Ortaokul Öğrencilerinin Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 62 - 82, 15.07.2023

Ahmet Uyar

https://doi.org/10.46762/mamulebd.1309228

Öz

Bu çalışmanın amacı ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesidir. Tarama yöntemi kullanılan çalışmaya 614 ortaokul öğrencisi dâhil edilmiştir. Çalışmada Yıldırım Döner ve Sezgin (2022) tarafından geliştirilen “Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği” kullanılmıştır. Çalışmada aritmetik ortalama, standart sapma, max, min gibi tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra bağımsız örneklem T-testi ve ANOVA testi gibi çıkarımsal istatistikler kullanılmıştır. Çalışmada ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilim düzeylerinin yüksek düzeyde olduğu saptanmıştır. Aylık geliri yüksek olan öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimlerinin daha düşük gelire sahip öğrencilerinkine göre daha yüksek olduğu, genel not ortalaması yüksek olan öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimlerinin düşük olan öğrencilerinkinden daha yüksek olduğu, babası üniversite mezunu olan öğrencilerin eleştirel düşünme eğilimlerinin babası ilkokul mezunu olan öğrencilerinkine göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öğrencilerin eleştirel düşünme eğilim düzeylerinin cinsiyet, sınıf ve anne eğitim durumu değişkenlerine göre anlamlı farklılık göstermediği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel düşünme, eleştirel düşünme eğilimi, ortaokul öğrencileri

Exploring Secondary School Students’ Critical Thinking Dispositions

Öz

The aim of this study is to examine the critical thinking dispositions of secondary school students. The study, which was designed as survey method, included 614 secondary school students. The “Critical Thinking Disposition Scale” developed by Yıldırım Döner and Sezgin (2022) was used. In the analysis of data, descriptive statistics such as arithmetic mean, standard deviation, maximum, minimum as well as inferential statistics such as independent sample T-test and ANOVA test were used. It was determined that the critical thinking disposition levels of secondary school students were high. Students with high monthly income had higher critical thinking dispositions than students with lower incomes, students with high GPA had higher critical thinking dispositions, students whose fathers were university graduates had higher critical thinking dispositions than students whose fathers were primary school graduates. It was determined that the critical thinking disposition levels of the students did not differ significantly according to the variables of gender, class and mother’s education level.

Anahtar Kelimeler

Critical thinking, critical thinking tendency, secondary school students.

Kaynakça

• Altan, G. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin bazı demografik özelliklere göre incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Bakır, T., & Eğmir, E. (2022). Examination of the relationship between secondary school students' critical thinking dispositions and metacognitive awareness. E-International Journal of Educational Research, 13(5), 21-40. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1105032
• Balcı, A. (2020). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler (15. Baskı). Pegem Akademi.
• Bezanilla, M.J., Galindo-Domínguez, H., & Poblete, M. (2021). Importance of teaching critical thinking in higher education and existing difficulties according to teacher’s views. REMIE-Multidisciplinary Journal of Educational Research, 11(1), 20–48. https://doi.org/10.4471/remie.2021.6159
• Black, S. (2005). Teaching students to think critically. Education Digest, 70(6), 42-47.
• Braman, O.R. (1999). Teaching peace to adults: Using critical thinking to ımprove conflict resolution. Adult Learning, 10(2), 30-33.
• Crews-Anderson, T.A. (2007). Critical thingking and informal logic. Southern Africa: Humanities-ebooks. Cüceloğlu, D. (2006). Yeniden insan insana. Remzi Kitapevi.
• Çalışkan, M. (2019). Eleştirel düşünmenin öğretimi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(1), 114-134. https://dergipark.org.tr/en/pub/nevsosbilen/issue/46568/544108
• Çelik, F. (2006). Türk eğitim sisteminde hedefler ve hedef belirlemede yeni yönelimler. Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(11), 1-15.
• Dağlıoğlu, H.E., & Çakır, F. (2010). Erken çocukluk döneminde düşünme becerilerinden planlama ve derin düşünmenin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 32(144), 28-35. http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/820/173
• Doğan, N. (2013). Eleştirel düşünmenin ölçülmesi. Cito Eğitim: Kuram ve Uygulama, 22, 29-42.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları, 1(32), 127-146. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/157123
• Güvendi, B., & Serin, H. (2019). Sınıf öğretmenliği adaylarının oyun ve fiziksel etkinlikler dersine yönelik tutumları ile fiziksel aktiviteye katılım motivasyonlarının incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(72), 1957-1968. https://doi.org/10.17755/esosder.573789
• Eğmir, E., & Ocak, G. (2017). Eleştirel düşünme öğretim programının öğrencilerin eleştirel düşünme becerisi ve özdeğerlendirme düzeylerine etkisi. Karaelmas Journal of Educational Sciences, 5, 138-156. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kebd/issue/67220/1049159
• Eğmir, E., & Ocak, G. (2018). Eleştirel düşünme becerisi öğretim programı tasarısının öğrencilerin yansıtıcı düşünme becerilerine etkisi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi [Journal of Theoretical Educational Science], 11(3), 431-456. https://doi.org/10.30831/akukeg.335388
• Ekinci, Ö., & Aybek, B. (2010). Analysis of the empathy and the critical thinking disposition of the teacher candidates. Elementary Education Online, 9(2), 816-827. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/90780
• Elçi, A.C., Tuncel, F., Demiroğları, B., Akman, P., Elçi, R.M., & Kutlu, M.O. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğitimleri. Türkiye Çalışmaları, 15(5), 3315-3326. https://dx.doi.org/10.47423/TurkishStudies.46323
• Emir, S. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, 34-57. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/93144
• Ertaş, H. (2012). Okul dışı etkinliklerle desteklenen eleştirel düşünme öğretiminin, eleştirel düşünme eğilimine ve fizik dersine yönelik tutumuna etkisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Fisher, A. (2001). Critical thinking: An introduction. Cambridge University.
• Gök, B., & Erdoğan, T. (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının yaratıcı düşünme düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Journal of Faculty of Educational Sciences, 44(2), 29-51.
• Hasanah, S.N., Sunarno, W., & Prayitno, B.A. (2020, February). Profile of students’ critical thinking skills in junior high schools in Surakarta. In 3rd International Conference on Learning Innovation and Quality Education. Atlantis Press, Indonesia.
• Hotaman, D. (2008). Yeni ilköğretim programının kazandırmayı öngördüğü temel becerilerin öğretmen, veli ve öğrenci algıları doğrultusunda değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kandemir, S.N., & Eğmir, E. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik özyeterlilikleri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1775-1798. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1498106
• Kaplanoğlu, E. (2014). Mesleki stresin temel nedenleri ve muhtemel sonuçları: Manisa ilindeki SMMM’ler üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 64, 131-150. https://doi.org/10.25095/mufad.396494
• Kartal, T. (2012). İlköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 13(2), 279-297. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1491849
• Kaya, A.Y., Ata, F., & Bursa, A. (2022). İletişim fakülteleri müfredatında dijitalleşme: gazetecilik ile radyo, sinema ve televizyon bölümü eğitimindeki dijital derslerin analizi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (39), 1-23. https://doi.org/10.31123/akil.1144098
• Kaya, M.M. (2021). The relationships between global citizenship, multicultural personality and critical thinking. Educational Policy Analysis and Strategic Research, 16(4), 274-292. https://doi: 10.29329/epasr.2021.383.15
• Kaya, M.M. (2022). Blind patriotism is out and constructive patriotism is in: Critical thinking is the key to global citizenship. Journal of Social Studies Education Research, 13(2), 103-124. https://bulenttarman.com/index.php/jsser/article/view/4074/564
• Kozikoğlu, İ., & Özcanlı, N. (2020). Öğretmenlerin 21. yüzyıl öğreten becerileri ile mesleğe adanmışlıkları arasındaki ilişki. Cumhuriyet International Journal of Education, 9(1), 270-290. http://dx.doi.org/10.30703/cije.579925
• Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Köksal, N., & Söğmen, S. (2018). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme ve iletişim becerileri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44, 278-296. https://doi.org/10.9779/pauefd.422244
• Leader, L.F., & Middleton, J.A. (2004). Promoting critical-thinking dispositions by using problem solving in middle school mathematics. RMLE Online, 28(1), 55-71. https://doi.org/10.1080/19404476.2004.11658174
• Lipman, M. (2003). Thinking in education. Cambridge university press.
• Masek, A., & Yamin, S. (2011). The effect of problem based learning on critical thinking ability: a theoretical and empirical review. International Review of Social Sciences and Humanities, 2(1), 215-221.
• Mete, G. (2021). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 9(2), 492-509. https://doi.org/10.16916/aded.887592
• Miller, P. (2017). Gelişim Psikolojisi Kuramları (2. baskı). İmge Kitabevi.
• Özden, Y. (2014). Öğrenme ve öğretme. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Paul, R., & Elder, L. (2013). Kritik düşünce (Çev. E. Aslan ve G. Sart,). Nobel Yayınları.
• Payam, M.M. (2021, Aralık). Düşünme becerileri: Kritik düşünme ve öğretimi (Thinking Skills: Critical Thinking and Teaching) 3rd International Symposium on Critical and Analytical Thinking, Sakarya.
• Rijal, M., Mastuti, A.G., Safitri, D., Bachtiar, S., & Samputri, S. (2021). Differences in learners' critical thinking by ability level in conventional, NHT, PBL, and Integrated NHT-PBL classrooms. International Journal of Evaluation and Research in Education, 10(4), 1133-1139. http://repository.iainambon.ac.id/2397/1/IJERE%202.pdf
• Seferoğlu, S., & Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193-200. http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/740-published.pdf
• Söylemez, Y. (2018). 2018 Türkçe dersi öğretim programındaki kazanımların üst düzey düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, 345-384. https://doi.org/10.14222/Turkiyat3991
• Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
• Tuncer, M. (2020). Nicel araştırma desenleri. Behçet, O. & Ahmet, Ç. (Ed.). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (ss.205-227). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Tümkaya, S. (2011). Fen bilimleri öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve öğrenme stillerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 215-234. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1492307
• Vdovina, E. (2013). Developing critical thinking in the english language classroom: a lesson plan. ELTA Journal, 1, 54-68.
• Watson, G., & Glaser, E.M. (1964). Watson-Glaser critical thinking appraisal manual. The Psychologic Corporation: Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
• Yıldırım Döner, S., & Demir, S. (2022). Ortaokul öğrencileri için eleştirel düşünme eğilimi ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 54, 99-129. https://doi.org/10.9779/pauefd.823427
• Yıldırım, H.İ., & Şensoy, Ö. (2011). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimi üzerine eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen öğretiminin etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(2), 523-540. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/817459