İlkokul 1. Sınıf Ders Kitaplarındaki Kültürel Miras Unsurları: Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli

Yıl 2025, Cilt: 54 Sayı: 248, 2023 - 2052, 01.11.2025

Ergün Yurtbakan , Onur Batmaz

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1603730

Öz

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Türkçe, Hayat Bilgisi ve Matematik dersi öğretim programları doğrultusunda hazırlanan İlk Okuma Yazma, Türkçe, Matematik ve Hayat Bilgisi birinci sınıf ders kitaplarındaki kültürel miras unsurlarını incelemek için yapılan bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden olan doküman incelemesinden yararlanılmıştır. Bu çalışmanın veri kaynaklarını Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Türkçe, Hayat Bilgisi ve Matematik dersi öğretim programları doğrultusunda hazırlanan İlk Okuma Yazma, Türkçe, Matematik ve Hayat Bilgisi birinci sınıf ders kitapları oluşturmaktadır. Ders kitaplarının belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Birinci sınıf ders kitaplarından elde edilen veriler Batmaz ve Yurtbakan (2023) tarafından geliştirilen “Kültürel Miras Unsurları İnceleme Formu”yla toplanmıştır. Ders kitaplarındaki kültürel miras unsurları; metin, etkinlik ve görsel boyutuyla incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda ortaya çıkan verilerin analiz sürecinde betimsel analizden yararlanılmıştır. Araştırma sonunda İlk Okuma Yazma, Türkçe, Matematik ve Hayat Bilgisi birinci sınıf ders kitaplarında en çok somut olmayan kültürel miras unsurlarına yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Türkçe ve Matematik ders kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurlarından en çok gösteri sanatlarına, İlk Okuma Yazma ders kitabında ise en çok doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalara yer verildiği, Hayat Bilgisi ders kitabında ise toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenlere yer verildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli , ders kitapları , kültürel miras , ilkokul

Cultural Heritage Elements in Primary School 1st Grade Textbooks: Türkiye Century Education Model

Öz

This study, which was conducted to examine the cultural heritage elements in the First Reading and Writing, Turkish, Mathematics and Life Sciences first-grade textbooks prepared in line with the Turkish Century Maarif Model Turkish, Life Sciences and Mathematics course curriculum, document review, which is one of the qualitative research methods, was used. The data sources of this study consist of the First Reading and Writing, Turkish, Mathematics and Life Sciences first-grade textbooks prepared in line with the Turkish Century Maarif Model Turkish, Life Sciences and Mathematics course curriculum. Criterion sampling, one of the purposeful sampling methods, was used in determining the textbooks. The data obtained from the first-grade textbooks were collected with the “Cultural Heritage Elements Review Form” developed by Batmaz and Yurtbakan (2023). The cultural heritage elements in the textbooks were examined and evaluated in terms of text, activity and visual dimensions. Descriptive analysis was used in the analysis process of the data obtained as a result of the evaluation. At the end of the research, it was concluded that the first-grade First Reading and Writing, Turkish, Mathematics and Life Sciences textbooks mostly included intangible cultural heritage elements. It was observed that in the Turkish and Mathematics textbooks, the most intangible cultural heritage elements were performing arts, in the Primary Reading and Writing textbook, the most included information and practices related to nature and the universe, and in the Life Sciences textbook, social practices, rituals and festivals.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Century Education Model , textbooks , cultural heritage , primary school

Kaynakça

• Ahmad, Y. (2006). The scope and defination of heritage: From tangible to intangible. International Journal of Heritage Studies, 12(3), 292-300.
• Aksoy, A., & Enlil, Z. (2012). Kültürel miras yönetiminde çağdaş yaklaşımlar. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Arı, S. (2024). Hayat bilgisi ders kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurları. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 1194-1207.
• Aslan, Z., & Ardemagni, M. (2006). Introducing young people to the protection of heritage sites and historic cites. MAXTUDIO, ICCROM.
• Batmaz, O., & Yurtbakan, E. (2023). İlkokul Türkçe, hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarının kültürel miras unsurları açısından incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(1), 1-21. https://doi.org/10.37217/ tebd.1115153
• Batmaz, O. (2022a). Examination of primary school students’ sensitiveities and opinions on cultural heritage. International Online Journal of Education & Teaching, 10(1), 604-623.
• Batmaz, O. (2022b). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarındaki tarihin incelenmesi. International Journal of Social Science Research, 11(2), 24-36.
• Bouchenaki, M. (2003, October). The Interdependency of the tangible and intangible cultural heritage. ICOMOS 14th General Assembly and Scientific Symposium, Victoria Falls, Zimbabwe.
• Can, M. (2009). Kültür ve Turizm Bakanlığı (2009). Kültürel miras ve müzecilik çalışma raporu. https://teftis.ktb.gov.tr/Eklenti/1279,muserrefcanpdf.pdf
• Candan, A. S., & Öztaş, S. (2022) Disiplinlerarası bağlamda tarih-sanat tarihi ilişkisi: Öğrenci görüşlerine dayalı nitel bir araştırma. M. Kısa (Ed.). Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar XIII. Eğitim yayınevi.
• Ceyhan, E,, ve Yiğit, B. (2005). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Anı Yayıncılık.
• Çankaya, E. (2006). Somut olmayan kültürel mirasın müzecilik bağlamında korunması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Çarkıt, C. (2020). Ortaokul Türkçe derslerinde kültür aktarımına yönelik uygulamalar. Kastamonu Education Journal, 28(3), 1380-1389. https:// doi.org/10.24106/kefdergi.4017
• Çulha-Özbaş, B. (2014). İlköğretim sosyal bilgiler derslerinde kültürel miras öğretimi. M. Safran. (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 744-763). Pegem Akademi.
• Demir, Y., & Atasoy, E. (2020). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının kültürel miras eğitimi kapsamında incelenmesi. Global Science and Innovations 2020: Proceedings of the International Scientific and Practical Conference (s. 342–353). Vilnius, Litvanya: Baltija Publishing.
• Demirezen, S., & Aktaş, G. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin somut olmayan kültürel miras öğretimine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(30), 413-434.
• Ekiz, D. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Galla, A. (2002). Culture and heritage in development: Ha long ecomuseum, a case study from Vietnam. Humanities research, 9(1), 63-76.
• Gülden, B. (2020). Türkçe Öğretiminde Dil-Kültür İlişkisi ve SOKÜM’ün Türkçe Ders Kitaplarına Yansımaları. Dora Yayıncılık.
• Gülden, B. (2022). Fransa’da iki dilli öğrencilerin Türkçe eğitiminde kullanılan etkinlik bültenlerinin kültürel açıdan incelenmesi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 1- 20.
• Gülden, B., Demirel, O., & Demirer, E. (2023). Türkçe ve Türk kültürü ders kitaplarının somut olmayan kültürel miras unsurları açısından incelenmesi. Trakya Eğitim Dergisi, 13(3), 2016-2031.
• Gürel, D. (2018). Somut olmayan kültürel miras etkinliklerinin 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde kullanımı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Güven, A. Z. (2018). Yabancılara Türkçe öğretim kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurlarının yeri ve kullanımı. International Journal of Language Academy, 6(22), 369-378.
• Güvendi, M. F. (2021). İlkokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan kültürel ögelerin incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 19 (42), 9-37. https:// doi.org/10.34234/ded.895236
• İnanlı, E. (2023). Sosyal bilgiler öğretmenlerine göre kültürel miras eğitiminde aileden yararlanma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Karagöz, B., & Çakmak, T. (2023). İlkokul Türkçe ders kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurları. Cumhuriyet International Journal of Education, 12(4), 1027-1037. https://dx.doi.org/10.30703/cije.1278693
• Karakuş, C., & Çağlayan, K. T. (2016). Hayat bilgisi öğretim programında ve ders kitaplarında somut olmayan kültürel mirasın yerinin incelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 45, 393-405.
• Kasa-Ayten, B. (2021). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerde kültürel değerler. OPUS International Journal of Society Researches, 18(40), 2168-2190. https://doi.org/10.26466/opus.902826
• Mejuyev, V. (1987). Kültür ve tarih. (S. H. Yokova, Çev.). Başak Yayınları. Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis. Sage Publications.
• Millî Eğitim Bakanlığı (2018). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar).
• Millî Eğitim Bakanlığı (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar).
• Millî Eğitim Bakanlığı (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli İlkokul Türkçe dersi öğretim programı (1, 2, 3 ve 4. sınıflar).
• Moralı, G., & Öner, G. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarında somut olmayan kültürel miras unsurlarının incelenmesi. Turkish Studies Language and Literature 14(3), 1345-1357.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut olmayan kültürel miras ve kültürel ifade çeşitliliği. Millî Folklor, 21(82), 6-12.
• Özbaş, B., & Yeşilbursa, C. (2019). Sosyal bilgilerde kültürel miras eğitimi. İ. Demircioğlu, S. Kaymakçı ve E. Demircioğlu (Ed.), Türkiye’de Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları El Kitabı içinde (s. 323-334). Pegem Akademi.
• Özenç, E. G., & Orhan-Karsak, H. G. (2019). İlkokul birinci ve ikinci sınıf Türkçe ders kitaplarında millî ve kültürel kavramlara yer verilme durumu. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 349-379. https://doi.org/10.34234/ ded.547761
• Öztürk, H. M. (2021). Erken çocukluk döneminde kültürel miras aktarımı, erken çocuklukta çevre eğitimi. Eğiten Kitap.
• Scovazzi, T. (2015). Intangible cultural heritage as defined in the 2003 UNESCO convention. In Cultural Heritage and Value Creation (pp. 105-126). Springer.
• Şahin, D. İ. (2010). Yerel kültür mirasının dijitalleştirilmesi ve halk kütüphaneleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Şahin, N. (2015). İlkokul 4. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinin kültürel değerler açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Şahin, S. K., & Güner, S. (2006). Kültürel miras koruması ve sivil toplum örgütleri arasındaki ilişki. Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, 16-18.
• Tuncel, G., & Altuntaş, B. (2020). İlköğretim 4. sınıf öğrencilerinin kültürel miras algısı: Göstergebilimsel bir analiz. Internatıonal Journal of Field Education, 6(1), 123-140.
• Türk Dil Kurumu [TDK]. (2019). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları. UNESCO. (2003). Somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesi. https://aregem.ktb.gov.tr/TR-50837/somut-olmayan-kulturel-mirasinkorunmasi- sozlesmesi-hakkinda.html.
• Ünsal, D., & Pulhan, G. (2012). Türkiye’de kültürel mirasın anlamı ve yönetimi. Aksoy, A. & Ünsal, D. (Eds.), Kültürel miras yönetimi içinde (s. 30-65). Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Yeşilbursa, C. C. (2011). Sosyal bilgilerde miras eğitiminin öğrencilerin somut kültürel mirasa karşı tutumlarına ve akademik başarılarına etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Yeşilbursa, C. C. (2013). Altıncı sınıf öğrencilerinin somut kültürel mirasa yönelik görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 405-420.
• Yılar, Ö., & Kakşa, M. H. (2023). Ders kitaplarında millî kültürün yeterince aktarılıp aktarılmadığına yönelik sınıf öğretmenlerinin görüşleri. Educational Academic Research, 51, 1-10.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, G. (2021). Somut olmayan kültürel mirasın eğitim programlarına yansıması: Hayat Bilgisi öğretimi. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 16, 231-247. https://doi.org/10.20860/ijoses.974198
• Yurtbakan, E., & Batmaz, O. (2024). İlkokul matematik ders kitaplarının kültürel miras unsurları açısından incelenmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(1), 136-156. https://doi.org/10.37217/tebd.1359807