BAHA TEVFİK’İN MİZAH GAZETECİLİĞİ VE LOGOSU EŞEK OLAN MİZAH GAZETELERİ

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 122, 94 - 112, 01.07.2019

Aydan Ener Su

Öz

Türk kültür ve edebiyat tarihinde sözlü kültür şeklinde gelişen Türk mizahı, 19. yüzyılın son
çeyreğinde Teodor Kasap tarafından çıkarılan Diyojen adlı mizah gazetesiyle birlikte yazılı mizaha
dönüşmeye başlar. 1908’de Meşrutiyet’in ilanı ise mizah tarihi açısından önemli bir sürecin başlangıcı
olur ve mizah süreli yayınlarının sayısında ciddi bir artış görülür. Toplum hangi alanda değişme ya da
sarsıntı yaşıyorsa o alan, mizahı besleyen unsurlardan sayılır ve gündemin etkisinde içeriğini oluşturan mizah süreli yayınları toplumu anlamak için önemli bir araç kabul edilir. Mizah, gazeteler aracılığıyla gelişimini sürdürmeye devam ederken, sözlü mizah geleneğinde yer almayan karikatür gibi yeni
bir mizah türü ortaya çıkar. Yazı ve çizginin ön plana çıkmaya başladığı bu süreçte mizah gazeteleri,
kaliteli mizah yazar ve çizerlerin yetiştirildiği önemli bir eğitim kurumu ve uygulama alanı olur. Bu çalışmada Baha Tevfik’in mizahî gazetecilik anlayışının tespiti, yazarın seri niteliğinde çıkardığı mizah
gazetelerinin içeriği incelenerek hangi konulara ağırlık verdiği, gazetelerin mizahî unsurlarının nasıl
oluşturulduğu, sözlü kültürün mizah süreli yayınlarındaki etkisinin tespit edilmesi ve eşek figürüyle
ilgili unsurların halkbilimi açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yazarın 1910-1912 yılları arasında çıkardığı, birbirinin devamı niteliğindeki, Eşek, Kibar, Malum, Yuha adlı mizah gazetelerinin
ilgili bölümleri Osmanlıcadan Latin harflerine aktarılarak Türk kültür dünyasının bu gazetelerden
haberdar olması sağlanmış ve çalışmanın malzemesini oluşturan mizah gazeteleri incelendiğinde şekil
ve içeriğinin eşek teması üzerine kurulduğu ve mizahî unsurlarında halk edebiyatı mizah türlerinden
fıkranın ağırlıklı olarak kullanıldığı görülmüştür. Özellikle eşekle ilgili olan bu veriler, eşek imgesi
üzerinden toplumsal belleğin biriktirdiklerini ortaya koymaktadır. Serinin ilki olan “Eşek” kapatıldığı
için farklı adlarla yayımlanmak zorunda kalan ancak asıl adı “Eşek” olan ve logolarında, insan vücudunun eşek kafasıyla birleştirilmesiyle oluşturulan karikatürlerin kullanıldığı gazetelerin yeni suretleri;
mizahı, halk edebiyatı ürünleri aracılığıyla eşek figürü üzerinden sağlamıştır. Bu gazetelerden tespit
edilen eşekle ilgili fıkralarda gülmeye neden olan durumlar gülme teorileri açısından değerlendirilmiştir. Gazetelerin bilinirliğinin artırılması ve içeriği hakkındaki tespitler Türk kültür tarihi açısından
önemlidir. Cumhuriyet dönemi mizah anlayışının oluşmasında önceki dönemlerin etkisinin daha iyi
anlaşılabilmesi ve dönemlere göre mizah süreli yayınlarının nasıl bir gelişme/değişme gösterdiğinin
belirlenebilmesi için bütünü oluşturan parçaların incelenmesi önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mizah, mizah basın tarihi ve gazeteleri, Baha Tevfik, eşek imgesi, fıkra, atasözü

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi.2013.
• Bahtin, Mihail. Rabelais ve Dünyası. (Çev.Çiçek Öztek). İstanbul: Sanat ve Kuram Ayrıntı Yayınları.2005.
• Başgöz, İlhan. Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan Yayıncılık.2005.