Ökül Family Tradition in the Kyrgyzs as a Protective Community Culture

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: Özel Sayı, 86 - 94, 31.12.2021

Mustafa Orçan

https://doi.org/10.33206/mjss.1027986

Cited By: 1

Öz

Ökül (surrogate) family tradition is one of the interesting family traditions of the world with regards to ethno-sociology. Although it is an original and interesting theme, original studies on the subject are rare. As we enter the first quarter of the 21st century, families are getting smaller and smaller due to modernization in world societies. Additionally, family relations are getting formal and the process of disintegration in families increases. In the proxy family, “ökul ene/apa” is the representative of the mother, “ökül ata” is the representative of the father and “ökül baldar” is the representative of the children. The new close relationships are built with this tradition, and sometimes it also functions as a "safety valve" that prevents the family from breaking up. Before the wedding, a new mother and father are chosen for the young couples from the male side. Young couples, in some cases, could not establish a close relationship with their natural mother and father but they can continue their family life by establishing the relationship with the chosen parents and by referring to their experience and guidance when necessary. Beyond guidance, they also apply for financial and moral assistance when they need it. We call this tradition 'protection culture' or 'protective society culture' because of its protection and guidance. This study tried to contribute and enrich the studies about the ökül ata and ökül apa tradition. In addition, after explaining the factors affecting the emergence of this tradition and what kind of principles it has; the subject is examined sociologically by producing new concepts and taking into account the science of folk culture. The researcher made observations about the Kyrgyz families. After conducting a detailed literature review, tried to clarify the details by seeking the opinions of relevant people and experts.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz family, Protection culture, Ökül ata and okül apa/ene, Mother and father, Ökül family, Proxy family

Himayeci Toplum Kültürü Olarak Kırgızlarda Ökül Aile Geleneği

Öz

Ökül aile geleneği, etno-sosyoloji bakımından dünyanın ilginç aile geleneklerinden biridir. Özgün ve ilginç bir tema olmasına karşın, konuyla ilgili bugüne kadar yapılan bağımsız çalışmalara az rastlanmaktadır. 21. yüzyılın ilk çeyreğine girerken, dünya toplumlarında modernleşmenin bir sonucu olarak aileler gittikçe küçülürken, aile içi ilişkiler resmileşirken, ailelerde dağılma süreci artarken; Kırgız ailesindeki ökül ata ve apa geleneği sayesinde aile genişlemekte, yeni yakın ilişkiler inşa edilmekte ve bazen ailenin dağılmasını engelleyen bir “emniyet supabı” olarak da işlev görmektedir. Evlenen gençlere, öz anne ve babaları dışında, daha çok erkek çevresi tarafından düğünden önce yeni bir anne ve baba seçilmektedir. Genç çiftler, bazı durumlarda öz annesi ve babalarıyla kuramadıkları ilişkiyi, seçilen ökül anne ve babayla kurarak, gerektiğinde onların tecrübesine, rehberliğine başvurarak aile hayatını sürmektedirler. Rehberliğin ötesinde ihtiyaç duyduklarında maddi ve manevi yardımlarına da başvururlar. Koruyup kollama, rehberlik nedeniyle bu geleneğe ‘himaye kültürü’ ya da ‘himayeci toplum kültürü’ olarak adlandırmaktayız. Bu çalışmayla bağımsız olarak az sayıda yapılan ökül ata ve ökül apa geleneği araştırmalarına katkı yapılmaya ve zenginleştirilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca bu geleneğin ortaya çıkmasını etkileyen faktörleri, ne tür ilkelere sahip olduğunu açıkladıktan sonra, yeni kavramlar üreterek, halk kültürü bilimini de dikkate alarak konu sosyolojik açıdan incelenmektedir. Konuyla ilgili araştırmacı, geniş literatür taraması yaptıktan sonra dört yıldır içinde yaşadığı Kırgız ailelerini gözlemde bulunmuş, gerektiğinde ilgili kişiler ve uzman görüşlerine başvurarak çetrefilli ve çelişkili gibi görünen detaylara açıklık getirilmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırgız ailesi, Himaye kültürü, Ökül ata ve ökül apa/ene, Vekil anne ve baba, Ökül aile, Vekil aile

Kaynakça

• Akmataliev, A. (2011). Kırgızdın Köönörbös Döölöttörü II. Bişkek: Şam Yayınları.
• Alimbekov, A. (1996). Kırgız Etnopedogogikası - 1. Cilt. Bişkek.
• Aynakulova, G. (2006). Kırgızlarda evlilik ve evlenme törenleri. Millî Folklor, 18(72), 95-106.
• Aynakulova, G. (1997). Kırgızlarda evlilik ve aile. Bilig, 6(Yaz), 174-179.
• Byoung Il, K. (2005). About rituals of the wedding ceremonials of people of the central asia. International Journal of Central Asian Studies, 10, 151-175.
• Dıykanbayeva, M. (2013). Kırgız Türklerinde evlilik ve buna bağlı inanışlar. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 131-144.
• Gülbeyaz, K. (2008). Milli Kırgız Düğünü. Akademik Bakış Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 1-12. https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/makaleler/1/arastirmax-milli-kirgiz-dugunu.pdf
• İsakov, B. (2009). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Kırgızların sosyal ve ekonomik tarihi-Sayak uruusu (boyu) örneği. Bişkek: KT Manas Üniversitesi Yayınları.
• İsmailbekova, A. (2014). Securing future lives of children through ritualized parenthood in the village of Bulak, Kyrgyzstan leri.org/en/dictionary/all/define/%C3%B6k%C3%BCl.17-32. https://turklehcehttps://scholarworks.iu.edu/journals/index.php/aeer/article/view/13431/19675
• İsmailbekova, A. (2016) Constructing the authority of women through custom: Bulak village, Kyrgyzstan. Nationalities Papers, 44(2), 266-280.
• İsmailbekova, A. (2017). Blood ties and the native son: Poetics of patronage in Kyrgyzstan. Indiana University Press.
• Jumakunova, G. (2014). Socio-cultural ıdentity of kinship terms of the Kyrgyz language. International Journal of Central Asian Studies, 18, 51-67.
• Kalafat, Y. ve Yelis, D. (2012). Türk atalar ve karşılaştırmalı halk inanmaları. Avrasya Etüdler, 42(2), 169-206. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/422083.
• Keleş, B. (2017). Kırgızlarda nişan ve düğün geleneği (toy). Türk Dünyası Araştırmaları (TDA), 116(229), 159-170.
• Kırgız Mamlekettüülügü (2020). Cıldagı Kırgız respublikasının oblustarının, rayondorunun, şaarlarının, şaar tibindegi kıştaktarının kalkının sanı. http://stat.kg/kg/statistics/naselenie/
• Kuehnast, K. (2004). Kyrgyz. Encyclopedia of sex and gender (Edt: C. R. Ember, M. Ember). ss. 592-599. https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2F0-387-29907-6_59.pdf.
• Kokoş Uulu, K. (1991). Ata tekti atay bilsek. Eldik Tribuna, 1.11, 5.
• Özer, M. (2016). Ulupamir Kırgızlarında evlilikle ilgili gelenekler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(2), 870-889.
• Sophie, R. ve İsmailbekova, A. (2010). Demography and patronage. The Dynamics of the youth bulge in Kyrgyzstan. ORIENT IV / 2010.
• Sulaymankulova, M. (2015). Kırgız Eldik Oozeki Draması - Professioal Dramaturgiyaın, Uluttuk Başatı Katarı. Cusup Balasagın Atındagı Kırgız Uluttuk Universiteti, filoloji ilimi adaylık tezi özet kitapçığı.
• Türk Lehçeleri (2021a). Ökül. Kyrgyz-Turkish Dictionary, Turkic Language Dictionaries, turklehceleri.org, https://turklehceleri.org/en/dictionary/all/define/%C3%B6k%C3%BCl, Erişim T. 20.10.2021.
• Türk Lehçeleri (2021b). Ökül. Karachay-Balkar-Turkish Dictionary, Turkic Language Dictionaries, turklehceleri.org, https://turklehceleri.org/en/dictionary/all/define/%C3%B6k%C3%BCl, Erişim T. 20.10.2021.
• Ünal, A. (2015). Üy-Bülö Maseleleri Sotsiologiyanın Küzgüsündö. Bişkek:Maxprint.
• Zadyhina K. L. (1952). Uzbeki del’ti Amu-Dar’i. Trudy HAEE, 1, 405-411.