Aşı Nedeniyle Özellikle COVID-19 Aşısı Sonrasında Ortaya Çıkan Zarardan İdarenin Sorumluluğu

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 1, 36 - 69, 30.06.2024

Meliha Sermin Paksoy Mutlu Kağıtcıoğlu

https://doi.org/10.33433/maruhad.1451076

Öz

Aşı uygulamalarında idarenin sorumluluğu, COVID-19 salgını sonrasında daha da önem kazanmış bir konudur. İdarenin kolluk faaliyeti içerisinde değerlendirdiğimiz aşı uygulamalarına dair hukuki altyapı ülkelere göre değişiklik göstermektedir. Türkiye’de aşı uygulamalarına dair temel bir mevzuatın olmayışı, zorunlu aşı uygulaması ve aşıdan doğan sorumluluk açısından farklı hukuki problemler ortaya çıkarmaktadır. Anayasa Mahkemesi’nin bu konudaki bireysel başvuru kararları, aşı uygulamalarındaki hukuki boşlukları tespit etmesi bakımından dikkate değerdir. Çalışmamızın konusunu oluşturan idarenin sorumluluğu ise hem zorunlu aşı hem de tavsiye edilen aşı uygulamalarında incelemeyi gerekmektedir. Danıştay’ın aşı zararından idarenin kusurlu sorumluluğunu esas alan istikrarlı yaklaşımı tartışmaya açıktır. Özellikle COVID-19 salgını ile tüm dünyada tartışılır hale gelmiş aşı çalışmaları ve her gün gelişen tıbbi tedavi yöntemleri sonrasında, idarenin sorumluluğunun boyutunun riskli/tehlikeli faaliyetler içerisinde değerlendirilmesi düşünülebilir. Ayrıca zorunlu veya tavsiye edilen aşıda, aşının çoğunlukla aşılanan kişi kadar topluma da koruma sağlaması zararın sosyal dayanışma ilkesi çerçevesinde kamu kaynaklarınan karşılanmasını haklı kılmaktadır. Bu makalede, zorunlu ve tavsiye edilen aşılar çerçevesinde idarenin sorumluluğuna dair tespitler yapılarak, öneriler sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Zorunlu aşı, COVID-19, İdari kolluk, İdarenin sorumluluğu, Kamu yararı

Kaynakça

• Akbulut O, ‘COVID-19’a Karşı Türkiye’de Zorunlu Aşı Mümkün mü?’ (15 Haziran 2020) <https://www.istanpol.org/post-covid-19-a-karsi-turkiye-de-zorunlu-a-m-mk-n-m.> Erişim Tarihi 16 Mayıs 2024.
• Akgül A, ‘İdarenin Sağlık Hizmetlerinden Doğan Tazmin Sorumluluğu ve Danıştayın Yeni Yaklaşımı’ 2016 20(1) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 269-302.
• Akkoyunlu S A, ‘Genel Sağlığın Korunmasına İlişkin İdari Bir Faaliyet Olarak Aşı Uygulamasının Kanuniliği’ (2017) 21(1-2) Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 43-73.
• Alekseenko A, ‘Implications for COVID-19 Vaccination Following the European Court of Human Right’s Decision in Vavřička and Others v Czech Republic’ (2022) 22(1) Medical Law International 75-89.
• Attwell K, Drislane S and Leask J, ‘Mandatory Vaccination and No-Fault Vaccine Injury Compensation Schemes: An Identification of Country-Level Policies’ (2019) 37(21) Vaccine 2843-2848.
• Avrupa Birliği Adalet Divanı (Court of Justice of the European Union), C-621/15, 21.06.2017, <http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text&docid=192054&pageIndex=0&doclang=EN&mode=req&dir&occ=first&part=1&cid=848112> accessed 27 September 2023.
• Bereket Baş Z, ‘Sağlık Hizmetleri Dolayısıyla İdarenin Sorumluluğu’ iç Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Sorumluluk ve Tazminat Hukuku Sempozyumu 28-29 Mayıs 2009 (Gazi Üniversitesi 2009) 627-659.
• Bilkent Üniversitesi, <https://w3.bilkent.edu.tr/www/2021-22-guz-yariyili-covid-19-asisi-veya-pcr-testi-gerekliligi> Erişim Tarihi 29 Eylül 2023.
• CEPI, <https://cepi.net/our-approach> accessed 06 March 2024.
• CEPI, ‘Delivering Pandemic Vaccines in 100 Day Report’ <https://cepi.net/wp-content/uploads/2022/11/CEPI-100-Days-Report-Digital-Version_29-11-22.pdf?swcfpc=1> accessed 27 September 2023.
• Conseil d’État, Assemblée, No. 69336, 09.04.1993 <https://www.dalloz.fr/documentation/Document?id=CE_LIEUVIDE_1993-04-09_69336&FromId=DZ_OASIS_000832#> accessed 03 January 2024.
• ‘Countermeasures Injury Compensation Program (CICP)’ <https://www.hrsa.gov/cicp> accessed 25 December 2023.
• ‘Countries Making COVID-19 Vaccines Mandatory’ <https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/countries-making-covid-19-vaccines-mandatory-2021-08-16/> accessed 27 September 2023.
• D’Errico S, Zanon M, Concato M, Peruch M, Scopetti M, Frati P and Fineschi Vi, ‘ “First Do No Harm’’ No-Fault Compensation Program for COVID-19 Vaccines as Feasibility and Wisdom of a Policy Instrument to Mitigate Vaccine Hesitancy’ (2021) 9(10) Vaccines 1116.
• Dönmez Ü ve Gözdenur G, ‘Covid-19 Gelişmeleri Karşısında Zorunlu Aşı Uygulaması Hakkında Değerlendirmeler’ iç Kemal Şenocak (edr), COVID-19 Küresel Salgınının Hukuktaki Yansımaları (Yetkin 2021) 953-978.
• Durkal Eroğlu M, ‘İdarenin Hatalı Tıbbi Müdahaleden Kaynaklanan Sorumluluğu’ iç Emre Gökyayla (edr) 8. Uluslararası Hukuk Sempozyumu Tam Metin Kitabı (Asos Yayınevi 2022) 130-145.
• Düren A, İdare Hukuku Dersleri (Sevinç Matbaası 1979).
• Erçoban Evren A, ‘Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasaları ile İnsan Hakları Hukuku Açısından Karşılaştırmalı Bir İnceleme: Zorunlu Aşı Uygulaması’ (2022) 10 (2) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 89-105.
• ‘EUROPE Covid-19 Vaccine No Fault Compensation Schemes’ <https://www.law.ox.ac.uk/sites/default/files/2023-03/Europe%20NFCS%20Report.pdf> accessed 04 February 2024.
• European Medcines Agency, ‘Comirnaty: EPAR-Product information’ <https://www.ema.europa.eu/en/documents/productinformation/comirnaty-epar-product-information_en.pdf> accessed 06 March 2024.
• Fairgrieve D, Borghetti J-S, Dahan S, Goldberg R, Halabi S, Holm S, Howells G, Kirchelle C, Pillay A, Rajneri E, Rizzi M, Sintes M, Vanderslott S and Witzleb N, ‘Comparing No-Fault Compensation Systems for Vaccine Injury’ (2023) 31(1) Tulane Journal of International and Comparative Law 75-118.
• Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi <https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR-42937/genisletilmis-bagisiklama-programi-genelgesi.html> Erişim Tarihi 18 Mayıs 2024.
• Goldberg R, ‘Vaccine Liability in the Light of Covid-19: A Defence of Risk-Benefit’ (2022) 30 (2) Medical Law Review 243-267.
• Gözler K, İdare Hukuku Cilt II (Ekin 2019).
• Gözler K, ‘Korona Virüs Salgınıyla Mücadele İçin Alınan Tedbirler Hukuka Uygun mu? (2)’ (06 Temmuz 2020) <www.anayasa.gen.tr/korona-2.htm> Erişim Tarihi: 18 Mayıs 2024.
• Gözler K, ‘Pandemiyle Mücadele Sürecinin Hukukî Şeması: Bir Özet’ (18 Mayıs 2021) <www.anayasa.gen.tr/pandemi-ozet.htm> Erişim Tarihi 22 Kasım 2023.
• Güran S, ‘Hekimin Faaliyetlerinden Devletin Sorumluluğu’ (1982) 12(46-47) Danıştay Dergisi 16-22. Hakeri H, Tıp Hukuku (Güncellenmiş 26. Baskı, Seçkin 2024).
• Halabi S, ‘Solving the Pandemic Vaccine Product Liability Problem’ (2021) 12(1) UC Irvine Law Review 110-162.
• Health Resources & Services Administration, <https://www.hrsa.gov/vaccine-compensation/about> accessed 27 September 2023.
• Holland M S, ‘Liability for Vaccine Injury: The United States, the European Union, and the Developing World’ (2018) 67(3) Emory Law Journal 415-462.
• Holt E, ‘Serbia Begins Paying Citizens to Receive a COVID-19 Vaccine’ (2021) 397(10287) The Lancet 1793. ‘Impfschaden - Entschädigung für Opfer von Impfschäden beantragen’ <https://service.berlin.de/dienstleistung/330703/> accessed 25 December 2023.
• Institute of Medicine, ‘The Children's Vaccine Initiative: Achieving the Vision’ (1993) National Academies Press <https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK236419/> accessed 27 September 2023.
• Italian Constitutional Court (Corte Costituzionale), No 268/2017, 22.11.2017, <https://www.lawpluralism.unimib.it/en/oggetti/780-italian-constitutional-court-corte-costituzionale-n-268-2017-22-november-2017> accessed 25 December 2023.
• ‘Italy: Constitutional Court Declares Provision on Compensation for Vaccine Injuries Unconstitutional’ <https://www.loc.gov/item/global-legal-monitor/2023-04-24/italy-constitutional-court-declares-provision-on-compensation-for-vaccine-injuries-unconstitutional/> accessed 27 September 2023.
• Kaplan G, ‘İdarenin Sağlık Kamu Hizmetinin Yürütülmesinden Kaynaklanan Hukuki Sorumluluğu Alanında Yeni Gelişmeler’ (2004) 19(1) Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Dergisi 173-199.
• Karakuş Işık Z, Defansif Tıp Uygulamalarında İdarenin Sorumluluğu (Seçkin 2018).
• King J, Ferraz O and Jones A, ‘Mandatory COVID-19 Vaccination and Human Rights’ (2021) 399 The Lancet 220-222.
• Krasser A, ‘Compulsory Vaccination in a Fundamental Rights Perspective: Lessons from the EctHR’ (2021) 15(2) Vienna Journal on International Constitutional Law 207-233.
• Lex-Atlas: Covid-19, ‘Legal, Constitutional, and Ethical Principles for Mandatory Vaccination Requirements for Covid-19’ (2021) <https://lexatlas-c19.org/vaccination-principles/> accessed 27 September 2023.
• Loi No. 64-643 (01 Juillet 1964) ‘Relative a la Vaccinatıon Antipoliomyelitique Obligatoire et a la Repression des Infractions a Certaines Dispositions du Code de la Sante Publique’ <https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000000684954> accessed 25 December 2023.
• Metin S, ‘Covid-19 Bağlamında Zorunlu Aşı Tartışmalarının Hukuki Boyutu’ (2021) 4 (Ek 1) İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimlerinde İleri Araştırmalar Dergisi 37-50.
• Moghadas S, Vilches T, Zhang K, Wells C, Shoukat A, Singer B, Meyers L, Neuzil K, Langley J, Fitzpatrick M and Galvani A, ‘The Impact of Vaccination on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Outbreaks in the United States’ (2021) 73 (12) Clinical Infectious Diseases 2257-2264.
• National Health Service, <https://www.nhs.uk/conditions/covid-19/covid-19-vaccination/covid-19-vaccines-side-effects-and-safety/>, accessed 09 February 2024.
• ‘National Vaccine Injury Compensation Program’ <https://www.hrsa.gov/vaccine-compensation/about> accessed 27 September 2023.
• Özgenç İ, ‘COVID-19 Salgının Anayasa Hukuku, İdare Hukuku, Ceza Hukuku, Vergi Hukuku ve Milletlerarası Hukuk Alanında Sebebiyet Verdiği veya Verebileceği Sorunlar ve Bunlara İlişkin Çözüm Önerileri’ iç İzzet Özgenç, Halil Akkanat, Hayrettin Çağlar, Haluk Hadi Sümer ve Muhammet Özekes (edr), TÜBA COVID-19 Küresel Salgını: Hukuki Değişim ve Etkileşimler Raporu (COVID-19 Salgını Dolayısıyla Ulusal veya Uluslararası Alanda Ortaya Çıkan/Çıkabilecek Hukuki Sorunların Tespiti ile Bunların Çözümüne Yönelik Öneriler Raporu) (Türkiye Bilimler Akademisi Yayını TÜBA Raporları No: 26 2020) 17-44.
• Pace N and Dixon L, ‘COVID-19 Vaccinations: Liability and Compensation Considerations Critical for a Successful Campaign’ (2020) September RAND Corporation PE-A761-192, 1-16.
• Paksoy M S, ‘Administrative Liability for COVID-19 Vaccine Injury’, 36th Meeting of Kopaonik Natural School of Law Konferans Kitabı Cilt1 (Kopaonička Škola Prirodnog Prava Slobadan Perović 2023) 283-296.
• Palmieri S and Goffin T, ‘De Jure and De Facto: An Overview on the Italian Measures on Compulsory Vaccination’ European Journal of Health Law (2022) 29(1) 151-164.
• Palteki M. E, Genel Sağlığın Korunması Amacıyla Yürütülen İdari Kolluk Faaliyetleri ve Temel Hak ve Hürriyetler (On İki Levha 2020).
• Paul Ehrlich Institut, <https://www.pei.de/EN/medicinal-products/vaccineshuman/covid-19/covid-19-node.html> accessed 06 March 2024.
• Paul Erlich Institut, ‘Bericht über Verdachtsfälle von Nebenwirkungen und Impfkomplikationen nach Impfung zum Schutz vor COVID-19’, <https://www.pei.de/DE/newsroom/dossier/coronavirus/sicherheitsbericht-covid-19-impfstoffe-aktuell.html> accessed 22 May 2024.
• Rajan A, ‘Novak Djokovic Willing to Miss Tournaments Over Vaccine’ BBC (15 February 2022) <https://www.bbc.com/news/world-60354068> accessed 27 September 2023.
• ‘Refusal of Requests for Interim Measures in Respect of the Greek Law on Compulsory Vaccination of Health-Sector Staff Against Covid-19’ <https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=003-7113391-9633858&filename=Request%20for%20interim%20measures%20against%20Greece%20concerning%20compulsory%20vaccination%20for%20health%20staff.pdf> accessed 27 September 2023.
• Reiss D, ‘Liability for COVID-19 Vaccine Harms: We Need to Do Better’ (21 October 2022) <https://blog.petrieflom.law.harvard.edu/2022/10/21/liability-for-covid-19-vaccine-harms-we-need-to-do-better> accessed 27 September 2023.
• ‘Selected Adverse Events Reported after COVID-19 Vaccination’ <https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/safety/adverse-events.html> accessed 27 September 2023.
• Sert G ve Dürüstkan S ‘Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadelede Hukuk ve Etik’ iç Özge Yücel ve Gürkan Sert (edr), Sağlık ve Tıp Hukuku Sorumluluk ve İnsan Hakları (3. Bası, Seçkin 2023) 247-286.
• Sever D Ç, ‘Danıştay Kararları Işığında Sağlık Hizmetlerinden Dolayı İdarenin Sorumluluğu’ iç Özge Yücel ve Gürkan Sert (edr), Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları (3. Bası, Seçkin 2023) 369-382. ‘Sicherheit von Impfungen’ <https://www.rki.de/DE/Content/Infekt/Impfen/Nebenwirkungen/nebenwirkungen_node.html> accessed 25 December 2023.
• Slovenya Anayasa Mahkemesi, No U-I-127/01 (12 February 2004) <http://odlocitve.us-rs.si/documents/12/2c/u-i-127-012.pdf> accessed 27 September 2023.
• ‘Sozialgesetzbuch Vierzehntes Buch’, https://www.gesetze-im-internet.de/sgb_14/__24.html accessed 25 May 2024.
• ‘State School Immunization Requirements and Vaccine Exemption Laws’ <https://www.cdc.gov/phlp/docs/school-vaccinations.pdf> accessed 27 September 2023.
• ‘Sokağa çıkma yasağının ihlali sebebiyle kesilen idari para cezasının iptaline dair emsal karar’ (06 Ocak 2021) <https://www.hukukihaber.net/kararlar/sokaga-cikma-yasaginin-ihlali-sebebiyle-kesilen-idari-para-cezasinin-h439993.html> Erişim Tarihi 14 Kasım 2023.
• Şirin T, ‘Tehlikeli Salgın Hastalıklarla Anayasal Mücadeleye Giriş’ (2020) 9(17) Anayasa Hukuku Dergisi 43-146. T.C. İçişleri Bakanlığı, <https://www.icisleri.gov.tr/bazi-faaliyetler-icin-pcr-testi-zorunlulugu-genelgesi-gonderildi> Erişim Tarihi 22 Aralık 2023.
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, <https://www.csgb.gov.tr/duyurular/is-yerlerinde-covid-19-tedbirleri> Erişim Tarihi 22 Aralık 2023.
• ‘The Countries Where Covid-19 Vaccination is Mandatory’ <https://www.statista.com/chart/25326/obligatory-vaccination-against-covid-19/> accessed 27 September 2023.
• The European Medicines Agency (EMA), <https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory-overview/public-health-threats/coronavirus-disease-covid-19/covid-19-medicines/safety-covid-19-vaccines> accessed 16 May 2024.
• Tumelty M-E, Donnelly M, Farrell A-M and Néill C Ó, ‘COVID-19 Vaccination and Legal Preparedness: Lessons from Ireland’ (2022) 29(2) European Journal of Health Law 240-259.
• Turhan M K, ‘İdari Kolluk Yetkisi Bağlamında Zorunlu Aşı Uygulaması’ (2019) 9(1) Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 1-40.
• Türk Tabipleri Birliği, ‘COVID-19 Aşı Çalışmaları’ <https://www.ttb.org.tr/kutuphane/covid19-rapor_6/covid19-rapor_6_Part24.pdf> Erişim Tarihi 05 Aralık 2023.
• Türk Tabipleri Birliği, ‘Covid-19 aşıları bilgilendirilmiş tıbbi onam formları hk.’, (29 Haziran 2021) <https://www.ttb.org.tr/userfiles/files/onam.pdf> Erişim Tarihi 05 Aralık 2023.
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, Başvuru no 2021/1177, (11.08.2022), <https://www.tihek.gov.tr/public/images/kararlar/tuglik.pdf> Erişim Tarihi 17 Mayıs 2024.
• UK Health Security Agency, <https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-vaccination-what-to-expect-after-vaccination/what-to-expect-after-your-covid-19-vaccination> accessed 16 May 2024.
• Üzeltürk Tahmazoğlu S, ‘Anayasa Hukuku Açısından Zorunlu Aşı- Vavřı̇čka Kararının Öğrettikleri’ (2022) 19 (3) Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 467-520.
• Watson O J, Barnsley G, T Jaspreet, Hogan A, Winskill P and Ghani A, ‘Global Impact of The First Year of COVID-19 Vaccination: A Mathematical Modelling Study’ (2022) 22 (9) Lancet Infectious Diseases 1293-1302.
• Winter J, Fletcher C and Margolis G, ‘Vaccine-Related Liability: Past Approaches, Current Challenges, and Proposals for Encouraging Future Innovation and More Widespread Vaccine Use’ (2021) 76 (2) Food and Drug Law Journal 270-317.
• World Health Organization, <https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/354585/WHO-2019-nCoV-Policy-brief-Mandatory-vaccination-2022.1-eng.pdf?sequence=1> (30 May 2022) 1 accessed 27 September 2023.
• World Health Organization, <https://www.who.int/initiatives/act-accelerator/covax> accessed 05 February 2024.
• Yaylacı N, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ‘Vavřička ve Diğerleri Kararı’ Işığında Zorunlu COVID-19 Aşılamasının Değerlendirilmesi’ iç İbrahim Subaşı, Fulya İlçin Gönenç ve Nur Zeliha Kaman, (edr) IV. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Tam Bildiriler Kitabı (Adalet Yayınevi 2022) 449-487.