Goldziher’in “Hadiste Metin Tenkidi Yapılmadığı” İddiasının Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Sayı: 17, 621 - 646, 30.12.2023

Muhammad Masharib Shah Syed

https://doi.org/10.47502/mizan.1358066

Öz

Hadislere yönelik metin tenkidi yapılmadığı iddiasının değerlendirmesini amaçlayan bu çalışma, sorunlar ve çözümler şeklinde takdim edilmiştir. Ele alınan sorunların bir kısmı oryantalistler tarafından ortaya atılmış olup diğer bir kısmı ise sunduğumuz çözümlere karşı akla gelen muhtemel sorunlardan müteşekkildir. Seçtiğimiz mevzu, çağdaş bilimsel camiada tartışılan seçkin konulardan biri olup oryantalistlerin iddialarını değerlendirmesi bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca bazı yeni çözümler, örnekler ve istidlallerle önceki çalışmalardan ayrılmaktadır. Öte yandan sentez ve eleştirel metotla hazırlanan bu çalışmanın neticesinde, muhaddislerin hadislere yönelik muhteva tenkidini yeterli miktarda yaptıkları iddiası ispata kavuşturulmuştur. Bu sonuç, oryantalistlerin bazı iddia ve görüşlerinde tespit edilen çelişki, tutarsızlık, aşırı genelleme gibi durumlardan ve diğer yollarla çıkılarak elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tenkit, Goldziher, Sorun, Çözüm

Teşekkür

BU ÇALIŞMANIN kökünü VE KAVRAYIŞINI SAĞLAYAN DOKTORA TEZİMİN DANIŞMANI OLAN SAYIN PROF. DR. İbrahim KUTLUAY VE SAYIN Doç. Dr. Sabri ÇAP hocalarıma şukran borçluyum.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Adil Murşid vd. 31 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1421/2001.
• Akdoğan, Muhammed. “Zerkeşî ve et-Tezkire fi’l-Ehâdîsi’l-Müştehira İsimli Eserinde Rivayetleri Değerlendirme Yöntemi”. CUID 22/1 (June 2018), 215-232.
• Akgün, Hüseyin. Goldziher ve Hadis. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Akgün, Hüseyin. Goldziher, Hadis Kültürü Araştırmaları, Ankara: Otto, 2020.
• Brown, Jonathan A. C. “How We Know Early Hadith Critics Did Matn Criticism and Why It’s So Hard to Find”. Islamic Law and Society 15 (2008), 143-184.
• Brown, Jonathan A. C. “The Rules of Matn Criticism There Are No Rules”. Islamic Law and Society 19 (2012), 356-396.
• Brown, Jonathan A. C. Hadith Muhammad’s Legacy in the Medieval and Modern World. Oxford: One World, 2009.
• Brown, Jonathan A. C. interview with Ernie Rea ‘Hadith’, Beyond Belief, on BBC Radio 4 (29th/June/2015, 23:00-23:20): http://www.bbc.co.uk/programmes/b06084kv; https://www.facebook.com/jonathanacbrown/posts/10156584464609850. (20 Kasım 2023, 23:00)
• Brown, Jonathan A. C. Misquoting Muhammad The Challange and Choices of Interpreting the Prophet’s Legacy. UK: One World, 2014.
• Burton, John. An Introduction to the Ḥadīth. UK: Edinburgh University Press, 1994.
• Crone, Patricia. Roman, Provincial and Islamic Law. UK: Cambridge University Press, 2002.
• Çalgan, Mehmet Ali. “İbn Ebu Hâtim’in ʿİlelü’l-hadîs İsimli Eserinde Metin Tenkidi”. HADITH 9 (Aralık 2022), 1-49.
• Çap, Sabri, Goldziher Öncesi Oryantalizm ve Hadis. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• ed-Dirîs, Halit b. Mansur. Nakdu’l-metni’l-hadisî ve eseruhû fi’l-hükm ‘ala’r-ruvât. Riyaz: Dârü’l-muhaddis, 1428.
• ed-Dümeynî, Ebû Hamza Misfir b. Gurmullāh el-Gamidî. Meḳāyîsü naḳdi mütûni’s-sünne. Riyaz: y.y., 1404/1984.
• Edgar, Krentz. The Historicâl Critical Method. Philadelphia USA: Fortres Press, 1977.
• el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Haṭîb. el-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmûd et-Tahhân. Riyaz: Mektebetü’l-Me‘ârif, ts.
• el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-Haṭîb. Târîḫu Baġdâd, thk: Beşşâr Avvâd Maruf. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l- ġarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyir b. Nâsır en-Nâsır. b.y.: Dâr Tavk en-Necât, 1422.
• el-Cevâbî, Muhammad Tahir. Cuhûdu’l-muhaddisîn fî nakdi metni’l-hadisi’n-nebeviyyi’ş-şerîf. Tunus: Muessesâtu Abdulkerim b. Abdullah Tunus, t.s.
• el-İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh. Maʿrifetü’s̱-s̱iḳāt. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-dâr, 1405/1985.
• el-İdlibî, Salâhuddîn b. Ahmed. Menhecu nakdi’l-metn ‘inde ‘ulemâi’l-hadisi’n-nebevî. Beyrut: Dârü’l-âfâk, 1403/1983.
• el-İṣfahânî, Hamza b. Hasan. Kitâbü’t-tenbîh ‘ala hudûsi’t-taṣḥîf. thk. Muhammad Es‘ad Talas. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Baskı, 1412/1992.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Taḳrîb ve’t-teysîr li-maʿrifeti süneni’l-beşîri’n-neẕîr. thk. Muhammed Osman. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Ensârî, Zafar Ishaq. “The Authenticity of Traditions: A Critique of Joseph Schacht’s Argument E-Silentio”. Hamdard Islamicus, 7/2 (1984), 51-61.
• Erol, Bünyamin. Hz. Âişenin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. Ankara: Otto, 2014.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyetil-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî – Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-hicr, 1413/1992.
• eş-Şâfi‘î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Müsned. 1 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1400.
• et-Tahhân, Mahmud. Teysîru muṣṭalehi’l-hadis. Lahor: Mektebe-i Rahmaniye, ts.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’t-telvîh ‘ala’t-tevdîh. Mısır: Mektebetü Ṣabîh, ts.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’s-selsebîl fî şerḥi elfâẓı ve ʿibârâti’l-cerḥ ve’t-taʿdîl. Devha: Darü’l-imam el-Buhârî, 1428/2007.
• ez-Zurakî, Adil b. Abduşşekur. Kavâ’idu’l-ilel ve karâinu’t-tercîh. b.y.: Dârü’l-muhaddis, 1425.
• ez-Zürkānî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkī. Şerḥu’l-Muvaṭṭaʾ. thk. Abdurraûf Saad. 2 Cilt. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1424/2003.
• Ghorî, Abdulmâjid. Mu‘cemu elfâzi’l-cerhi ve’t-ta‘adîl. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1428/2007.
• Goldziher, Ignaz. Muslim Studies. çev. C. R. Barber - S. M. Stern. Chicago: Aldine Atherson, 1971.
• Goldziher, Ignaz. The Zahiris, Their Doctrine and Their History, çev. Wolfgang Behn. Leiden: Brill, 1971.
• Guillaume, Alfred. The Traditions of Islam - An Introduction to the Study of Hadith Literature. England: Oxford University Press, 1924.
• Hallaq, Wael “The Authenticity of Prophetic Hadith: A Pseudo-problem”. Studia Islamica 89 (1999), 75-90.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Metin Tenkidi Çerçevesi, Boyutları, Temel Problemleri, İslâmî İlimler Açısından Önemi ve Va’at Ettikleri” Konulu Sunum Üzerine, Tartışmalı İlmi İhtisas Toplantıları -II. İstanbul, 2008).
• Hıdır, Özcan. “Oryantalistlerin ‘Rasyonel-Skeptik’ Yöntemi ve Türkiye’deki Siret Yazıcılığına Etkisi”. Siret Sempozyumu I Turkiye’de Siret Yazıcılığı. ed. Tahsin Koçyiğit. 593-625. Ankara 2012.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Adil Ahmet Abdulmevcüt - Ali Muhammed Mu‘avvez. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1418/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed er-Râzî. ʿİlelü’l-ḥadîs̱. b.y.: Matâbi‘ü’l-Hamîdî, 1427/2006.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Taḳrîbü’t-Tehẕîb. thk. Muhammed Avvâme. Halep: Dârü’r-reşîd, 1406/1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûḥîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Halep: Darü’l-va‘y, 1396/1976.
• İbni’l-Acemî, Ebü’l-Vefâ Sıbtu Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed el-Halebî. el-İġtibâṭ li-men rumiye bi’l-iḫtilâṭ fî ricâli’l-ḥadîs̱. thk. Alâeddin Ali Rızâ. Kahire: Dârü’l-hadis, 1988.
• Juynboll, G.H.A. Encyclopedia of Canonical Ḥadīth. Leiden: Brill, 2007.
• Juynboll, G.H.A. The Authenticity of The Tradition Literature Discussion in Modern Egypt. Leiden: Brill, 1969.
• Kâfî, Ebû Bekir. Menhecü’l-imam el-Buhârî fî tashîhi’l-ehâdîs ve ta‘lîlihâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422/2000.
• Kızıl, Fatma. Müşterek Râvi Teorisi ve Tenkidi. İstanbul: İSAM, 2019.
• Kutluay, İbrahim. Şîa’da Hadis Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2021.
• Kuzudişli, Bekir. “Şia'da Metin Tenkidi Kriteri Olarak Hadislerin Kur’ân’a Arzı -Tûsî’nin İstibsâr’ı Örneği” Şîa’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler, ed. M. Macit Kragözoğlu - M. Enes Topgül, (İstanbul: Klasik, 2015), 109-112.
• Little, Joshua J. The Hadith of ʿĀʾišah’s Marital Age: A Study in the Evolution of Early Islamic Historical Memory. England: Oxford Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.
• Motzki, Harald. “Dating Muslim Traditions: A Survey”. Arabica 52/2 (2005), 204-253.
• Mustafa, Ebû’l-Hasan b. İsmail. Şifâu’l-‘alîl bi elfâzı ve kavâ‘idi’l-cerhi ve’t-ta‘dîl. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1411/1991.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru ihyai’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Özçelik, Fikret. Rivayet Bağlamında Râvi Tenkidi. İstanbul: y.y., 2021.
• Polat, Salahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2010.
• Quraishi, Ahmad Bilal. Textual Criticism: A Comparative Study Between the Methods of Joseph Schacht and Harald Motzki in the Study of Ḥadīth. İslâmabad: International Islamic University, Usulu’d-din Fakültesi, Doktora Tezi, 2016.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. London: Oxford University Press, 1967.
• Syed, Muhammad Masharib Shah, “Nakdü’l-metn fi’l-hadis ‘inde’ş-Şi‘â”, ed. Muhammad Masharib Shah SYED. Buḥûsun fi’l-hadîs. İstanbul: Kitap Dünyası, 2023. 85-118.
• Syed, Muhammad Masharib Shah. Oryantalistlerin Hadis Araştırmalarında Kullandıkları Metot ve Kaynakların Değerlendirilmesi. İzmir: İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.
• Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Raviye: Cerh-Ta‘dil Hükümleri Nasıl Oluştu?. İstanbul: İVAF 2019.
• Ünügür, Peyman. “III-XI. (IX-XVII) Asırlar Arasında İmâmiyye Şîa’sının Rivayetleri Değerlendirmede Metin Tenkidi”. İlahiyat Akademi 7-8 (December 2018), 283-326.
• Ünügür, Peyman. Şîa’da Metin Tenkidi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2017.
• Yıldırım, Enbiya Hadiste Metin Tenkidi. İstanbul: Rağbet yayınları, 2009.