Zavilda TV YouTube Kanalındaki Sosyal Deneylerde Dinin Metalaştırılması

Yıl 2024, Sayı: Special Issue 1, 17 - 33, 28.11.2024

Nurfudiniyah Nurfudiniyah , Lukman Hakim , Jangki Dausat Fonny

https://doi.org/10.47951/mediad.1525106

Öz

Sosyal medya, YouTube da dâhil olmak üzere, günümüz yaşam tarzlarının önemli bir unsuru olarak ortaya çıkmıştır. YouTuber'ların, daha fazla izleyici ve reklam veren çekebilmek için ilgi çekici içerik fikirleri sunmaları gerekmektedir. Zavilda TV adlı YouTube kanalı, İslam’ı bir içerik fikri olarak ele alarak daha fazla izleyici çekmek amacıyla metalaştırmaktadır. Din ve maneviyat, artık yalnızca bireylere özgü bir olgu olmaktan çıkarak medyanın politik ekonomisinin bir nesnesi ve sermayesi hâline gelmiş, kamuya açık bir yayın ve ticari bir metaya dönüşmüştür. Bu bağlamda, bu çalışma, özellikle kadınlara yönelik İslami sosyal deneylerde dinin metalaştırılmasını yansıtan gerçeklikleri ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Araştırma, nitel bir yaklaşım benimseyerek bir literatür taraması ile yürütülmüştür. Araştırmanın nesnesi olarak Zavilda TV’nin diyalog metinleri, başlıkları, video açıklamaları ve küçük resimleri, gözlem ve dokümantasyon yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. Medyanın politik ekonomisi ve eleştirel söylem analizi, metalaştırma pratiklerini daha eleştirel ve derinlemesine ortaya çıkarmak ve açıklamak için kullanılmıştır. Araştırma sonuçları, dinî metalaştırmanın; dinî semboller ve İslami ilahiler, hedef kitleye başörtüsü takmayı kabul ettirme çabası ile iletilen dinî yansımalar gibi biçimlerde ortaya çıktığını göstermektedir. İçeriklerde, başörtüsü takma denemesine katılmaları için İslam dışındaki dinlere mensup kadınlar hedef alınarak dinî hoşgörü meselesine de yer verilmektedir. Ancak, hedef kitle ile içerik üreticisi arasındaki ilişki, vaiz ve muhatap arasındaki geleneksel ilişkiyi zayıf bir şekilde yansıtmaktadır. Zavilda TV, ortaya koyduğu dinî anlayışını yayma girişiminde bulunarak, bu anlayışın doğru ve tüm Müslüman kadınlar için bağlayıcı olduğunu öne sürmektedir. Bununla birlikte, bu yorumların bazı durumlarda ayrımcılığa yol açtığı gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dinin Metalaştırılması, YouTube, İslami Sosyal Deneyler

Religious Commodification in Social Experiments on Zavilda TV's YouTube Channel

Öz

Social media, including YouTube, has emerged as a significant aspect of contemporary lifestyles in society. Youtubers need to be able to present interesting content ideas in order to attract more viewers and advertisers. Zavilda TV YouTube Channel turns Islam into a content idea and commodifies it to attract more viewers. Religion and spirituality are no longer something exclusive, but have become a commodity and a public broadcast, used as an object and capital in the political economy of the media. Thus, this study aims to uncover realities that reflect the practice of commodification of religion in the Islamic social experiment targeting women. This research uses a qualitative approach with a literature review. Dialogue manuscripts, titles, video descriptions and thumbnails for Zavilda TV are research objects that are studied using observation and documentation methods. The study of the political economy of media and critical discourse analysis are used to uncover and explain commodification in a more critical and in-depth way. The results found in this study are forms of religious commodification in the form of religious symbols and Islamic songs, as well as religious reflections that are given to the target to make them willing to wear the headscarf. The issue of religious tolerance is also included in the content by targeting women of religions other than Islam to try wearing the headscarf. There is a relationship that is lamely built through the clothing of talent and targets like preachers and mad'u. Zavilda TV attempts to disseminate its understanding of religion. The channel asserts that its interpretation of religious doctrine is accurate and obligatory for all Muslim women, even if some of the remarks given tend to discriminate.

Anahtar Kelimeler

Commodification of Religion, YouTube, Islamic Social Experiments

Kaynakça

• Admin. (2022). Destructive mindset: Pola pikir biner. LPM Motivasi. Available at: https://lpmmotivasi.com/destructive-mindset-pola-pikir-biner/ (Accessed: 12 April 2023)
• AdSense, B.G. (n.d.). Memecahkan masalah penurunan penghasilan. Support Google. Available at: https://support.google.com/adsense/checklist/9822920?hl=id (Accessed: 31 January 2023)
• Bahari, H. (2010). Toleransi beragama mahasiswa. Jakarta: Badan Litbang dan Diklat Kementerian Agama.
• Farhan, F.I. (2019). Komodifikasi agama dan simbol keagamaan “Jilbab” di media online dalam persepsi netizen. At-Tahdzib: Jurnal Studi Islam dan Muamalah, 7(1), 51–69.
• Fealy, G. (2008). Consuming Islam: Commodification religion and aspirational pietism in contemporary Indonesia. Expressing Islam: Religious Life, and Politics in Indonesia, 15.
• Fiorentina, D. (2022). Komodifikasi agama dalam konten YouTube “Ukhti Mega Official.” Suarga: Studi Keberagaman dan Keberagamaan, 1(1), 35–44.
• Firasikha, L.A.N. (2019). Komodifikasi agama Islam dalam Instagram aishadeerm. Universitas Islam Negeri Sunan Kalijaga Yogyakarta.
• Habibi, A. (2021). Tinjauan hukum Islam terhadap kerjasama dalam sistem monetisasi YouTube. Institut Agama Islam Negeri Ponorogo.
• Haryatmoko. (2019). Critical discourse analysis (Analisis Wacana Kritis): Landasan teori, metodologi, dan penerapan. Depok: PT Rajagrafindo Persada.
• Haryono, C.G. (2020). Kajian ekonomi politik media: Komodifikasi pekerja dan fetisisme komoditas dalam industri media. Sukabumi: CV Jejak Publisher.
• Helianthusonfri, J. (2018). Yuk jadi Youtuber. Jakarta: PT Alex Media Komputindo.
• Indrawan, J., Efriza, Ilmar, A. (2020). Kehadiran media baru (new media) dalam proses komunikasi politik. Medium, 8(1), 1–17.
• Irawati, R. P. (2014). Penggunaan istilah berbahasa Arab pada komunitas pergerakan Islam di kota Semarang: Tinjauan sosiopragmatik. Al-Ta’rib, 2(1), 20–21.
• Itsram. (2021). Toleransi beragama di Indonesia: Bagaikan gajah di pelupuk mata. ITS Online. Available at: https://www.its.ac.id/news/2021/09/25/toleransi-beragama-indonesia-bagaikan-gajah-di-pelupuk-mata/ (Accessed: 12 April 2023)
• Junaid, J. Bin. (2018). Ingkar sunnah dalam sorotan Imam Syafi’i. Al-Din: Jurnal Dakwah dan Sosial Keagamaan, 4(1), 1–12.
• Kitiarsa, P. (2008). Religious commodification in Asia: Marketing Gods. London: Routledge.
• Kontributor. (2022). Catatan tahun toleransi. Kementerian Agama Republik Indonesia. Available at: https://kemenag.go.id/opini/catatan-tahun-toleransi-2022-0skqy7 (Accessed: 12 April 2023)
• Maesyaroh, E. ’Uyuni. (2021). Makna Al-Ḥamd dan Al-Syukr dalam Tafsir. Al-Fanar: Jurnal Ilmu Al-Qur’an dan Tafsir, 4(1), 63–88.
• Meltwater, W.A.S. (2023). Indonesia digital 2023: The essential guide to the latest connected behaviours. Available at: https://wearesocial.com/wp-content/uploads/2023/03/Digital-2023-Indonesia.pdf.
• Mosco, V. (2009). The political economy of communication. London: SAGE Publications Inc.
• Nasional, B. P. H. (2011). Naskah akademik RUU perlindungan data pribadi. bphn.go.id, 1–199. Available at: https://bphn.go.id/data/documents/na_perlindungan_data_pribadi.pdf
• Novita, D. (2022). Perilaku beragama pada masyarakat urban di kota Makassar. OSF Freprint, 1–9. Available at: https://osf.io/k4drs/
• Nugraha, C. S., Muam, A. (2021). Pengantar Penerjemahan. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.
• Pusat Bantuan Google, B.Y. (n.d.). Memahami Analisis Pendapatan Iklan. Support Google. Available at: https://support.google.com/youtube/answer/9314357?hl=id (Accessed: 31 January 2023)
• Rakhmatulloh. (2019). Tokoh Muhammadiyah: Istilah non Islam dan kafir sama, tinggal kita pilih mana. Sindonews.com. Available at: https://nasional.sindonews.com/tokoh-muhammadiyah-istilah-non-islam-dan-kafir-sama-tinggal-kita-pilih-mana
• Rizqa Ahmadi, Lilik Rofiqoh, W.H. (2022). BRANDS ON PIETY? Islamic commodification of polygamous community in Indonesia. Journal of Indonesian Islam, 16(1), 153–174.
• Sadya, S. (2023). Daftar negara pengguna Youtube terbesar awal 2023, Ada Indonesia. dataindonesia.id. Available at: https://dataindonesia.id/internet/detail/daftar-negara-pengguna-youtube-terbesar-awal-2023-ada-indonesia (Accessed: 10 July 2023)
• Saiful Hakam, Cahyo Pamungkas, E. B. (2017). Ringkasan hasil penelitian komodifikasi agama - agama di Korea Selatan. Jurnal Kajian Wilayah, 7(2), 161.
• Santi, S. (2004). Perempuan dalam iklan: Otonomi atas tubuh atau komoditi? Jurnal Komunikologi, 1(1 March), 20–31.
• Saputra, A. (2019). Survei penggunaan media sosial di kalangan mahasiswa kota Padang menggunakan teori uses and gratifications. Baca: Jurnal Dokumentasi Dan Informasi, 40(2), 207.
• Sektiadi. (2021). Yogyakarta: Geografi, budaya, dan perubahan sosial. Blog UGM. Available at: https://sektiadi.staff.ugm.ac.id/2021/02/yogyakarta-geografi-budaya-dan-perubahan-sosial
• Setiadi, A. (2020). Pemanfaatan Medsos Untuk Efektifitas Komunikasi. Jurnal AMIK BSI Karawang, 12(15), 25–30.
• TV, 2045. (2022). Norak!! Zavilda TV maksa pake jilbab demi dapet duit!? Available at: http://youtu.be/LGmkdIPqWqY?si=OCj-jEDa5h7p3ot7.
• TV, Zavilda. (2022a). Aksi cewe nonis hant4m preman toleransinya bikin nangis. Available at: https://youtu.be/zToIKhSAPJ4?si=HA0fwkQjHu54iTx.
• TV, Zavilda. (2022b). Cewe pemabuk bertato perokok depresi langsung insyaf!!! Available at: https://youtu.be/DpwUIhNsEVc?si=8WO89hdnkjcklynq.
• TV, Zavilda. (2022c). Cewe s3xy malu pakai hijab seketika dikasih renungan ingin hijrah malah nangis. @ZavildaTV. Available at: https://youtu.be/cp7gePklwA0/si=HoXsxCdhuy1kTYb.
• TV, Zavilda. (2022d). Cewe s3xy nangis, renungan dosa buka aurat bikin dia ingin hijrah. Available at: https://youtu.be/9EfqXsT_fK8?si=AoSNFOkTggBuiL41.
• TV, Zavida. (2022). Cewe sexi nonis nangis dipakaian hijab! Aku ikut pindah karena bapakku. Available at: https://youtu.be/VGiTN3XtvvM?si=WUJD0R52s4_-qcW_.
• TV, Zavilda. (2022e). Hampir adu jotos remaja masa kini jaga toleransi malah dihina. Available at: https://youtu.be/2pfT5lB95oE?si=zWq-VDb5mEkJ_eK6.
• Vebrianto, V. (2022). Komodifikasi agama Islam dalam industri media digital: Studi kasus tokoh media. Jurnal Komunikasi Universitas Islam Negeri Jakarta, 3(2), 12–21.
• Wibowo, S. (2023). Toleransi beragama di Indonesia dalam perspektif kebudayaan. Analisis Kritis: Jurnal Ilmu Sosial dan Humaniora, 12(2), 120–130.
• Zahruddin, M. (2020). Toleransi beragama di Indonesia: Perspektif ajaran Islam. Al-Falah, 1(2), 80–92.