Bâkıllânî’nin (ö. 403/1013) İ’câzu’l-Kur’ân Adlı Eserinin Bedî´ Sanatları Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Sayı: 15, 91 - 106, 31.12.2022

Adnan Arslan

https://doi.org/10.47502/mizan.1171136

Öz

Hicri dördüncü yüzyılın önde gelen Eş´arî kelamcılarından olan Bâkıllânî (ö. 403/1013), kelami konuların dışında Kur’ân’ın i´câzına dair bir eser kaleme almıştır. Bu eserinde Bâkıllânî, kendisinden önce bu sahada eser kaleme alan Rummânî ve Hattâbî’nin bazı açılardan izini takip etmiştir. Bu çalışmada, Bâkıllânî’nin söz konusu eserinde Arap belâgatının saç ayaklarından biri olan bedî´ ilmi sanatlarını nasıl uyguladığı incelenmiştir. İnceleme sonucunda müellifin cinas, seci, müvazene, leff ü neşir vb. sanatları i´câza dair bu teorik eserinde uygulamaya özen gösterdiği görülmüştür. Anlaşılan Bâkıllânî, Kur’ân’ın nazmının mucize oluşuna dair kanıtlar ortaya koyarken yine Kur’ân’ın edebi üslubuna öykünmüştür. Arap edebiyat eleştirmenlerinin bir kısmı şiir ve nesirde bedî´ sanatlarının tekellüflü kullanılmasının eserin sıdk ve doğruluğuna halel getirebileceği ve bunun bir eleştiri konusu olduğunu ifade etmişlerdir. Bu açıdan çalışmada, Bâkıllânî’nin söz konusu eserinin bedî´ sanatlarında ne ölçüde doğal olduğu da saptanmaya çalışılmıştır. Eser, bedî´ sanatlarının İslam teoloji klasiklerinde de kullanıldığı varsayımından hareket etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve belagati, Bakıllâni, İ'câz, Bedî', Kelâm ilmi

Kaynakça

• ´Avâci, Muhammed b. Abdülazîz. İ´câzu’l-Kur’âni’l-Kerîm ´inde Şeyhi’l-İslâm İbn Teymiyye ma´a’l-mukârane bi-kitâbi i´câzi’l-Kur’ân li’l-Bâkıllânî. Medine: Medine İslam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Abbâs, Fadl Hasen. İ’câzu’l-Kur’ân. Amman: Menşûrâtu Câmi´ati’l-Kuds, 1997.
• Abdullah, Muhammed Ramazan. el-Bâkıllânî ve ârâuhu’l-kelâmiyye. Bağdat: Matbaatu’l-Umme, 1986.
• Alî, Süreyyâ Kemâl. Nazratu’l-Bâkıllânî el-edebiyye il’l-i´câz’il-Kur’ânî. Kahire: Aynşems Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1980.
• Alim, Husâm Muhammed. Dirâsâtun fi’n-nesri’l-Arabî. Kahire: Câmiat’ul-Ezher, 2006.
• Aydın, Mustafa. Arap Dili Belagatında Bedî´ İlmi ve Sanatları. İstanbul: İşaret Yayınları, 2018.
• Bedevî, Ferîd Muhammed. Belâgatu’t-tıbâk ve’l-mukâbele fi’l-Hadîsi’n-Nebevî. Mısır: Ezher Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Bicâvî, Abdurrahman. “el-Bâkıllânî fî i´câzi’l-Kur’ân”. el-Va´yul’-İslâmî 23/276 (1987), 18-23.
• Bulut, Feyza. “Metinlerarasılık Kavramının Kuramsal Çerçevesi”. Edebi Eleştiri Dergisi 2/1 (2018), 10-13.
• Cesur, Süleyman. Arap Dili Ve Belagatinde Tıbak Sanatı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çağıl, Necdet. “Tıbâk” [Tezat] Sanatı Bağlamında Kur’an’da Optimizm”. ilted: İlahiyat Tetkikleri Dergisi 48 (Aralık 2017), 19-53.
• Dehmûr, Zuheyr Bahtî. Nazariyyetu’n-nazm. B.y.: Menşûrât Zahte eş-Şuhab, 2019.
• Divlekçi, Celalettin. “Bâkıllânî’nin (ö. 403/1013) “İ‘câz Anlayışı”. Ekev Akademi Dergisi 23/80 (2019), 73-94.
• Durmuş, İsmail. “Tezat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/58-60. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Gâliye, İbrâhîm Ahmed. “el-Bâkıllânî ve cuhûduhû fi’l-i´câzi’l-belâği”. Mecelletu’l-kal´a 14 (2020), 43-62.
• Ebû Mûsâ, Muhammed. “Vucûhu’l-i´câz ´inde’l-Bâkıllânî”. Mecelltu’l-Ezher 90/11 (2017), 2138-2142.
• Gölcük, Şerafettin. “Bâkıllânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/531-535. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Bedî´”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 5/320-322. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Harîrî, Ebû Muhammed Kāsım b. Alî b. Muhammed. el-Makâmât. Beyrut: Matbaatu’l-Maârif, 1873.
• İbn Abdülazîz, Said. “Nazarâtun fî i´câzi’l-Kur’ân ´inde’l-Bâkıllânî”. Mecelltu kulliyeti’l-âdâb bi’l-vâdi’l-cedîd 4 (2016), 1-18.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-ʿİber (Kitâbü Tercemâni’l-ʿİber) ve dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-ḫaber fî eyyâmi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem ve’l-Berber ve men-âs̱arahüm min-ẕevi’s-sulṭâni’l-ekber. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• İbnü'l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım b. Muhammed. Kitâbü Îżâḥi’l-vaḳf ve’l-ibtidâʾ (fî Kitâbillâh). thk. Muhyiddîn Abdurrahman Ramadân. 7 Cilt. Şam: Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye, 1971.
• İbnü'l-Mu‘tez, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. Muhammed. el-Bedî´. Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 2012.
• Kara, Adnan. Bakıllani'nin "İ`cazu`l Kur`an" Adlı Eserine Göre Kur`an'ın İ`cazı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Kârtacennî, İbn Hâzım. Minhâcu’l-buleğâ ve sirâcu’l-udebâ. thk. Muhammed el-Habîb b. elHûca. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts.
• Konaklı, Numan. “İ‛câzü’l-Kur’ân Fikri: Mahiyet, Tarihsel Süreç ve Literatür”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2012), 251-290.
• Krasovec, Joze. “The Definition of Antithesis in Literature and its Place in the Hebrew Bible“. Antithetic Structure in Biblical Hebrew Poetry. Leiden: Brill, 1984.
• Medûr, Medenî. “el-Edâtu’l-belâğiyye fî i´câzi’l-Bâkıllânî”. Mecelletu’l-´ulumi’l-ictimâ´iyye 13 (2005), 7-26.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1423.
• Ruzibaeva, Nigora. “Peculiarities Of The Antithesis In The Literary Text”. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences 7/11 (2019.
• Selîm, Şezâ ´Atâ. el-Muvâzene beyne mezhebeyi’l-Bâkıllânî ve’l-Cürcânî. Yermük: Yermük Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Şimşek, İsmail. “Antikçağdan Alman İdealizmine; Estetik Bir Değer Olarak Güzellik”. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2014.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İ‘câzü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/403-406. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yurt, Mehmet Emin. “İ‘câzu’l-Kur’ân İlminin Mahiyeti, Tanımı ve Genel Hatlarıyla Tarihsel Süreci”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2017), 191-226.
• Zeyyât, Ahmed Hasen. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Kahire: Dâru’n-Nahda, ts.