5. Sınıf Türkçe Ders Kitabının Değerler Açısından İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 1, 1129 - 1172, 24.12.2025

Seçil Ortaköylü , Suat Ünal

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1709723

Öz

Değerler eğitiminde aile ve çevrenin önemli bir yeri olmakla birlikte sistematik ve düzenli bir değerler eğitimi ancak eğitim kurumlarında gerçekleşebilir. Bu nedenle özellikle son yıllarda değerler eğitimine önem verilmiş, 2019 ve 2024 yılı öğretim programlarında değerler eğitimine büyük bir vurgu yapılmıştır. Öğretim programlarının pratiğe aktarılmasında öğretmenler tarafından en yaygın kullanılan kaynak ders kitaplarıdır. Bu bağlamda ders kitaplarının değerleri ne düzeyde içerdiği önem arz etmektedir. Bu nedenle bu çalışmanın amacı, 5. sınıf Türkçe ders kitabını değerler bakımından incelemektir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden olan doküman incelemesinden faydalanılmıştır. Çalışmanın bulguları; 2024-2025 eğitim öğretim yılında 5. sınıflarda okutulan , “1. Kitap” ve “2. Kitap” olmak üzere iki bölüme ayrılmış olan MEB Yayınları’na ait Türkçe ders kitabının incelenmesi ile elde edilmiştir. Çalışmada bu kitaplar 2024-2025 eğitim öğretim yılından itibaren yürürlüğe giren Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Öğretim Programları Ortak Metni’nde yer alan 20 değere göre incelenmiştir. Araştırmadan elde edilen verilere dayalı olarak 5. sınıf Türkçe ders kitabının tamamında mütevazılık, çalışkanlık, sevgi, vatanseverlik ve saygı değerlerinin en fazla;, buna karşılık estetik, tasarruf, temizlik ve mahremiyet değerlerinin ise en az yer verilen değerler olduğu belirlenmiştir. Ayrıca değerlerin temalara dağılma oranlarının farklılık gösterdiği, değerlere bazı temalarda daha fazla yer verilirken bazı temalarda oldukça az yer verildiği veya hiç yer verilmediği tespit edilmiştir. 0 Çalışmada ayrıca değerlerin ders kitabında en çok etkinliklerde yer aldığı, en az ise serbest okuma metinlerini içeren “Okuma Keyfi” bölümünde yer aldığı ortaya çıkmıştır. İncelenen kitabın gözden geçirilerek değerlerin genel dağılımının düzenlenmesi ve 2024 Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı’na göre temalarda ele alınması gereken değerlere 5. sınıf Türkçe ders kitabında daha fazla yer verilmesi önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Değerler , değerler eğitimi , Türkçe ders kitabı , Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli

Analysis of 5th Grade Turkish Textbook in Terms of Values

Öz

Although family and social environment play a significant role in values education, a systematic and structured values education can only be effectively implemented within educational institutions. For this reason, particularly in recent years, increased emphasis has been placed on values education, and the 2019 and 2024 curriculum programs have highlighted this aspect considerably. Textbooks are the most commonly used resources by teachers in the practical implementation of curriculum objectives. In this context, the extent to which textbooks incorporate values is of particular importance. Therefore, the purpose of this study is to examine the 5th-grade Turkish textbook in terms of values. Document analysis, a qualitative research method, was utilized in the study. The findings of the study were obtained by examining the Turkish textbook, published by the Ministry of National Education Publications and divided into two sections: "Book 1" and "Book 2," which was taught to 5th-grade students in the 2024-2025 academic year. The textbooks were analyzed based on the 20 values outlined in “The Common Text of Curricula of the Century of Türkiye Education Model”, which was implemented starting from the 2024–2025 academic year. Findings indicate that the most frequently represented values in the 5th grade Turkish textbook are modesty, diligence, love, patriotism, and respect. In contrast, values such as aesthetics, frugality, cleanliness, and privacy were represented at minimal levels. In addition, it was determined that the distribution rates of values across the themes varied; while some themes included a higher number of values, others contained very few or none at all. Moreover, although the 2024 Turkish Language Curriculum specifies values to be addressed within each theme, these values were found to be only minimally included in the textbook. The findings of the study further revealed that values were predominantly represented in the activities, whereas the “Reading Pleasure” section, which comprises the only independent reading texts, contained the lowest number of value-related expressions. It is recommended that the textbook under review be revised to organize the overall distribution of values more systematically and to allocate greater emphasis to the values that should be addressed within the themes, in accordance with the 2024 Turkish Language Curriculum for the 5th grade.

Anahtar Kelimeler

values , values education , Turkish textbook

Kaynakça

• Akdağ, A. & Bozgün K. (2022). İlkokul 4. sınıf Türkçe ders kitabındaki değerlerin incelenmesi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (REFAD), 2(1), 47-59.
• Akyurt, G., Angın, L., Arslan, Ü., Cin, A., Dalioğlu, S., Dönmez, A., Ersal, P., Han, C., Hülür Taşin, N., İlhan, E., Kavas, M., Sayılır, S., Sayılır, T. & Şener, F. (2024). 5. sınıf Türkçe ders kitabı. MEB Yayınları.
• Alıcı, F. (2019). İlkokul 2. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Altay, N. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler bakımından incelenmesi. Eğitim Felsefesi ve Sosyolojisi Dergisi, 3(1), 17-26. https:// doi.org/10.29329/jeps.2022.507.2
• Arslan, A., & Turan, F. (2024). 8. sınıf Türkçe ders kitabının kök değerler açısından incelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 15(29), 106- 130.
• Aydın, A. Z., & Can-Aran, Ö. (2020). Ortaokul İngilizce ders kitaplarında evrensel değerlerin incelenmesi. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 733-751.
• Bakır, K. F., & Akcan, E. (2021). Hayat bilgisi ders kitaplarında yer alan metinlerin çokkültürlü eğitim bağlamında incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 19(2), 1323-1343.
• Baki, Y. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin değer aktarımı açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 109-146.
• Başoğlu, N., & Karabacak, A. (2022). 5. sınıf Türkçe ders kitabının değerler eğitimi bakımından öğretmen görüşlerine göre incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 365-379.
• Canbulat, M., Asma, B., & Koparan, B. (2022). Türkçe ders kitaplarının metin ve metin önü-sonu sorularındaki düşünme türleri ve kök değerler. Turkish Studies - Education, 17(2), 215-232.
• Ceyhun, Y. (2022). Ortaöğretim Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarında yer alan tiyatro metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 19-51. https:// doi.org/ 10.46762/mamulebd.865912
• Coşkun, H., & Derse, G. E. (2021). Türkçe ders kitabındaki metinlerin değerler eğitimi açısından incelenmesi ve öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Değerler Eğitimi Dergisi,19(41), 9-35. https://doi. org/10.34234/ded.738543
• Çetin, S. (2022). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarında ortak temalardaki metinlerin Türkçe dersi öğretim programındaki değerler eğitimi kapsamında incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(2), 491-504.
• Çiçek, S., & Asar, A. (2022). Yapılandırmacı yaklaşım öncesi ve sonrası: Ortaokul Türkçe ders kitaplarında kök değerler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Özel Sayı 11), 312-322. https://doi.org/ 10.29000/rumelide.1146606
• Çifci, S., & Çiftçi, H. (2024). 5. sınıf Türkçe ders kitabının değerler eğitimi açısından incelenmesi (Anıttepe örneği). Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 8(1), 12-26.
• Değirmenci-Toraman, K., & Memişoğlu, H. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki edebi ürün ve görsellerin değerler eğitimi açısından incelenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 8(2), 198-217. https://doi.org/10.24289/ijsser.1081371.
• Deniz, K., & Karagöl, E. (2018). Değerler eğitimi açısından ortaokul Türkçe ders kitapları. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 244-255.
• Durakoğlu, A., & Zabun, B. (2022). Felsefe ders kitabının değerler açısından incelenmesi. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(57),1441-1445.
• Durhat, G., & Ökten, C. (2020). Kök değerlerin ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki erdemler temasıyla ilişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3), 675-693. https://doi.org/10.16916/aded.678498
• Ecerkale, N., & Bayrak, Ö. (2018). Türkçe 7. sınıf ders kitabındaki metinlerin değerler bağlamında incelenmesi. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 4(2), 277-287.
• Erbaş, A. A. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 23-40. https:// doi.org/10.48146/odusobiad.779737
• Eskimen, A. D. (2018). 2018 yılı Türk dili ve edebiyatı dersi öğretim programı ve 9-10. sınıf Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarında yer alan değerler. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 66, 51-67.
• Gündüz, G. F., & Özışık, C. (2023). İlkokullarda kullanılan İngilizce ders kitaplarındaki değerlerin incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 37(2), 441-466. https://doi.org/ 10.33308/26674874.2023372534
• Güven, S., & Yıldırım, N. (2019). Ortaokul beşinci sınıf Türkçe ders kitabındaki okuma metinlerinin değerler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 813-827.
• Karasar, N. (2023). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar ilkeler teknikler. Nobel Akademik Yayınları.
• Kaymakcan, R. (2010). Değer kavramı ve gençlerin dini değerleri. Eğitime Bakış, 6(18), 10-15.
• Kemiksiz, Ö. (2021). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki “erdemler” temasında yer alan metinlerde “kök değerler”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(3), 1602-1627. https://doi. org/10.33437/ksusbd.727783.
• Kılcan, T. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulları matematik ders kitaplarında yer alan kök değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 4(2), 248-266.
• Köksal, K., Yaylacı-Kılıç, Z., Yel, Ü., Erbaş, S., & Kılcan, B. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarının kök değerler açısından incelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2), 74-87. https://doi. org/10.48174/buaad.52.1
• Landis J. R., & Koch G. G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics, 33(1), 159-174.
• Lim, B. (2004). Aesthetic discourses in early childhood settings: Dewey, Steiner, and Vygotsky, Early Child Development and Care, 174(5), 473-486.
• Maviş-Sevim, F. Ö., & Gül, S. (2021). 5.sınıf İngilizce ders kitabında yer alan değerler ve İngilizce öğretmenlerinin değerler eğitimi konusundaki görüşleri. Değerler Eğitimi Dergisi,19(42), 187-226.
• Meço, G., & Coştu, F. (2023). Fizik ders kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Asya Studies:Academic Social Studies, 7(24), 97-108. https://doi.org/ 10.31455/asya.1251341.
• Miçooğulları, M. (2021). 8. sınıf Türkçe ders kitabında (2019) yansıtılan kök değerler. Uluslararası Türkçe Öğretimi Araştırmaları Dergisi (UTÖAD), 1(2), 104-127.
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2017). Müfredatta yenileme ve değişiklik çalışmalarımız üzerine. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_ dosyalar/2017_07/18160003_basin_aciklamasi-program.pdf
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar).
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2024a). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli öğretim programları ortak metni. https://tymm.meb.gov.tr/ortak-metin
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2024b). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programı (5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara. https://tymm.meb.gov.tr/ogretimprogramlari/ ortaokul-turkce-dersi
• Mutlu, H. H., & Dinç, S. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabında yer alan temalardaki metinlerin kök değerlerle ilişkisi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 1048- 1062. https://doi.org/ 10.16916/aded.593400
• Oltulu, Ö., & Alan, M., (2023). 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin değerler açısından incelenmesi. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(14), 114-140. https://doi.org/10.57135/jier.1248862
• Ömeroğlu, A. F. (2024). Kök değerler açısından ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Özel Sayı 14), 107-127.
• Özay-Köse, E., & Gül, Ş. (2020). Ortaöğretim 11. sınıf biyoloji ders kitabında sorumluluk değerinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(13), 1 – 15.
• Özdemir, E. (2023). Fen bilimleri ders kitaplarının içeriğinin kök değerler açısından incelenmesi. Dokuz Eylül Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 56, 504-528. htpps://doi.org/10.53444/deubefd.1211295
• Özenç-Demir, B., & Özer, B. (2023). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarını değerler açısından incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 8(2), 311-379. https://doi.org/ 10.54979/turkegitimdergisi.1396268
• Özkaya, F., & Duru, A. (2020). Ortaokul matematik ders kitaplarında değerler eğitimi kapsamındaki değerlerin yer alma durumlarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 43-67. https://doi. org/10.29065/usakead.798421
• Robb, B. (1998). What is values education-and so what?. The Journal of Values Education, 1, 1-13.w
• Rokeach, M. (1979). Understanding human values. The Free Press. Sayın, V., Orbay, K., & Altunay-Şam, E. A. (2019). 5. sınıf matematik ders kitabının değerlerimiz açısından incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (Özel Sayı), 161-171. https://doi.org/ 10.21733/ibad.605040.
• Soylu, N. (2019). İlkokul 1. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Şakiroğlu, Y. (2020). 6. sınıf Türkçe ders kitabının değer aktarımı bağlamında incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 145-161.
• Taçyıldız, G., & Güney, K. (2023). 8. sınıf Türkçe ders kitaplarını değerler eğitimi açısından incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 594-625. https://doi.org/10.29000/rumelide.1346225
• Tarakcı, R., & Kalenderoğlu, İ. (2022). Kök değerler açısından ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki öyküleyici metinler. International Journal of Education and New Approaches, 5(1), 139-157. https://doi.org/10.52974/ jena.1133254.
• Tarhan, N. (2019). Değerler psikolojisi ve insan (14. Baskı). Timaş Yayınevi.
• Teker, D., & Ellez, A. M. (2022). Ortaöğretim matematik ders kitaplarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), 1083-1098. https://doi.org/ 10.51460/baebd.1184216
• Tokmak, A., & Aktaş, V. (2022). Değerler eğitimi üzerine ders kitabı görsellerinin incelenmesi: Sosyal bilgiler dersi 5. sınıf örneği. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi (IJOTEM), 5(2), 70-90. https:// doi.org/ 10.53046/ijotem.1167595
• Tural, A., Şahan, G., Duman, B., & Yılmaz, O. (2021). Sosyal bilgiler 6. sınıf ders kitabının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Journal of Academic Social Science Studies, 14(85), 15-26.
• Turan, O., & Duman, B. (2023). Ortaöğretim Türk dili ve edebiyatı ders kitaplarındaki öğretici metinlerin kök değerler bağlamında incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 265- 287. https://doi.org/10.29000/rumelide.1346206.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ilettiği değerler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 508-526.
• Ünal, S., & Benzer, A. İ. (2024a). Ortaokul 5. sınıf fen bilimleri ders kitaplarının değerler açısından incelenmesi. Educational Academic Research, 53, 65- 79. https://doi.org/10.33418/education.1420782
• Ünal, S., & Benzer, A. İ. (2024b). Değerler açısından ders kitaplarının incelenmesi: Ortaokul 6. sınıf fen bilimleri ders kitapları örneği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(41), 1549-1574. https://doi.org/10.35675/ befdergi.1281697
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. Baskı). Seçkin Yayınevi.
• Yılmaz, E., & Kıran, D. (2023). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının değerler eğitimi bakımından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 12(1), 29-45. https://doi.org/ 10.30703/cije.1117516
• Yılmaz, Z., & Yıldırım, H. İ. (2023). Fen bilimleri ders kitaplarının değerler açısından incelenmesi üzerine bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(2), 933-958. https://doi.org/ 10.37217/tebd.1267044