Ortaokul 5. Sınıf Matematik Dersine Değerlerin Yansıması: Ders Kitapları ve Öğretmenler

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 1, 1251 - 1296, 24.12.2025

Nurcan Özcan , Özkan Ergene

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1709515

Öz

Bu araştırmada, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli’nde bulunan değerlerin, ortaokul 5. sınıf matematik ders kitaplarında yer alma durumlarının ve bu değerlerin öğretimine dair ortaokul matematik öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemi ile yürütülen araştırmanın çalışma grubunu amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenen 17 matematik öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırmada iki matematik ders kitabında yer alan değer ve değer eylemlerinin bulunduğu kitap bölümleri tespit edilmiştir. Ardından matematik öğretmenleri ile görüşmeler yapılarak veriler toplanmıştır. Veriler doküman analizi ve içerik analizi teknikleri ile analiz edilmiştir. İncelenen ders kitaplarında, en çok etkinliklerde en az problemlerde olmak üzere 11 değer ve 41 değer eyleminin olduğu görülmüştür. Kitaplarda en çok estetik ve tasarruf değerlerinin bulunduğu görülmüştür. Yazılı görüşme form sonuçlarına göre öğretmenlerin matematik ders kitap bölümlerinde bulunan değerleri çoğunlukla belirttikleri görülmüştür. Yapılan görüşmelerde öğretmenlerin, derslerinde değer öğretimine fazla yer veremedikleri, değerlerin matematik derslerinde çoğunlukla örtük verilmesi gerektiğini ve kendilerini değerlerin aktarımı konusunda yetersiz gördüklerini belirttikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

değerler eğitimi , matematik ders kitabı , Türkiye yüzyılı maarif modeli , matematik öğretmenleri

REFLECTİON OF VALUES ON 5TH GRADE MATHEMATİCS COURSE; TEXTBOOKS AND TEACHERS

Öz

The purpose of this study was to examine the inclusion of the values emphasized in the Türkiye Century Education Model within fifth-grade middle school mathematics textbooks and to explore mathematics teachers’ perspectives on the teaching of these values. The study was conducted using a qualitative research design, and the participants consisted of 17 middle school mathematics teachers selected through purposive sampling. The sections of two mathematics textbooks that contained values and value actions were identified, after which data were collected through interviews with the participating teachers. The data were analyzed using document analysis and content analysis techniques. The findings indicated that the textbooks included 11 values and 41 value actions, represented most frequently in activity sections and least frequently in problem sections. Among these, the values of aesthetics and thrift were the most prevalent. According to the written interview responses, most teachers were able to identify the values embedded in the mathematics textbook sections. However, the interviews revealed that teachers devoted limited attention to value teaching in their lessons, generally preferred to convey values implicitly, and perceived themselves as insufficiently prepared for the transmission of values.

Anahtar Kelimeler

values education , mathematics textbook , Turkish century education model , mathematics teachers

Kaynakça

• Akbaba, B., & Kılcan, B. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sözlü tarih çalışmalarına yönelik tutumları. İlköğretim Online (elektronik), 13(3), 746–758. https://doi.org/10.53444/deubefd.828001
• Aktepe, V. (2016). Ailede değerler eğitimi ve program ihtiyacı. R. Turan & K. Ulusoy (Ed.ler). Farklı yönleriyle değerler eğitimi içinde (s. 78–94). Pegem Akademi Yayınları.
• Altan, M. Z. (2011). Çoklu zekâ kuramı ve değerler eğitimi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(4), 54–57.
• Altun, A. S. (2003). Eğitim yönetimi ve değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 7–17. Baba, T., & Shimada, I. (2019). Socially open-ended problems for enriching student learning with mathematical models and social values. In P. Clarkson et al. (Eds.), Values and valuing in mathematics education (pp. 1–15). ICME-13 Monographs.
• Bakırcı, D. C. (2020). Ortaöğretim matematik ders kitaplarında matematiksel değerler ve matematik eğitimi değerleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Balcı, A. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma: Yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi.
• Başçı Namlı, Z. (2017). Sınıf öğretmenlerinin perspektifinden değerler eğitiminin incelenmesi: Erzurum örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 343–367. https://doi.org/10.15869/itobiad.297130
• Başer, N. (1996). Ders geçme ve kredi sisteminde lise öğrencileri için bir matematik başarı testi tasarımı ve uygulanabilirliğinin araştırılması [Yayınlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Bishop, A. J. (1999). Mathematics teaching and values education–An intersection in need of research. Zentralblatt für Didaktik der Mathematik, 31(1), 1–4. https://doi.org/10.1007/s11858-999-0001-2
• Bishop, A. J. (2012). From culture to well-being: A partial story of values in mathematics education. ZDM Mathematics Education, 44(1), 3–8. https:// doi.org/10.1007/s11858-012-0392-3
• Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5–31. https://doi.org/10.1007/s11092-008-9068-5
• Boaler, J. (2002). Learning from teaching: Exploring the relationship between reform curriculum and equity. Journal for Research in Mathematics Education, 33(4), 239–258. https://doi.org/10.2307/749740
• Bogdan, R. C., & Biklen, S. K. (1992). Qualitative research for education: An introduction to theory and methods (2nd ed.). Allyn & Bacon.
• Cao, Z., Seah, W. T., & Bishop, A. J. (2006). A comparison of mathematical values conveyed in mathematics textbooks in China and Australia. In Mathematics education in different cultural traditions—A comparative study of East Asia and the West (pp. 483–493). Springer.
• Creswell, J.W. (2003). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Sage Publications.
• Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4th ed.). Pearson.
• Çetin, İ., Mutluoğlu, A., Yazlık, D. Ö., & Erdoğan, A. (2021). Ortaöğretim dokuzuncu sınıf matematik ders kitaplarının kök değerler çerçevesinde incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 35(2), 715–732. https://doi.org/10.3330 8/26674874.2021352297
• Dede, Y. (2007). Matematik öğretiminde değerlerin yeri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 12–25.
• Durmuş, S. (2010). Matematik eğitiminde değerler üzerine bir deneme. Değerler Eğitimi Dergisi, 2(7–8), 65-79.
• Erdem, E., & Demirel, Ö. (2002). Program geliştirmede yapılandırmacılık yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 81– 87.
• Ergene, Ö., Çaylan Ergene, B., & Yazıcı, E. (2020). Ethnomathematics activities: Reflections from the design and implementation process. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT), 11(2), 402– 437. https://doi.org/10.16949/turkbilmat.688780
• Esmer, Y. (1998). Ahlâkî değerler ve toplumsal değişme: Türkiye’de bunalım ve demokratik çıkış yolları. TÜBA Yayınları.
• FitzSimons, G., Seah, W. T., Bishop, A. J., & Clarkson, P. (2001, June). Beyond numeracy: Values in the mathematics classroom. 24th Annual MERGA Conference (pp. 202–209).
• Gül, U. M. (2017). Türkçe ders kitabındaki metinlerin (5. sınıf) değerler eğitimi yaklaşımıyla incelenmesi. Erciyes Journal of Education (EJE), 1(1), 59– 78. https://doi.org/10.32433/eje.344692
• Güleş, E. (2019). Ortaokul matematik dersi öğretim programındaki değer kazanımlarına ilişkin öğretmen görüşleri ve örnek uygulamaların geliştirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Güney, Z., Özkoç, M., & Korkmaz, N. (2016). Matematik felsefesi ve eğitimine dair. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2), 1–20.
• Güngör, E. (1993). Değerler psikolojisi. Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yayınları.
• Halstead, J. M., & Taylor, M. J. (2000). Learning and teaching about values: A review of recent research. Cambridge Journal of Education, 30(2), 169–202. https://doi.org/10.1080/713657146
• Jacobs, D. T. & Jacobs-Spencer, J. (2001). Teaching virtues: Building character across the curriculum. Scarecrow Press.
• Kılcan, T. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulları matematik ders kitaplarında yer alan kök değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS), 4(2), 247–265. https://doi.org/10.38015/ sbyy.816641
• Kılıç, A., & Seven, S. (2011). Konu alanı ders kitabı incelemesi (8. Basım). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Sage Publications. McMillan, J. H. (2018). Classroom assessment: Principles and practice for effective standards-based instruction (7th ed.). Pearson.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Sage Publications.
• Meydan, H. (2014). Okulda değerler eğitiminin yeri ve değerler eğitimi yaklaşımları üzerine bir değerlendirme. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 93–108.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Ortaokul matematik dersi 1-8. sınıflar öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2024). Ortaokul matematik dersi (5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Oliva, P. F. (2005). Developing the curriculum (4th ed.). Longman. Özdemir, S. M. (2009). Eğitimde program değerlendirme ve Türkiye’de eğitim programlarını değerlendirme çalışmalarının incelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 126–149.
• Özden, Y. (2000). Öğrenme ve öğretme. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Özenç, A. (2019). Ortaokul matematik ders kitaplarında yer alan matematiksel değerlerin ve matematik eğitimi değerlerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Özkan, R. (2010). Türk eğitim sisteminde himayeci değerler: İlköğretim ders kitapları örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 1124–1141.
• Özkaya, F., & Duru, A. (2020). Ortaokul matematik ders kitaplarında değerler eğitimi kapsamındaki değerlerin yer alma durumlarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 43–67. https://doi. org/10.29065/usakead.798421
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. Sage Publishing.
• Raths, L. E., & Harmin, M. (1966). Values and teaching: Working with values in the classroom. Merrill’s International Education Series.
• Sayın, V., Orbay, K., & Altunay Şam, E. (2019). 5. sınıf matematik ders kitabının değerlerimiz açısından incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 2019(Özel Sayı), 161-171. https://doi.org/10.21733/ibad.605040
• Schwartz, S. H. (2012). An overview of the Schwartz theory of basic values. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1), 11. https://doi. org/10.9707/2307-0919.1116
• Seah, W. T., & Bishop, A. J. (2000). Values in mathematics textbooks: A view through two Australasian regions. 81st annual meeting of the American Educational Research Association, New Orleans, LA.
• Seah, W. T., Bishop, A. J., FitzSimons, G. E., & Clarkson, P. C. (2001). Exploring issues of control over values teaching in the mathematics classroom. Annual Conference of the Australian Association for Research in Education, 1–20.
• Sosniak, L. A., Ethington, C. A., & Varelas, M. (1991). Teaching mathematics without a coherent point of view: Findings from the IEA Second International Mathematics Study. Journal of Curriculum Studies, 23(2), 119–131. https://doi.org/10.1080/0022027910230202
• Şahin, Ö., & Başgül, M. (2018). Ortaokul matematik ders kitaplarında sosyal değerler. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 90–104. https://doi.org/10.14582/DUZGEF.1890
• Şahin, Ö., & Tuğrul, K. (2020). İlkokul matematik ders kitaplarında sosyal değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 18(39), 173-208. https://doi. org/10.34234/ded.620309
• Taplin, M. (1998). Education in human values through mathematics: Mathematics through education in human values. Institute of Sathya Sai Education.
• Tarhan, N. (2012). Güzel insan modeli (3. baskı). Timaş Yayınları.
• Thornberg, R. (2008). The lack of professional knowledge in values education. Teaching and Teacher Education, 24(7), 1791-1798. https:// doi.org/10.1016/j.tate.2008.04.004
• Topal, Y. (2019). Değerler eğitimi ve on kök değer. Mavi Atlas, 7(1), 245–254.
• Türk Dil Kurumu. (2025). Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/ Ulusoy, K. & Dilmaç, B. (2012). Değerler eğitimi. Pegem Akademi.
• Uzunöz, A., Aktepe, V., & Özağaçhanlı, Z. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tasarruf değerine ilişkin metaforik algıları. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 10(1), 36–51. https://doi. org/10.30783/nevsosbilen.659945
• Ünal, F. (2016). Öğretmenlerin öğrencilerine kazandırmak istedikleri değerlere yönelik bir inceleme. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 2(4), 3–24.
• Veugelers, W., & Vedder, P. (2003). Values in teaching. Teachers and Teaching, 9(4), 377–389. https://doi.org/10.1080/1354060032000097262
• Wong, D. (2007). Beyond control and rationality: Dewey, aesthetics, motivation, and educative experiences. Teachers College Record, 109(1), 192–220.
• Yıldız Mutlubaş, S. (2021). Beşinci sınıf matematik ders kitaplarındaki temsillerin öğretim programındaki kök değerler bağlamında incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Yıldız, M. (2019). Ortaokul matematik ders kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bülent Ecevit Üniversitesi.
• Yıldız, M., & Akıncı, M. (2023). Ortaokul matematik ders kitaplarındaki metin ve metin dışı ögelerin değerler açısından incelenmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 86–116. https://doi.org/10.30561/ sinopusd.1207168
• Yin, R. K. (2018). Case study research and applications: Design and methods (6th ed.). Sage Publications.
• Albayrak, E., Esatoğlu, A., Altunkaynak, A., Yüksał Saray, B., Karasu, İ., Tunç, L., Kavurmacı, M., Bulat, M., & Korkmaz, Y. N. (2024). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu matematik beşinci sınıf ders kitabı (A). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Albayrak, E., Esatoğlu, A., Altunkaynak, A., Yüksał Saray, B., Karasu, İ., Tunç, L., Kavurmacı, M., Bulat, M., & Korkmaz, Y. N. (2024). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu matematik beşinci sınıf ders kitabı (B). Millî Eğitim Bakanlığı.