Çocuk Kitaplarında Ölüm Temasının İşlenişi: Bir Ölüm Eğitimi Materyali Olarak Arnold Lobel’in “Fil Amca” Kitabı Örneği

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 248, 2367 - 2400, 01.11.2025

M. Fatih Turanalp

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1578461

Öz

Anlatması zor konuları çocukların dünyasına pedagojik bir zeminde ulaştırabilmeyi sağlayan bir edebiyat yaklaşımı olan sorun odaklı edebiyat alanı içerisinde ölüm teması, çocuk kitaplarında yaygın olarak ele alınan konuların başında gelmektedir. Türkiye’de yayımlanmış çocuk kitaplarında ölüm temasının işlenişini konu alan bu araştırma kapsamında ele alınan 52 kitaptan 9’unun ilk gençlik, 5’inin son çocukluk, 38’inin de erken çocukluk dönemine ait olduğu belirlenmiştir. Araştırma kapsamındaki kitaplardan 42’si orijinal dillerinden Türkçeye çevrilmiş, 10’u da Türkçe yazılmış eserlerdir. Kitaplar incelendiğinde ölümü anlatmada baskın olarak tercih edilen yöntemin duyuşsal bir zeminde hikâye etme merkezli anlatımlar olduğu görülmektedir. Bilişsel anlatılarda ise hikâyenin değil bilginin ön planda olduğu ve ansiklopedik anlatımların tercih edildiği anlaşılmaktadır. Erken çocukluk dönemine yönelik hazırlanmış kitaplar içerisinde konuyu ele alış biçimi açısından diğer tüm eserlerden ayrılan, yazar Arnold Lobel’e ait “Fil Amca” kitabı, kullandığı eğitsel yaklaşımlar ve çocuk edebiyatı ilkelerine uygunluk yönüyle dikkat çekmektedir. Ölüm olgusunu belirtmeden, dolaylı olarak, “sağaltıcı” bir yaklaşımla, duyuşsal bir zeminde ve hikâye merkezli olarak ele alan kitabın, kullandığı eğitsel ve araçsal yöntemlerle ve edebiyatın duyumsatıcı ve sezinletici gücüyle terapötik ve etkili bir ölüm eğitimi yaklaşımı içerdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

çocuk edebiyatı , sorun odaklı çocuk kitapları , ölüm , ölüm eğitimi , bibliyoterapi

The Treatment of the Theme of Death in Children’s Books: Arnold Lobel’s “Uncle Elephant” as an Example of a Death Education Material

Öz

The theme of death, a topic frequently addressed in children’s books, is one of the main subjects in problem-focused literature, a literary approach that aims to convey challenging concepts to children on a pedagogical foundation. This study, which examines the portrayal of the theme of death in children’s books published in Turkey, determined that of the 52 books analyzed, 9 were intended for early adolescence, 5 for late childhood, and 38 for early childhood. Of these, 42 are translations from their original languages into Turkish, while 10 are originally written in Turkish. Upon analyzing these books, it was observed that the dominant method of conveying death is through narrative approaches centered on emotional storytelling. In cognitive narratives, however, the emphasis is placed on information rather than storytelling, with a preference for encyclopedic explanations. Among the books aimed at early childhood, Arnold Lobel’s “Uncle Elephant” stands out for its unique approach to the subject. The book is notable for its use of educational methods and adherence to the principles of children’s literature. It approaches the concept of death indirectly, without explicitly mentioning it, employing a “healing” approach that centers on emotional elements. It was concluded that, through its educational and instrumental methods, along with the evocative and suggestive power of literature, the book offers a therapeutic and effective approach to death education.

Anahtar Kelimeler

children’s literature , problem-focused children’s books , death , death education , bibliotherapy

Kaynakça

• Akpakır, Z. (2021). Çocukluk döneminde hayali arkadaşlıklar ve hayali arkadaşların çocuğun gelişimindeki yeri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13(4), 820-830.
• Aleçakır, N. (2021). Yok (1. Baskı). Maksat Kitap.
• Alpöge, G. (2007). Dedemi özlüyorum (1. Baskı). Kök Yayıncılık.
• Ariès, P. (2020). Batı’da ölümün tarihi (I. Gürbüz, Çev.; 2. Baskı). Everest Yayınları.
• Ateş, N. (2010). Hayalet postacı (1. baskı). Çizmeli Kedi Yayınları.
• Babbitt, N. (2002). Ölümsüz aile (B. O. Doğan, Çev.; 1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Barutçuoğlu, H. (2004). Sonsuzluk sirki (1. Baskı). Bu Yayınevi.
• Baş, T., & Akturan, U. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (1. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Behrend, A. (2021). Ölüm (T. Ören, Çev.). Sözelti, 1, 87-99.
• Brenifer, O. (2015). Hayat nedir? (Neden varım?) (A. Türkmen, Çev.; 1. Baskı). Tudem Yayınları.
• Brenifier, O. (2012). Söyle anne, ben neden varım? (S. Çekmen, Çev.; 1. Baskı). Uçanbalık Yayınları.
• Buck, P. S. (1993). Büyük dalga (A. N. Akbulut, Çev.; 1. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Campbell, J. (2013). Kahramanın sonsuz yolculuğu (1. Baskı). Kabalcı Yayıncılık.
• Carnavas, P. (2020). Fil (E. Ersavcı, Çev.; 1. Baskı). Can Çocuk Yayınları.
• Cheng, C. (2018). Güle güle Dombili (B. İdiman, Çev.; 1. Baskı). Hep Kitap.
• Cheng, C. (2021). Her zaman yanında olacağım (A. Berktay, Çev.; 1. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Couture, A. (2013). Kiraz’ın şarkıları (B. Siber, Çev.; 1. Baskı). İletişim Yayınları.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.; 1. Baskı). Siyasal Kitabevi.
• Çakır, B. (2021). Tostos dedesini özlüyor (1. Baskı). Beyaz Balina Yayınları.
• Davies, B. (2017). Dedemin adası (O. Aydın, Çev.; 1. Baskı). Redhouse Kidz Yayınları. de Deu Prats, J. (2008). Büyük babam nasıl biriydi? (F. Yurdözü, Çev.; 1. Baskı). Altın Kitaplar.
• de Laubier, M., Aubinais, M., Boulet, G., & Proteaux, C. (2019). Ölüm nedir? (Yaman ve onun bitmek bilmeyen soruları) (D. Dalgakıran, Çev.; 1. Baskı). Timaş Çocuk Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2018). Çağdaş çocuk yazını: Yazın eğitimine atılan ilk adım (1. Baskı). Tudem Yayınları.
• Dolto, F. (2004). Ölümü nasıl anlatmalı (A. Tarcan & U. Yönten, Çev.). Ark Kitapları.
• Donnely, E. (2010). Ağlamak güzeldir (L. Pohlig, Çev.; 1. Baskı). Çizmeli Kedi Yayınları.
• Edge, C. (2020). Albie Bright’ın sayısız dünyası (C. Ceylan, Çev.; 1. Baskı). Bilgi Yayınevi.
• Erlbruch, W. (2018). Ördek, ölüm ve lale (B. Siber, Çev.; 1. Baskı). Hep Kitap.
• Ertem, A. (2016). Aybino (Mini Bino’ya ölümü anlatmak) (1. Baskı). Ayben Yayınları.
• Fidan, G. G. (2012). Sindbâdnâmelerden hareketle çerçeve hikâye geleneğinde metinlerarasılık: Tûtî hikâyesi örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8(8), 67-88. https://doi.org/10.15247/dev.87
• Gezer, G. (2004). Kardeşim cennette mi? (1. Baskı). Nesil Çocuk Yayınları.
• Heegaard, M. E. (2011a). Çok sevdiğim bir yakınımı kaybettim (Bir yakını ölen çocuklara yardım) (C. Kınık, Çev.; 1. Baskı). İletişim Yayınları.
• Heegaard, M. E. (2011b). Evcil hayvanımla vedalaşıyorum (C. Kınık, Çev.; 1. Baskı). İletişim Yayınları.
• Hest, A. (2018). Eski dostum Lodos (S. Özge, Çev.; 1. Baskı). KVA Çocuk Yayınları.
• Hilliard, R. E. (2007). The effects of orff-based music therapy and social work groups on childhood grief symptoms and behaviors. Journal of Music Therapy, 44(2), 123-138. https://doi.org/10.1093/jmt/44.2.123
• Hilliard, R. E. (2015). Music and grief work with children and adolescents. In C. A. Malchiodi (Ed.), Creative Interventions with Traumatized Children (2nd ed., pp. 75-93). The Guilford Press.
• Hoş, N. D. (2019). 5-12 yaş grubu çocuk kitaplarında ölüm teması üzerine bir araştırma (1. Baskı ). Eğiten Kitap.
• Hökelekli, H. (2017). Ölüm, ölüm ötesi psikolojisi ve din (2. Baskı). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• İdris, M. (2015). Trafik polisi kurbağa (1. Baskı). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Jay, C., & Thomas, J. (2019). Sevdiğin biri öldüğünde ne olur? (Küçük çocuklara ölümü açıklayan kitap) (B. Konur, Çev.; 1. Baskı). Sola Kidz Yayınları.
• Jobert, C. (2013). Elveda yaşlı rakun (İ. Avcı, Çev.; 1. Baskı). Nar Çocuk Yayınları.
• Karst, P. (2022). Görünmez ip (S. S. Erzurumlu, Çev.; 1. Baskı). Mundi Kitap.
• Kaya, N., & Taştan, N. (2020). Özgüven üzerine bir derleme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 297-312.
• Koçer, H., Eskidemir, S., & Özbek, T. (2012). 6 yaş çocuklarının mizahi tepkilerinin Paul E. McGhee’nin mizah gelişim evrelerine göre incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(4), 82-93.
• Koolwijk, P. (2016). Ben’in gemisi (E. Gürer, Çev.; 1. Baskı). Can Çocuk Yayınları.
• Köylü, M. (2004). Çocukluk dönemi dini inanç gelişimi ve din eğitimi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45(2), 137-154.
• Kuloğlu Türker, N., & Yüce, S. (2019). Çocuk, ölüm ve yas (Anne-babalar ve tüm bakım verenler için) (1. baskı). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Labbé, B., & Puech, M. (2010). Yaşam ve ölüm (A. Aslan, Çev.; 1. Baskı). Günışığı Kitaplığı.
• Lind, Å. (2011). Biliam ve ben düşünürken (A. Arda, Çev.; 1. Baskı). Redhouse Kidz Yayınları.
• Lindgren, A. (1992). Aslanyürekli kardeşler (T. Yılmaz, Çev.; 1. Baskı). Bilgi Yayınevi.
• Llenas, A. (2017). Boşluk (S. Öge, Çev.; 1. Baskı). Nesin Yayınevi.
• Lobel, A. (1981). Uncle elephant. HarperCollins Publishers.
• Lobel, A. (2013). Fil amca (E. Özkan, Çev.; 1. Baskı). Kelime Yayınları.
• Long, H. (2017). En yakın uzak (E. F. Güçlü, Çev.; 1. baskı). Genç Timaş Yayınları.
• Lukens, R. J., Smith, J. J., & Coffel, C. M. (2018). Çocuk edebiyatına eleştirel bir bakış (C. Pamay, Çev.). Erdem Yayınları.
• Mahdavi, A. (2023). Boşluk (M. Salmani, Çev.; 1. Baskı). Nar Yayınları.
• Martins, I. M. (2021). Kaybolunca nereye gideriz? (S. Şahin, Çev.; 1. Baskı). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Matthews, G. B. (2000). Çocukluk felsefesi (E. Çakmak, Çev.; 1. Baskı). Gendaş Kültür Yayınları.
• Miller, K. K. (2019). Ölüm psikolojisi (Y. T. Şar, Çev.; 1. Baskı). Sola Unitas.
• Moor-Mallinos, J. (2008). Hatırlıyorum (E. Deliorman, Çev.; 1. Baskı). Redhouse Kidz Yayınları.
• Mukadam, Y. (2023). Mindfulness in early years: Strategies and approaches to nurturing young minds. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429030734
• Nanetti, A. (2011). Dedem bir kiraz ağacı (S. Tuksavul, Çev.; 1. Baskı). Günışığı Kitaplığı.
• Natov, R., & Deluca, G. (1977). An interview with Arnold Lobel. The Lion and the Unicorn, 1(1), 72-96. https://doi.org/10.1353/uni.0.0119
• Nieminen, S. H., & Sajaniemi, N. (2016). Mindful awareness in early childhood education. South African Journal of Childhood Education, 6(1), 1-9. https:// doi.org/10.4102/sajce.v6i1.399
• Nilsson, U. (2017). Elveda Bay Muffin (A. Arda, Çev.; 1. Baskı). Can Çocuk Yayınları.
• O’Callaghan, C., & Michael, N. (2016). Music therapy in grief and mourning. In J. Edwards (Ed.), The Oxford Handbook of Music Therapy (1st Ed., pp. 405-414). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199639755.013.42
• Okumuşlar, M. (2006). Din eğitiminde etkin bir yöntem olarak hikâye. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21(21), 237-252.
• Oliver, L. (2013). Ben ölmeden önce (B. Gündüz, Çev.; 1. Baskı). Artemis Yayınları.
• Öze, Ö. (2014). Ölmek ne demek? (1. Baskı). Uğurböceği Yayınları.
• Öztürk, H. (2022). Sorun odaklı çocuk edebiyatı ve ölüm teması. TYB Akademi, 12(34), 105-140.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3rd Ed.). Sage Publications, Inc.
• Pegot, J. (2022). Uçmak (E. H. Çök, Çev.; 1. Baskı). Martı Çocuk Yayınları.
• Pittar, G. (2005). Milly, Molly ve Emre’nin tohumları (L. Türer, Çev.; 1. Baskı). Tudem Yayınları.
• Ringtved, G. (2022). Ağlamak güzeldir (B. Tarçalır Erol, Çev.; 1. Baskı). İlksatır Yayınevi.
• Risari, G. (2020). Lea’nın yolculuğu (E. Cendey, Çev.; 1. Baskı). Hep Kitap.
• Sağır, A. (2017). Ölüm sosyolojisi (2. Baskı). Phoenix Yayınevi.
• Sever, S. (2008). Çocuk ve edebiyat (4. Baskı). Tudem Yayınları.
• Sevinç, G. (2019). Ölüm ve bibliyoterapi: Okul öncesi dönemde faydalanılabilecek çocuk kitaplarına yönelik bir içerik analizi. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 9(55), 1213-1246.
• Sexsmith, A. (2017). The Frog and Toad stories of Arnold Lobel: A psychoanalytic perspective. Infant Observation, 20(2-3), 175-195. https://doi.org/10.1080/13 698036.2017.1421092
• Stanton, J. (1994). Straight man and clown in the picture books of Arnold Lobel. Journal of American Culture, 17(2), 75-84. https://doi.org/10.1111/j.1542- 734X.1994.00075.x
• Surgey, S. (2022). Ağır çanta (R. Erulaş, Çev.; 1. Baskı). Gergedan Yayınları.
• Şirin, M. R. (2019). Çocuk edebiyatına eleştirel bir bakış: Çocuk edebiyatı nedir ne değildir? (2. baskı). Uçan At Yayınları.
• Tanhan, F., & Arı İnci, F. (2009). Ölüm eğitimi (1. Baskı). Pegem Akademi Yayınları. Taşdelen, V. (2013). Çocuk edebiyatı ve metafizik deneyim: Dağlarca’nın Çocuk ve Allah örneği. Roman Kahramanları, 15, 13-20.
• Taşkın Gökçe, T. G., & Kandır, A. (2019). Erken çocukluk döneminde yönetici işlevlerin gelişimi ve değerlendirilmesi ile ilgili Türkiye’de yapılan bilimsel çalışmaların incelenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 529- 546. https://doi.org/10.32709/akusosbil.474618
• Thomas, P. (2012). Seni özlüyorum (Ö. Mumcuoğlu, Çev.; 1. Baskı). Erdem Çocuk Yayınları.
• Timmons, K., Pelletier, J., & Corter, C. (2016). Understanding children’s self-regulation within different classroom contexts. Early Child Development and Care, 186(2), 249-267. https://doi.org/10.1080/03004430.2015.1027699
• Umuzdaş, M. S., & Doğan, A. (2021). Müzikli yaratıcı drama eğitiminin okul öncesi çocukların öz güven düzeylerine etkisi. Yegah Musiki Dergisi, 4(1), 15-25. https://doi.org/10.51576/yegah.933074
• Uslu, M. (2021). Yas ve çocuk (Ebeveynini / bir yakınını kaybeden çocuklara ve geride kalan yetişkinlere yardım ve öneriler). Çizgi Kitabevi.
• Van Hest, P. (2016). Annem her yerde (Ö. Akdik İşli, Çev.; 1. Baskı). Gergedan Yayınları. Vohs, K. D., & Baumeister, R. F. (2004). Understanding self-regulation: An introduction. Handbook of Self-Regulation: Research, Theory, and Applications, 1-9.
• Weninger, B. (2017). Fati Teyze’nin yıldızı (B. Karabulut, Çev.; 1. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• White, E. B. (1996). Örümcek ağı (M. Küçük, Çev.; 1. Baskı). Yapı Kredi Yayınları. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2013). Yaşlı fil ve lir kuşu (1. Baskı). Eğiten Kitap.
• Yılmaz, O., & Yakar, Y. M. (2018). Türk çocuk edebiyatında sorun odaklı yaklaşım. Çocuk ve Medeniyet, 2(6), 29-42.
• Zelazo, P. D., Forston, J. L., Masten, A. S., & Carlson, S. M. (2018). Mindfulness plus reflection training: Effects on executive function in early childhood. Frontiers in Psychology, 9, 1-12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00208
• Zelazo, P. D., & Lyons, K. E. (2012). The potential benefits of mindfulness training in early childhood: A developmental social cognitive neuroscience perspective. Child Development Perspectives, 6(2), 154-160. https://doi.org/10.1111/j.1750- 8606.2012.00241.x
• Zimmerman, B. J. (2000). Attaining self-regulation: A social cognitive perspective. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of Self- Regulation (pp. 13-39). Academic Press. https://doi.org/https://doi. org/10.1016/B978-012109890-2/50031-7