LİSE ÖĞRENCİLERİNDE SİBER ZORBALIK, SİBER MAĞDURİYET VE OKUL TÜKENMİŞLİĞİ

Yıl 2021, Cilt: 50 Sayı: 229, 393 - 417, 04.02.2021

Niyazi Özer , Süleyman Nihat Şad

Öz

Bu araştırmanın temel amacı araştırmaya
katılan lise öğrencilerinin siber zorbalık ve okul tükenmişlik düzeylerinin
belirlenmesidir. Araştırmada ayrıca siber zorbalık ve okul tükenmişliğinin
cinsiyet, okul türü ve sınıf düzey değişkenleri açısından incelenmesi
amaçlanmıştır. Son olarak da siber zorbalık ve mağduriyetin okul tükenmişliğini
anlamlı yordayıcısı olup olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın
verileri, 2015-2016 eğitim-öğretim yılında Hatay ili Kırıkhan ilçesinde bulunan
on lisede öğrenim gören toplam 604 öğrenciden toplanmıştır. Veriler siber
zorbalık ölçeği ve okul tükenmişlik ölçeği ile toplanmıştır. Verilerin
analizinde betimsel istatistikler, t test, varyans analizi ve basit doğrusal
regresyon analizi kullanılmıştır. Betimsel analizler sonucunda araştırmaya
katılan öğrencilerin siber zorba davranışları “haftada hiç” ile “haftada bir
kez” düzeyleri arasında sergiledikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin okul tükenmişliklerinin
cinsiyetleri ve okul türlerine göre anlamlı farklılık gösterdiği, siber
zorbalık düzeylerinin ise sadece okul türüne göre anlamlı farklılık gösterdiği
belirlenmiştir. Okul tükenmişliği açısından kız öğrencilerin erkek öğrencilere
göre, meslek liselerinde öğrenim görenlerin diğer liselerdeki öğrencilere göre
anlamlı düzeyde daha fazla tükenmişlik yaşadıkları belirlenmiştir. Siber
zorbalık açısından ise Anadolu Liselerinde öğrenim gören öğrencilerin diğer
liselerdeki öğrencilere göre hem daha fazla siber zorbalık yaptıkları hem de
siber zorbalığa daha fazla maruz kaldıkları belirlenmiştir. Regresyon analizi
sonucunda ise,  siber zorbalık ve sibel
zorbalığa maruz kalmanın okul tükenmişliğinin anlamlı yordayıcıları oldukları
ve okul tükenmişliğine ait varyansın yaklaşık %11’ini açıkladıkları
belirlenmiştir.  

Anahtar Kelimeler

okul zorbalığı, siber zorbalık, siber mağduriyet, okul tükenmişliği, lise öğrencileri

Kaynakça

• Aksaray, S. (2011). Siber zorbalık. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2). 405-432.
• Aypay, A. (2012). Ortaöğretim öğrencileri için okul tükenmişliği ölçeği (OOTÖ). Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12, 782-787.
• Aypay, A. ve Eryılmaz, A. (2011). Lise öğrencilerinin derse katılmaya motive olmaları ile okul tükenmişliği arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 26-44.
• Banks, R. (2000). Bullying in schools. ERIC Review, 7(1), 12–14.
• Babaoğlan, E. (2007). İlköğretim okulu yöneticilerinde tükenmişliğin bazı değişkenlere göre araştırılması. Mehmet Akif Ersoy Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 55-67.
• Başaran, İ. E. (1999). Eğitime giriş. Ankara: Yargıcı Matbaası.
• Bhat, C. S. (2008). Cyber bullying: Overview and strategies for school counsellors, guidance officers, and all school personnel. Journal of Psychologists and Counsellors in Schools, 18(1), 53-66.
• Brewster, C., & Railsback, J. (2001). Schoolwide prevention of bullying. Portland, O.R: Northwest Regional Educational Laboratory.
• Bulut, S. (2008). Okullarda görülen öğrenciden öğrenciye yönelik şiddet olaylarının bazı değişkenler açısından arşiv araştırması yöntemiyle incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 23-38.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri (18. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayımcılık.
• Coy, D. R. (2001). Bullying: ERIC/CASS digest. Available from http://www.eric .ed.gov
• Chadwick, S. (2014). Impacts of cyberbullying, building social and emotional resilience in schools. North Ryde, NSW-Australia: Springer Science & Business Media.
• Çapri, B., Gündüz, B., & Gökçakan, Z. (2011). Maslach tükenmişlik envanteri-öğrenci formu'nun (Mte-Öf) Türkçe'ye uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(1), 134-147.
• Çakmak, A., ve Şahin, H. (2017). Ortaokula devam eden öğrencilerin algıladıkları sosyal desteğin okul tükenmişliğine etkisinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(61), 569-582.
• Çınkır, Ş., & Karaman-Kepenekçi, Y. (2003). Öğrenciler arası zorbalık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 9(34), 236–253.
• Dilmaç, B. (2009). Sanal zorbalığı yordayan psikolojik ihtiyaçlar: Lisans öğrencileri için bir ön çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(3), 1291-1325.
• Dönmez, B. (2001). Okul güvenliği sorunu ve okul yöneticisinin rolü. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 25(25), 63-74.
• Duruhan, K ve Şad, S.N. (2006). Çocuk suçları ve okulda şiddet (Malatya örneği). Şule Erçetin (Ed.) Okullarda Şiddet ve Çocuk Suçluluğu: Eğitim ve Şiddet (275-315). Ankara: Hegem Yayınları.
• Erdur-Baker, Ö., & Kavşut, F. (2007). Akran Zorbalığının Yeni Yüzü: Siber Zorbalık. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (27), 31-42.
• Fraenkel, J., Wallen, N., & Hyun, H. (2012). How to design and evaluate research in education. (8th Ed.). New York, USA: McGraw-Hill.
• Lam, L. T., & Li, Y. (2013). The validation of the e-victimisation scale (E-VS) and the e-bullying scale (E-BS) for adolescents. Computers in Human Behavior, 29, 3-7.
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (26. Basım), Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kutsal, D. (2009). Lise öğrencilerinin tükenmişliklerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kutsal, D., & Bilge, F. (2012). Lise öğrencilerinin tükenmişlik ve sosyal destek düzeyleri. Eğitim ve Bilim, 37(164). 283-297.
• Lee, J., Puig, A., Kim, Y. B., Shin, H., Lee, J. H. ve Lee, S. M. (2010). Academic burnout profiles in Korean adolescents. Stress and Health, 26(5), 404-416.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52(1), 397-422.
• Milliyet. (2015, 16 Ekim). Yoksul olduğu için dalga geçilen 14 yaşındaki genç intihar etti. Erişim: http://www.milliyet.com.tr/yoksul-oldugu-icin-dalga-gecilen/dunya/detay/ 2133110/default.htm
• Mitchell, K. J., Ybarra, M., & Finkelhor, D. (2007). The relative importance of online victimization in understanding depression, delinquency, and substance use. Child Maltreatment, 12(4), 314-324.
• Olweus, D. (1993). Bullying at school: What we know and what we can do. Cambridge, MA: Blackwell Publishing.
• Öğülmüş, S. (2006). Okullarda şiddet ve alınabilecek önlemler. Eğitime Bakış, 2(7), 16-24.
• Özdemir, Y. (2015). Ortaokul öğrencilerinde okul tükenmişliği: Odev, okula bağlılık ve akademik motivasyonun rolü. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(1), 27-35.
• Özer, N. (2006). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin okul güvenliğine ilişkin algıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Özer, N, Dönmez, B, ve Cömert, M. (2012). Friedman okul müdürleri tükenmişlik ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 105-121.
• Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2006). Bullies move beyond the schoolyard a preliminary look at cyberbullying. Youth violence and juvenile justice, 4(2), 148-169.
• Patchin, J. W., & Hinduja, S. (2010). Cyberbullying and self‐esteem. Journal of School Health, 80(12), 614-621.
• Peker, A., Eroğlu, Y., & Ada, Ş. (2012). Ergenlerde siber zorbalığın ve mağduriyetin yordayıcılarının incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 185-206
• Pişkin, M. (2002). Okul zorbalığı: Tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi. 2(2), 531-562.
• Sabah. (2011, 18 Nisan). Urfa'da yürek burkan intihar. Erişim: http://www.sabah.com.tr/yasam/2011/04/18/urfada-yurek-burkan-intihar
• Schaufeli, W. B., Martinez, I. M., Pinto, A. M., Salanova, M., & Bakker, A. B. (2002). Burnout and engagement in university students a cross-national study. Journal of cross-cultural psychology, 33(5), 464-481.
• Seçer, I., & Gençdoğan, B. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinde okul tükenmişliğinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Türk Eğitim Dergisi, 1(2), 1-13.
• Shariff, S. (2009). Confronting cyber-bullying: What schools need to know to control misconduct and avoid legal consequences. New York, NY: Cambridge University Press.
• Smith, P.K., Morita, Y., Junger-Tas, J., Olweus, D., Catalano, R. and Slee, P. (eds). (1999). The nature of school bullying: A crossnational perspective, London: Routledge.
• Şahin, M., Sarı, S.V., Özer, Ö. & Er, S.H. (2010). Lise öğrencilerinin siber zorba davranışlarda bulunma ve maruz kalma durumlarına ilişkin görüşleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 257-270.
• Vatan (2016, 11 Haziran). Arkadaşları çıplak videosunu paylaşınca intihar etti. Erişim: http://www.gazetevatan.com/arkadaslari-ciplak-videosunu-paylasinca-intihar-etti-955000-dunya
• Yavuzer, Y. (2011). Okullarda saldırganlık/şiddet: okul ve öğretmenle ilgili risk faktörleri ve önleme stratejileri. Milli Eğitim Dergisi, 41(192), 43-6
• Ybarra, M. L., & Mitchell, K. J. (2007). Prevalence and frequency of Internet harassment instigation: Implications for adolescent health. Journal of Adolescent Health, 41(2), 189-195.
• Ybarra, M.L., Mitchell, K.J., Wolak, J., & Finkelhor, D. (2006). Examining characteristics and associated distress related to Internet harassment: Findings from the second youth Internet safety survey. Pediatrics,118, 1169–1177.
• Zhang, Y., Gan, Y., & Cham, H. (2007). Perfectionism, academic burnout and engagement among Chinese college students: A structural equation modeling analysis. Personality and Individual Differences, 43, 1529-1540.
• Wanat, C. L. (1996). Defining safe schools. Journal for A Just & Caring Education,2(2), 121–133.
• Willard, N. (2006). Cyberbullying and cyberthreats. Eugene, OR: Center for Safe and Responsible Internet Use.