Psikolojik Danışman Adaylarının Psikolojik Danışma Öz-Yeterliklerinin Mesleğe İlişkin Kişisel Eğilimlerine Göre Yordanması

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 372 - 391, 24.12.2024

Erkan Yağız Koç , Betül Meydan

https://doi.org/10.52826/mcbuefd.1443257

Öz

Bu araştırmanın amacı, psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma öz-yeterliklerini yordamada mesleğe ilişkin kişisel eğilimlerin rolünü belirlemektir. Bu kapsamda, psikolojik danışman adaylarının mesleğe ilişkin kişisel eğilimlerin alt boyutları olan farklılıklara saygı, kişiler arası ilişkilerde özen, insanlara ve yardım etmeye yönelik olma, yaşama karşı olumlu tavır, kendinin farkında olma/ kendini kontrol etme ve yeniliklere açık olmanın psikolojik danışma öz-yeterlik düzeylerini ve alt boyutları olan yardım becerileri öz-yeterliği, oturumu yönetme öz-yeterliği ve psikolojik danışma sürecindeki zorluklara ilişkin öz-yeterliğini yordama gücü incelenmiştir. İlişkisel tarama modeli ile gerçekleştirilen bu çalışmanın örneklemi tabakalı örnekleme yöntemi ile oluşturulmuştur. Araştırmanın örneklemini 2021-2022 eğitim öğretim yılında Türkiye’deki dokuz devlet üniversitesinin Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık lisans programının son sınıfında öğrenim görmekte olan 299 psikolojik danışman adayı oluşturmuştur. Araştırmada veriler Psikolojik Danışma Öz-Yeterliği Ölçeği, Mesleğe İlişkin Kişisel Eğilimi Değerlendirme Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu ile toplanmıştır. Verilerin analizinde çoklu doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır. Elde edilen bulgular, insanlara ve yardım etmeye yönelik olma ve kendinin farkında olmanın yardım becerileri ve oturum yönetme psikolojik danışma öz-yeterliklerini; farklılıklara saygı ve kişiler arası ilişkilerde özenin psikolojik danışmadaki zorluklara yönelik psikolojik danışma öz-yeterliklerini yordadığını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik danışman eğitimi, Psikolojik danışma öz-yeterliği, Mesleğe ilişkin kişisel eğilim, Psikolojik danışman adayı

Predicting Counseling Self-Efficacy of Counselor Trainees According to Professional Dispositions

Öz

The purpose of this study is to determine the role of professional disposition in predicting counseling self-efficacy of counselor trainees. In this context, the predictive power of professional dispositions in counselor trainees subdimensions such as diversity tolerance, compassionate communication with clients, prosocial tendency, positive attitude toward live, self-awareness/ self-control and openness to new experience on the subdimensions of counseling self-efficacy, including helping skill self-efficacy, session management self-efficacy and counseling challenges self-efficacy was examined. The sample of the study, which was conducted with the relational survey model, was formed by stratified sampling method. The sample consisted of 299 counselor trainees enrolled in the last year of the Guidance and Counseling undergraduate program of nine state universities in Türkiye in the 2021-2022 academic year. The data were collected using the Counseling Self-Efficacy Scale, Professional Disposition Scale and the Personal Information Form. Multiple Regression Analysis was used to analyze the data. As a result of the analyses, it was found that prosocial tendency and self-awareness/ self-control positively and significantly predicted the helping skill self-efficacy levels and the session management self-efficacy levels counselor trainees. It was also found that diversity tolerance and compassionate communication with clients positively and significantly predicted the counseling challenges self-efficacy levels of counselor trainees.

Anahtar Kelimeler

Counseling education, Counseling self-efficacy, Prefessional disposition, Counselor trainee

Kaynakça

• Akçakaya, A. (2022). Psikolojik danışma yardımı vermeye yönelik tutum, öz-yeterlik ve kişilik özellikleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Aladağ, M., Yaka, B. & Koç. İ. (2014). Psikolojik danışma becerileri eğitimine ilişkin psikolojik danışman adaylarının görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14 (3), 859-886.
• Al-Darmaki, F. R. (2005). Counseling self-efficacy and its relationship to anxiety and problem solving in United Arab Emirates. International Journal for the Advancement of Counselling, 27(2), 323-335. Doi: 10.1007/s10447-005-3190- 6
• American Counseling Associaton, (1997). Governing council minutes of the september governing council meeting. Alexandria, VA.
• Asri, A.S., Zainudin, Z.N., Hassan, S.A., Ahmad, N.A. & Yusop, Y. M. (2024). Influence of e-counselling skills, ethics, and limitations on counselling self-efficacy among e-counsellors in Malaysia. Journal of Institutional Research South East Asia, 22(1), 302-327.
• Aydın, F. (2016). Psikolojik danışman adaylarında psikolojik danışma öz-yeterliği, umut ve kaygının yaşam doyumu üzerindeki etkisi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Aydın, F. (2022). Algılanan süpervizör tarzları ile süpervizyon doyumu arasındaki ilişkide psikolojik danışma öz-yeterliğinin aracı rolü. (Yayınlanmamış doktora tezi). Trabzon Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Trabzon.
• Bakalım, O., Şanal-Karahan, F. & Şensoy, G. (2018). The effect of group supervision on the psychological counseling self-efficacy levels of psychological counseling candidates. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 9(4), 412-428. Doi: 10.17569/tojqi.439769
• Bakioğlu, F. & Türküm, A. S. (2020). Investigation of the relationships among psychological counselor candidates' counseling self-efficacy, multicultural competence, gender roles and mindfulness. International Journal of Progressive Education, 16(2), 223-239. Doi: 10.29329/ijpe.2020.248.17
• Bandura, A. (1986). The explanatory and predictive scope of self-efficacy theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 4(3), 359–373. Doi:10.1521/jscp.1986.4.3.359
• Bedi, R. P., Davis, M. D. & Arvay, M. J. (2005). The client’s perspective on forming a counselling alliance and implications for research on counsellor training. Canadian Journal of Counselling and Psychotherapy, 39(2), 71-85.
• Börekçi, T. B. (2022). Psikolojik danışman adaylarının umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisnas tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Bruton, W. S. (2013). The impact of a DBT training on the counselor self-efficacy of preservice counselors working with borderline personality disordered clients. (Unpublished doctoral dissertation). Oregon State University, Corvallis, Oregon.
• Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni, spss uygulamaları ve yorum (15. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Christensen, J. K., Dickerman, C. A. & Dorn-Medeiros, C. (2018). Building a consensus of the professional dispositions of counseling students. The Journal of Counselor Preparation and Supervision, 11(1).
• Clarke, B. J. & Hartley, M. T. (2023). The mediating role of mindfulness on stress and counseling self-efficacy. Counselor Education and Supervision, 62(4). Doi:10.1002/ceas.12278
• Corey, G. (2008). Psikolojik danışma, psikoterapi kuram ve uygulamaları. T. Ergene (Çev. Ed.). Ankara: Mentis Yayıncılık.
• Cormier, S. & Nurious, P. S. (2003). Interviewing and change strategies for helpers: Fundamental skills and cognitive behavioral interventions (5th ed.). Pacific Grove: Thomson-Brooks/Cole.
• Cotter, C. A. (2021). Assesment practices for personal and professional disposition in counselor education. (Unpublished doctoral dissertation). Adams State University, Colorado.
• Council for Accreditation of Counseling and Related Educational Programs. (2015). Professional dispositions. https://www.cacrep.org/for-programs/2015-cacrep-standards/ adresinden erişildi.
• Council for Accreditation of Counseling and Related Educational Programs. (2016). Section 4: Evaluation in the program. https://www.cacrep.org/section-4-evaluation-in-the-program/ adresinden erişildi.
• Dimeff, L. & Linehan, M. M. (2001). Dialectical behavior therapy in a nutshell. The California Psychologist, 34, 10-13.
• Emül, B. (2021). Psikolojik danışman adaylarının öz-yeterlik düzeylerinin ve kişilik özelliklerinin temel psikolojik danışma becerilerine ilişkin yeterlik düzeyi ile arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Ender, Z., Saricali, M., Satıcı, S. A. & Eraslan-Capan, B. (2018). Is mindful awareness effective on hope, burnout and self-efficacy regarding school counsellors in Turkey? British Journal of Guidance and Counselling, 1–16. Doi: 10.1080/03069885.2018.1458072
• Ergin, G. (2023). Okul psikolojik danışmanlarının öz-şefkat, bilinçli farkındalık ve empati düzeylerinin, psikolojik danışma öz-yeterliğini yordamadaki rolü. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Fidell, L. S. & Tabachnick, B. G. (2001). Computer assisted research design and analysis. ABD: Allyn and Bacon.
• Greason, P. B. & Cashwell, C. S. (2009). Mindfulness and counseling self-efficacy: The mediating role of attention and empathy. Counselor Education and Supervision, 49(1), 219. Doi:10.1002/j.1556-6978.2009.tb00083.x
• Hackney, H. & Cormier, S. (2008). Psikolojik danışma ilke ve teknikleri: Psikolojik yardım süreci el kitabı. T. Ergene ve S. Aydemir Sevim (Çev. Ed.). Ankara: Mentis Yayıncılık.
• Hayran, Y. (2019). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma özyeterliğinin duygusal okuryazarlık ve bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• İkiz, F. E. (2010). Psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Journal of Kırsehir Education Faculty, 11(2), 25-43.
• Kandemir, M. (2017). Psikolojik danışmanlar açısından terapötik ittifakın incelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Kaplan, D. M., Tarvydas, V. M. & Gladding, S. T. (2014). 20/20: A vision for the future of counseling: The new consensus definition of counseling. Journal of Counseling and Development, 92, 366–372. Doi: 10.1002/j.1556- 6676.2014.00164.x
• Karasar, N. (2010). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Keskin, S. (2020). Psikolojik danışmanların psikolojik danışma öz-yeterlikleri ve psikolojik ihtiyaç doyumları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Korkut Owen, F., Tuzgöl Dost, M. & Bugay, A. (2014). Psikolojik danışman eğitimcilerinin psikolojik danışman adaylarının mesleğe ilişkin kişisel eğilimleri hakkındaki görüşleri. International Journal Of Human Sciences, 11(1), 1037–1055. Doi:10.14687/ijhs.v11i1.2883
• Korkut Owen, F., Tuzgöl Dost, M. & Bugay Sökmez, A. (2018). Psikolojik danışman eğitiminde mesleğe ilişkin (profesyonel) kişisel eğilimi değerlendirme: Ölçek geliştirme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 8(49), 173 – 191.
• Korkut Owen, F. & Tuzgöl Dost, M. (2020a). Psikolojik danışman adaylarının mesleğe ilişkin kişisel eğilimleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (53), 83–110. Doi:10.21764/maeuefd.620671
• Korkut Owen, F. & Tuzgöl Dost, M. (2020b). Psikolojik danışman adaylarına göre etkili psikolojik danışmanın özellikleri ve psikolojik danışma eğitiminin etkisi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 259-274. Doi: 10.21733/ibad.728147
• Korkut Owen, F. (2021). Büyük beşli modeli ve psikolojik danışman adaylarının mesleğe ilişkin kişisel eğilimleri. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (9), 80–99. Doi: 10.21733/ibad.827546
• Kurnaz, M. F. (2021). Psikolojik danışman adaylarının etkili psikolojik danışman nitelikleri, psikolojik danışma becerileri ve sahip oldukları değerleri arasındaki yordayıcı ilişkiler. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Lam, S., Tracz, S. & Lucey, C. (2013). Age, gender, and ethnicity of counsellor trainees and corresponding counselling self-efficacy: research findings and ımplications for counsellor educators. International Journal for the Advancement of Counselling, 35(3), 172–187. Doi: 10.1007/s10447-012- 9175- 3
• Larson, L. M. (1998). The social cognitive model of counselor training. The Counseling Psychologist, 26(2), 219–273. Doi: 10.1177/0011000098262002
• Larson, L. M. & Daniels, J. A. (1998). Review of the counseling self-efficacy literature. The Counseling Psychologist, 26(2), 179–218. Doi: 10.1177/0011000098262001
• Larson, L. M. & Daniels, J. A. (2001). The impact of performance feedback on counseling self-efficacy and counselor anxiety. Counselor Education and Supervision, 41(2), 120–130. Doi: 10.1002/j.1556-6978.2001.tb01276.x
• Larson, L. M., Suzuki, L. A., Gillespie, K. N., Potenza, M. T., Bechtel, M. A. & Toulouse, A. L. (1992). Development and validation of the counseling selfestimate inventory. Journal of Counseling Psychology, 39(1), 105–120. Doi: 10.1037/0022-0167.39.1.105
• Latorre, C., Leppma, M., Platt, L. F., Shook, N. & Daniels, J. (2023). The relationship between mindfulness and self-compassion for self-assessed competency and self efficacy of psychologists-in-training. Training and Education in Psychology, 17(2). Doi:10.1037/tep0000395
• Lent, R. W., Hill, C. E. & Hoffman, M. A. (2003). Development and validation of the counselor activity self-efficacy scales. Journal of Counseling Psychology, 50(1), 97–108. Doi: 10.1037/0022-0167.50.1.97
• Lewandowski, K. (2019). Predictability of supervisor characteristics and counselor anxiety on pre-licensed counselors’ self-effıcacy. (Unpublished doctoral dissertation). Capella University, Minnesota.
• Mand, F.J., Plexico, L. W., Erath, S. A. & Hamilton, M. B. (2023). Speech-language pathologists’ counselor self-efficacy. Journal of Communication Disorders, 101. Doi: 10.1016/j.jcomdis.2022.106296
• McAdams, C. R., Foster, V. A. & Ward, T. J. (2007). Remediation and dismissal policies in counselor education: Lessons learned from a challenge in federal court. Counselor Education and Supervision, 46, 212–229. Doi: 10.1002/j.1556-6978.2007.tb00026.x
• Meydan, B. (2015). Bireyle psikolojik danışma uygulamasında Mikro Beceri Süpervizyon Modeli’nin etkililiğinin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(43), 55- 68
• Mullen, P. R., Uwamahoro, O., Blount, A. J. & Lambie, G. W. (2015). Development of counseling students’ self-efficacy during preparation and training. The Professional Counselor, 5, 175 – 184. Doi:10.15241/prm.5.1.175
• National Council for Accreditation of Teacher Education (2001). Standards for professional development schools. https://caepnet.org/~/media/Files/caep/accreditation-resources/ncate-standards-2001.pdf?la=en adresinden erişildi.
• Özden, U. (2023). Psikolojik danışman adaylarında bilişsel esneklik ve psikolojik danışma özyeterliği arasındaki ilişkide kaygının aracı rolü. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Özteke, H. İ. (2011). İlköğretim okullarında çalışan psikolojik danışmanların sosyal karşılaştırma ve öz-bilinç düzeyleri ile psikolojik danışma öz-yeterlik inancı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Pamukçu, B. (2011). The investigation of counseling self-efficacy levels of counselor trainees. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pamukçu, B. & Demir, A. (2013). Psikolojik danışma öz-yeterlik ölçeği Türkçe formu’nun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi. 5 (40), 212 – 221.
• Pamukçu, B. (2022). An exploration of Turkish counselor trainees’ development in experiential training groups: An uncontrolled case study. International Journal of Group Psychotherapy, 72(1), 64-92. Doi:10.1080/00207284.2021.2015602
• Ricker, M., Nystul, M. & Waldo, M. (1999). Counselors’ and clients’ ethnic similarity and therapeutic allience in time-limited outcomes of counseling. Psychological Reports, 84 (2), 674 – 676. Doi:10.2466/PR0.84.2.674-676
• Rogers, C. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton Mifflin.
• Saleem, T. & Hawamdeh, E.S. (2023). Counselor self-efficacy, spiritual well-being and compassion satisfaction/ fatigue among mental health professionals in Pakistan. Current Psychology, 42. Doi:10.1007/s12144-021-02499-5
• Sali-Bilgiç, H. (2011). Rehber öğretmenlerin (psikolojik danışmanların) öz yeterlilikleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Sarı, E. & Çakır, Y. (2020). Okul psikolojik danışman adaylarının beş faktör kişilik özelliklerinin psikolojik danışmanlık öz yeterlikleri üzerindeki etkisi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 473-491. Doi:10.38155/ksbd.777866
• Seligman, L. & Reichenberg, L. W. (2019). Psikolojik danışma ve psikoterapi kuramları. E. E. Yerlikaya (Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Sipahi, B., Yurtkoru, E. S. & Çinko, M. (2008). Sosyal bilimlerde SPSS’le veri analizi (2. Baskı). İstanbul: Beta.
• Spurgeon, S., Gibbons, M. & Cochran, J. (2012). Creating personal dispositions for a professional counseling program. Counseling and Values, 57(4), 96 – 108. Doi:10.1002/j.2161-007X.2012.00011.x
• Şekerci, Ö. (2022). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik belirtileri ile mesleki eğilimleri arasındaki ilişkide psikolojik yardım arama tutumunun aracı rolü. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya
• Tan, H. (2000). Psikolojik danışma ve rehberlik teori ve uygulama. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Tang, M., Addison, K. D., LaSure-Bryant, D., Norman, R., O’Connell, W. & Stewart-Sicking, J. A. (2004). Factors that influence self-efficacy of counseling students: An exploratory study. Counselor Education and Supervision, 44,70 – 81. Doi:10.1002/j.1556-6978.2004.tb01861.x
• Tokyürekli, E. (2020). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma yapmaya yönelik özyeterlik algıları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Voltan Acar, N. (2008). Yeniden terapötik iletişim: Kişiler arası ilişkiler (5. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları. Yaka, B. (2005). Psikolojik danışmanların temel psikolojik danışma becerilerine ilişkin yeterlik düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Yam, F. C. (2014). Psikolojik danışma öz yeterliği: kişilik özellikleri, durumluk sürekli kaygı düzeyleri ve geçmiş eğitim yaşantıları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Osman Paşa Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Yayla, E. (2016). Psikolojik danışmanların etkili psikolojik danışma niteliklerinin psikolojik danışma öz-yeterlik algılarına göre incelenmesi: İzmir ili örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Yayla, E. & İkiz, F.E. (2017). Psikolojik danışmanların etkili nitelikleri ile danışma öz-yeterlik düzeyleri arasındaki ilişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 1(14), 31-44.
• Yayla, D. (2021). Psikolojik danışmada etik ihlaller. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Young, M. E. (2009). Learning the art of helping: Building blocks and techniques (4th ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson.
• Yökatlas (2021). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık programı bulunan tüm üniversiteler. https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans-bolum.php?b=10172 adresinden erişildi.