ANNULLABILITY SANCTION: AN ANALYSIS FROM THE PERSPECTIVE OF ISLAMIC LAW OF OBLIGATIONS

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 1, 415 - 434, 30.06.2024

Emrah Gökmen , Seda Baş

https://doi.org/10.33433/maruhad.1451530

Öz

Annullability is the failure of the law to bind the desired result to the actions of the person in cases of incomplete or complete non-compliance with the rules established by the legal order. The categories related to invalidity have been handled within the legal orders, and their scope has been expanded over time. In the Islamic law of obligations, the categories of invalidity are generally butlan, fasad, mawquf, and ghayru lazim. Annullability, one of the modern categories of invalidity, is discussed in the literature from two perspectives: the theory of annulment and the theory of invalidity. The sanction of annullability has not been the subject of an independent study before, considering the categories of nullity in Islamic law of obligations. This is the starting point of this study, and after clarifying the scope and limits of rescindability, the categories of nullity in the Islamic law of obligations are presented in outline. In the last section, the main axis of the study, the aforementioned comparison and the related evaluations are given. In order to concretize the subject, evaluations have been made in the cases of defective intention of will and lesion. In this context, it is considered that the theories of annulment and ghayru lazim, and the theories of invalidity and fasad are legal institutions created with similar ideas. In the Islamic law of obligations, it is concluded that the theory of fasad due to falsity is dominant in cases of error and coercion, and the theory of ghayru lazim due to illegitimate necessity is dominant in cases of fraud and lesion.

Anahtar Kelimeler

Islamic law of obligations, Invalidity, Annullability, Annulment theory, Invalidity theory

İptal Edilebilirlik Yaptırımı: İslam Borçlar Hukuku Perspektifinden Bir İnceleme

Öz

Hükümsüzlük, hukuk düzeni tarafından konulan kurallara eksik veya tam riayetsizlik hallerinde hukukun kişinin eylemlerine istediği sonucu bağlamaması olarak karşımıza çıkmaktadır. Hükümsüzlüğe ilişkin kategoriler hukuk düzenleri içerisinde ele alınmış ve zamanla bunlar geliştirilerek kapsamları genişletilmiştir. İslam borçlar hukukunda hükümsüzlük kategorileri genel olarak butlan, fesat, mevkûf ve gayr-i lâzım şeklindedir. Modern hükümsüzlük kategorilerinden biri olan iptal edilebilirlik, literatürde iptal teorisi ve geçersizlik teorisi olmak üzere iki açıdan ele alınmaktadır. İptal edilebilirlik yaptırımı, İslam borçlar hukukundaki hükümsüzlük kategorileri göz önünde bulundurularak daha önce müstakil bir çalışmaya konu edilmemiştir. Bu çalışmanın hareket noktası bu olup çalışmada iptal edilebilirliğin kapsam ve sınırları belirginleştirildikten sonra İslam borçlar hukukundaki hükümsüzlük kategorileri ana hatları ile sunulmuştur. Son bölümde çalışmanın ana ekseni olan söz konusu karşılaştırmaya ve buna ilişkin değerlendirmelere yer verilmiştir. Konunun somutlaştırılması adına irade bozukluğu halleri ve aşırı yararlanma özelinde değerlendirmeler yapılmıştır. Bu bağlamda, iptal teorisi ile gayr-i lâzımın, geçersizlik teorisi ile fesadın benzer düşüncelerle oluşturulmuş hukuki kurumlar olduğu düşünülmektedir. İslam borçlar hukukunda hata ve ikrah hallerinde fesat dolayısıyla geçersizlik teorisi, hile ve gabin hallerinde ise gayr-i lâzım dolayısıyla iptal teorisinin hâkim olduğu kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam borçlar hukuku, Hükümsüzlük, İptal edilebilirlik, İptal teorisi, Geçersizlik teorisi

Kaynakça

• Alâʾuddîn el-Ḥaṡkefî AM b. ʿAlî b. M el-Ḥaṡkefî ed-Dımeşḳī, Ed-Durru’l-Muḫtâr Şerḥu Tenvîri’l-Ebṡâr ve Câmiʾi’l-Biḥâr (y.y. 2002).
• Antalya G, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt V/1, 1 (2. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2019)
• Apaydın HY, ‘İslam Hukukunda Hukuki İşlemlerin Hükümsüzlüğü’ (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1989).
• ——, ‘İslam Hukukunda Mevkuf Akitler (Bağlı Akit Teorisi)’ (1989) 7 Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 177.
• ——, ‘Fesad’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 1995) 417.
• ——, ‘Hata’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 1997) 437.
• ——, ‘İn’ikad’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2000) 314.
• ——, ‘Kabz’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2001) 45.
• ——, ‘Lüzum’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2003) 260.
• ——, ‘Mevkuf ’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2004) 438.
• ——, ‘Sıhhat’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2009) 110.
• ——, İslam Hukuk Usulü (6. Baskı, Bilimsel Araştırma Yayınları 2018).
• ——, ‘Muhayyerlik’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2020).
• Aybay A, Borçlar Hukuku Dersleri Genel Bölüm (15. Bası, Filiz Kitabevi 2020).
• Aydın MÂ, Türk Hukuk Tarihi (19. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım AŞ 2022).
• Bardakoğlu A, ‘Butlân’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 1992) 476.
• ——, ‘Gabn’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 1996) 268.
• Baş S, Türk Borçlar Hukukunda İptal Edilebilirlik Yaptırımı (Yetkin Yayınları 2022).
• Becker H, Berner Kommentar Band/Nr. VI/1, Allgemeine Bestimmungen, Art. 1-183 OR (2. Auflage, Stämpfli Verlag 1945).
• Biermann J, Bürgerliches Recht, Band I (1908).
• Bucher E, Schweizerisches Obligationenrecht, Allgemeiner Teil (2. Auflage, Schulthess Verlag 1988).
• Ceylan HE, ‘İslâm Borçlar Hukukunda Akdin Bağlayıcılığı’ (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2017).
• Dönmez İK, ‘Garar’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 1996) 366.
• Dural M ve Sarı S, Türk Özel Hukuku Cilt I, Temel Kavramlar ve Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri (16. Baskı, Filiz Kitabevi 2021).
• Ebû Zehra M, İslam Hukuku Metodolojisi Fıkıh Usûlü (Abdulkadir Şener tr, 14. Baskı, Fecr Yayınları 2021).
• Endemann F, Einführung in das Studium des Bürgerlichen Gesetzbuchs, Erster Teil, Einleitung und Allgemeiner Teil (Carl Denmanns Verlag 1987).
• Enneccerus L, Lehrbuch des bürgerlichen Rechts, Bd 1 (3. Auflage, 1908).
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (27. Baskı, Yetkin Yayınları 2022).
• Eren SM, ‘İslam Borçlar Hukukunda Örfün Muhayyerliklere Etkisi’ (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2023).
• Gauch P ve diğerleri, Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, Band I (9.Auflage, Schulthess Verlag 2008).
• Guhl T ve diğerleri, Das Schweizerische Obligationenrecht (8. Auflage, Schulthess Polygraphischer Verlag 1991).
• Gül İ, İrade Bozukluğunun Sonucu Olarak İptal Edilebilirlik (Yetkin Yayınları 2020).
• Günay HM, ‘Tağrîr’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 2010).
• Hallâf A, İlmu Usûli’l-Fıkh (Mektebetü’r-Rüşd 2011).
• Huguenin C, Obligationenrecht, Allgemeiner und Besonderer Teil (3. Auflage, Schulthess Verl., 2019).
• İbn Ḥacer el-Heytemî E-ʿAbbâs A b. M b. ʿAlî İ Ḥacer el-Heytemî, Tuḥfetu’l-Muḥtâc Fî Şerḥi’l-Minhâc, C. I–X (el-Mektebetu’t-Ticâriyye 1983).
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî EM ʿAbdullâh b. A b. M b. Ḳudâme el-Cemâʿîlî, El-Muğnî, C. I–XV (Alemu’l-Kutub 1997).
• İbn Nuceym Z b. İ b. M el-Mıṣrî, El-Eşbâh ve’n-Neẓâîr Alâ Meẑhebi Ebî Ḥanîfe En-Nuʿmân (Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye 1999).
• Karaca Öz A, ‘Arabuluculuk Anlaşma Belgesinin Aşırı Yararlanma Sebebiyle İptali’(2023) 11(2) Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1406-1428.
• Kılıçoğlu AM, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (25. Bası, Turhan Kitabevi 2021).
• Koller A, Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil (3. Auflage, Stämpfli Verlag 2009).
• Kramer EA, Der Irrtum beim Vertragsschluss (Schulthess Polygraphischer Verlag 1998).
• Köse S, ‘Hile’ (TDV Diyanet İslam Ansiklopedisi 1998).
• Kut A, Handkommentar zum Schweizer Privatrecht (3. Auflage, Schulthess Juristsiche Medien AG 2016).
• Lieven Q, Das nichtige und das anfechtbare Rechtsgeschäft nach dem Rechte des Bürgerlichen Gesetzbuches (Leipzig 1909).
• Merğînânî E-Ḥasen ʿAlî b. E el-Ferğânî, El-Hidâye Fî Şerḥi Bidâyeti’l-Mubtedî, C. I–IV (Dâru İḥyâʾi’t-Turâŝi’l-ʿArabî t.y.).
• Muḥammed Ḳadrî Paşa, Murşidu’l-Ḥayrân Ilâ Maʿrifeti Aḫvâli’l-İnsân (2. Baskı, Bûlâḳ 1891).
• Nomer HN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (18. Bası, Beta Yayınları 2021).
• Oertman P, Kommentar zum Allgemeinen Teil des BGB (3. Auflage, 1927).
• Oğuzman MK ve Öz MT, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt 1 (21. Bası, Vedat Kitapçılık 2023)
• Öztan B, Medeni Hukukun Temel Kavramları (46. Bası, Yetkin Yayıncılık 2021).
• Paçacı İ, ‘İslâm Hukukunda Medenî Müeyyideler’ (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1998).
• Şâban Z, İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh) (İbrahim Kâfi Dönmez tr, 35. Baskı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2020).
• Şahin H, ‘Akidlerde Muhayyerlik Teorisi’ (Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2016).
• Savaş A, ‘İslam Hukuku ve Türk Medeni Hukukunda Evlenmenin Hükümsüzlüğü ve Hukuki Sonuçları’ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2006).
• Savigny FC, System des Heutiges Römischen Rechts IV (1841).
• Senhûrî AA, Mesâdirü’l-Hak Fi’l-Fıkhi’l-İslâmî (el-Lecnetü’l-Beyân 1957).
• Senhuri AA, Mesadirü’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî. (Camiatü’d-Devli’l-Arabiyye t.y.).
• Serozan R, Engin Bİ and Atamer YM, Serozan Medeni Hukuk Genel Bölüm Kişiler Hukuku (Gözden Geçirilmiş 9. Bası, On İki Levha Yayıncılık 2022).
• Seydişehrî ME, Telhîs-i Usûl-i Fıkıh (M Nikolayidi Matbaası 1918).
• Zauderer M, Anfechtbarkeit und relative Unwirksamkeit von Rechtsgeshäften (Marburg 1931).
• Zeydân A, İslâm Hukukuna Giriş (Ali Şafak tr, 13. Baskı, Kayıhan Yayınları 2020).