé Dehḫodâ (Dehhuda sözlüğü). İsfahan: Kâemîye Bilgisayar Araştırmaları Merkezi (Elektronik Kitap).
• Derleme Sözlüğü I-VI. (2009). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Doerfer, G. (1963). Türkische und mongolische elemente im neupersischen I, II, III (Yeni Farsçada Türkçe ve Moğolca unsurlar). Wiesbaden.
• Elizade, S. – Hacıyev, T. (2004). Kitab-i Dede Korkut. Bakü: Önder Neşriyat.
• Erarslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (2016). Dede Korkut Kitabı 1 – 2. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı. Hassandoust, M. (2016. Farshang-é rīşéşenāxtī-yé zebān-é Fārsī I, II, III, IV, V (Fars dili kökenbilgisi sözlüğü I, II, III, IV, V). Tahran: Āsār.
• Kâşânî, M. A. (2005). Ferheng-é rîşéhhâ-yé Hénd o Ûrûpâ-î der zebân-e Fârsî (Fars Dilinde Hint-Avrupa Kökenliler Sözlüğü). İsfahan: Cehâd-é dânéşgâhî.
• Kızılözen, C. (2018). Türk dilinde söz başı t- ~ k- denkliği. Mavi Atlas, 6(2).
• Kızılözen, C. (2019). Dedem Korkut Kitabı’ndaki t ünsüzünün yazımı üzerine. Ahmet Caferoğlu Hatıra Kitabı. İstanbul Üniversitesi.
• Kızılözen, C. (2019). Türkçe t- ~ k- denkliğinin Farsçadaki izleri, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1 4 (Mart).
• Maluf, L. (1908). El-müncid fi'l edeb. (Farsçaya Çev. Ahmet Seyyāh) (2000). Tahran: Rehnomā.
• Tulum, M. – Tulum, M. M. (2016). Oğuznameler Oğuz beylerinin hikayeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Mokaddem, M. (1963). Râhnémâ-yé rîşeha-yé fe’lhâ-ye Îrânî (İranî fiillerin kökeni kılavuzu). Tahran: İlmî Matbuat.
• Kaçalin, M. (2017). Oğuzların diliyle Dedem Korkut kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Nourai, A. (2013). An Etymological dictionary of Persian, English and other Indo-European languages. Bloomington, Indiana: XLIBRIS.
• Nyberg, Henrik Samuel (1974). A Manual Of Pahlavi. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Orucov, E. – Abdullayev, B. – Rehimzadeh, N. (2006). Azerbaycan dilinin izahlı lügati. Bakü: Şark-qarp.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut I -Dresden nüshası- giriş notlar. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut II -Dresden nüshası- metin dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Pokomy, J. (1959). Indogermanisches etymologisches wörterbuch I. Berlin.
• Rastorguyeva, V. S. – Edelniyan, D. İ. (2000). Этимологический словарь Иранских языков. (İranî Diller Kökenbilgisi Sözlüğü). Moskova: İzdatelskaya Firma.
• Tezcan, S.- Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. Ankara: Yapı Kredi.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological pre-thirteenth-century Turkish. Oxford.
• Starostin, S. A. – Dybo, A. V. – Mudrak, O. A. (2003). An etymological dictionary of Altaic languages. Hollanda: Brill Academic.
• Tarama Sözlüğü I-VIII. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dili Kurumu.
• Türkçe sözlük (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• URL-1: http://www.tebdiz.com/index.php?sayfa=arama_sonuc_yenisite (Erişim: 01.07.2020)