The Effects of Military Intervention and Coups in the Ottoman Empire in the 19th Century on the Modernization Process

Yıl 2024, Sayı: 39, 14 - 34, 31.05.2024

Bayram Uğur

https://doi.org/10.20875/makusobed.1421104

Öz

Founded in 1923, the Republic inherited many legacies from the Ottoman Empire in terms of institutional, organizational and cultural aspects. It is a tradition inherited from the Ottoman Empire to the young Republic of Turkey that soldiers intervene in the government in case the state security is in danger. Although historical continuity was interrupted by radical political changes and official history was built on the break with the Ottoman Empire, social, political, cultural, economic and philosophical dynamics point to continuity. The purpose of this study; by examining the post-Tanzimat military interventions and coups in the light of secondary sources written on the subject, it is aimed to shed light on today's Turkey's test with coups and to contribute to the literature. In this context, when the coups that the Ottoman Empire faced in the modernization process are analysed, it is seen that the influence of the great powers of the period, especially England and Russia, and the foreign policy preferences of the palace and the Sublime Porte were decisive, as well as the reasons arising from the internal politics and dynamics of the empire. Moreover; although the institutional dynamics of both periods that form the basis for military interventions differ, variables such as political culture, ideology, military training and socio-economic structure are similar.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Republic, Modernization, Reform, Intervention, Coup

19’uncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Gerçekleşen Askerî Müdahale Ve Darbelerin Modernleşme Sürecine Etkileri

Öz

1923’de kurulan Cumhuriyet, kurumsal, örgütsel ve kültürel açıdan, Osmanlı İmparatorluğu’ndan birçok miras devralmıştır. Askerlerin devlet güvenliğinin tehlikeye düşmesi halinde, yönetime müdahale etmesi de Osmanlı’dan genç Türkiye Cumhuriyeti’ne miras kalan bir gelenektir. Her ne kadar radikal siyasi değişiklikler ile tarihi süreklilik kesilmişse de ve resmi tarih Osmanlı’dan kopuş üzerine inşa edilse de, toplumsal, siyasal, kültürel, ekonomik ve felsefi dinamikler devamlılığa işaret etmektedir. Bu çalışmanın amacı; Tanzimat sonrası askeri müdahale ve darbeleri, konu hakkında yazılmış ikincil kaynaklar ışığında inceleyerek günümüz Türkiye’sinin darbelerle olan sınavına ışık tutmak, literatüre bir katkı sunmaktır. Bu bağlamda Osmanlı’nın modernleşme sürecinde karşılaştığı darbeler analiz edildiğinde, imparatorluğun iç siyasetinden ve dinamiklerinden kaynaklanan sebepler kadar, dönemin büyük güçlerinin, özellikle de İngiltere ve Rusya’nın etkisi ile saray ve Babıali’nin dış politika tercihlerinin belirleyici olduğu görülmektedir. Ayrıca; her iki dönemin, askeri müdahalelere dayanak oluşturan kurumsal dinamikleri farklılık arz etmesine rağmen, siyasal kültür, ideoloji, askeri eğitim ve sosyo-ekonomik yapı gibi değişkenleri benzerlik göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Cumhuriyet, Modernleşme, Reform, Müdahale, Darbe

Kaynakça

• Afyoncu, E., Demir, U. ve Önal, A. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri isyanlar ve darbeler (1. baskı). Yeditepe Yayınları.
• Ahmad, F. (2007). İttihat ve Terakki (4. baskı). Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2019). Modern Türkiye’nin oluşumu (10. baskı). Kaynak Yayınları.
• Ahmad, F. (2016). İttihatçılıktan Kemalizme (9. baskı). Kaynak Yayınları.
• Akşin, S. (2020). Kısa Türkiye tarihi (27. baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Armağan, M. (2013). 154 yıl önce bir başka ‘Ergenekon’ yargılanmıştı. http://www.mustafaarmagan.com.tr/genel/154-yil-once-bir-baska-ergenekon-yargilanmisti
• Armaoğlu, F. (1983). 20. yüzyıl siyasi tarihi 1914-1995. Timaş Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (2016). Tek adam Mustafa Kemal 1881-1919 (Cilt: 1). Remzi Kitapevi.
• Aydemir, Ş. S. (2017). Tek adam Mustafa Kemal 1919-1922 (Cilt: 2). Remzi Kitapevi.
• Bayur, H. (1991). 2. Meşrutiyet devri üzerine bazı düşüncelerim (Cilt: XXIII). Belleten.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de çağdaşlaşma (29.baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Borak, S. (1992). 31 Mart Vakası’nın çıkış nedenleri üzerine çeşitli yorumlar, Atatürk ve Harekât Ordusu üzerine Orgeneral İzzettin Çalışlar’ın bir makalesi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8(23), 357-372.
• Burak, B. (2011). Osmanlı'dan günümüze ordu-siyaset ilişkileri. History Studies:Internatıonal Journal of History, 3(1), 45-67. https://dx.doi.org/10.9737/hist_264
• Çalışkan, K. (2016). Osmanlı’daki ilk F tipi darbe: Kuleli Vakası. Oda TV. https://www.odatv4.com/analiz/osmanlidaki-ilk-f-tipi-darbe-kuleli-vakasi-1308161200 -99056
• Çelik, H. İ. (2016). Bürokratik darbe geleneğinin kökenleri-Kuleli Vakası ve 1876 darbesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, II(2) (Darbeler tarihi özel sayısı:1), 27-78.
• Çınarlı, Ö. ve Safi İ. (2019). İngiliz yazılı basınına göre Bab-ı Ali Baskını ve uluslararası sonuçları. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(17), 1786-1808. https://doi.org/10.26466/opus. 512811
• Dursun, D. (2005). Türk demokrasisinde kurumsallaşma sorunu ve krizleri çözme yöntemi olarak askeri darbeler. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1(3), 175-196.
• Dülger, H. (2019). 1912 Seçimleri’nden Bab-ı Âli Baskını’na Osmanlı Devleti’nde iktidar mücadelesi 1912-1913 [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Düzen, C. (2015). Kuleli Vak'ası [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Düzen, C. (2017). Tanzimat dönemine karşı bir suikast teşebbüsü: Kuleli Vak'ası. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 107-128.
• Eldem, E. (2017). Resimli basında 1876 darbesi. M. Ö. Alkan (Eds.) içinde, Osmanlı’dan Günümüze Darbeler (ss. 32-40). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ergin, K. (2017). II. Meşrutiyet döneminde ordu-siyaset ilişkisi. CEDRUS The Journal of MCRI, (5), 427-445. https://doi.org/10.13113/CEDRUS /201720
• Ergül, S. (2019). Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı’ya yönelik bir tasfiye tertibi olarak 31 Mart Darbesi, Strateji Düşünce ve Analiz Merkezi (SDAM), 1-32.
• Hale, W. (2014). Türkiye’de ordu siyaset: 1789’dan günümüze (1. baskı). Alfa Yayınları.
• Heper, M. (2015). Türkiye’de devlet geleneği (3. baskı). Doğu Batı Yayınları.
• İğdemir, U. (2009). Kuleli Vak’ası hakkında bir araştırma. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kahraman, H. B. (2010). Türk siyasetinin yapısal analizi-II, 1920-1960. Agora Kitaplığı.
• Kansu, A. (2015). 1908 Devrimi (7. baskı). İletişim Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Türk demokrasi tarihi. Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan günümüze asker ve siyaset. Timaş Yayınları
• Karpat, K. H. (2012). Kısa Türkiye tarihi. Timaş Yayınları
• Karpat, K. H. (2014). Osmanlı modernleşmesi: Toplum, kuramsal değişim ve nüfus. Timaş Yayınları.
• Kerimoğlu, H. T. (2020). İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de askeri darbeler ve toplum. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, (XX/Özel Sayı), 147-160.
• Kinross, L. (2018). Atatürk/Bir milletin yeniden doğuşu. Altın Kitaplar.
• Kurt, E. ve Mengüaslan H. (2017). Modernleşmenin getirdiği tepki mi? Kuleli Vakası üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Darbe Sempozyumu Bildiri Kitabı (Cilt: 1), 395-414.
• Lewis, B. (2017). Modern Türkiye’nin doğuşu (9. baskı). Arkadaş Yayınları.
• Mardin, Ş. (2012). Türk modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Onaran, B. (2007). Kuleli Vakası hakkında başka bir araştırma. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, (5), 9-35.
• Onaran, B. (2016). Gerici, ilerici, darbeci... Kuleli Vakası’nı nasıl bilirsiniz? Osmanlı’dan bugüne ayaklanmalar darbeler sıkıyönetimler, darpsız, darbesiz demokrasi. Toplumsal Tarih Dergisi, (273), 50-56.
• Özbudun, E. (2003). Çağdaş Türk politikası (1. baskı). Doğan Kitap.
• Öztuna, Y. (2021). Bir darbenin anatomisi (1. baskı). Ötüken Neşriyat.
• Polat, H. A. (2019). Halaskâr zâbitân müdahalesinden Bâbıâli Baskını’na Osmanlı bürokrasisinin siyasetle imtihanı: (Siyasetle iştigal edilmeyeceğine dair taahhütnameler). Atatürk Yolu Dergisi, (65), 301-341.
• Sarı, H. (2017). Yakın dönem tarihimizin kırılma noktası: 30 Mayıs 1876 darbesi ve sultanın ölümü. Academia. https://www.academia.edu/37041290/YAKIN_D%C3%96NEM_TAR%C4%B0H%C4%B0M%C4%B0Z%C4%B0N_KIRILMA_NOKTASI_30_MAYIS_1876_DARBES%C4%B0_VE_SULTANIN_%C3%96L%C3%9CM%C3%9C
• Sezer, S. (2017). Meclis-i Mebusan’ı kapattıran muhtıra: Halaskâr zabitan bildirisi. M. Ö. Alkan (Eds.) içinde, Osmanlı’dan Günümüze Darbeler (ss. 41-52). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tiftikçi, O. (2012). Osmanlı'dan günümüze ordunun evrimi. Akademi Kuram.
• Tokmakçıoğlu, E. (2014). Osmanlı'da isyanlar, baskınlar, ihtilaller, vakalar, suikastlar. Panama Yayıncılık.
• Turan, T. (2019). Andrassy Notası’nın Birleşik Krallık gazetelerine yansımaları. History Studies: Internatıonal Journal of History, 11(1), 385-402.
• Uyanık, E. (2015). 19. yüzyıl sonlarında Türkiye'de günlük yaşam. Amme İdaresi Dergisi, 42(2), 67-88.
• Uzun, H. (2005). Türk demokrasi tarihinde I. Meşrutiyet dönemi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 145-162.
• Yılmaz, L. (2020). Türk siyasal hayatında askeri darbelerin siyasal ve anayasal işlevi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, (XX/Özel Sayı), 203-231.
• Zeyrek, S. (2014). II. Meşrutiyet sürecinde Osmanlı Devleti’nde ordu-siyaset ilişkileri üzerine genel bir bakış, Studies Of The Ottoman Domain, 4(6), 38-64.
• Zürcher, E. J. (2018). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (6. Baskı). İletişim Yayınları