Yunus Emre Şiirlerindeki Âyet İktibasları ve Tasavvufî/İşârî Tefsir Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 896 - 910, 26.07.2022

Ercan Şen

https://doi.org/10.33206/mjss.1013659

Öz

XIII. yüzyıl sûfî şairlerinden olan Yunus Emre, düşünceleri ve temsil ettiği değerler açısından Türk-İslâm kültüründe önemli bir yere sahip, sevilen ve kabul gören bir isim olmuştur. Onu bu zirveye çıkaran esas yönü ise şiirleri ve onların oluşturduğu etki alanıdır. O, şiirleriyle İslâm’ın ve Kur’ân’ın içerdiği temel ahlâkî değerleri terennüm etmiştir. Aynı zamanda o şiirlerinde dinî-tasavvufî konuları ele almanın yanı sıra İslâm’ın kurucu metni olan Kur’ân âyetlerini ve bunların içerdiği kimi değerleri kimi zaman lafzen kimi zaman da mânen iktibas ederek pek çok şiirinde kullanmıştır. Bu çalışmada Yunus Emre’nin kimi şiirlerindeki âyet merkezli bazı lafzî iktibaslar tespit edilmiş, ardından bu iktibaslar işârî tefsir geleneği açısından değerlendirilmiştir. Böylelikle şiirlerinde tasavvufî sembolik dili başarılı şekilde kullanan Yunus Emre’nin işârî tefsir geleneğine katkısına ilişkin bazı değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Kur’ân, Şiir, Tasavvufî tefsir, İktibas.

Quotations of Verses in Yunus Emre Poems and Evaluation In Terms of Sūfī/Ishārī Tafsīr

Öz

Yunus Emre, one of the Sufi poets of the XIIIth century, has an important place in Turkish-Islamic culture in terms of his thoughts and the values he represents, and has been a popular and accepted name. The main aspect that brought him to this summit is his poems and the sphere of influence they create. With his poems, he expressed the basic moral values contained in Islam and the Qur'an. At the same time, in addition to dealing with religious-sufistic issues in his poems, he used the verses of the Qur'an, which is the founding text of Islam, and many values contained in them in many of his poems by quoting them, sometimes literally and sometimes spiritually. In this study, some verse-centred literal quotations in some of Yunus Emre's poems are identified, and then these quotations are evaluated in terms of the tradition of al-Isārī exegesis. In this way, some evaluations have been made regarding the contribution of Yunus Emre, who successfully uses Sufi symbolic language in his poems, to the tradition of al-isārī exegesis.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Qurʾān, Poem, Ishārī tafsīr, Quotation

Kaynakça

• Ali el-Kârî. (2013). Envârü’l-Ḳurʾân ve Esrârü’l-Furkân I-V. Naci es-Suveyd (thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Ateş, S. (1998). İşârî Tefsîr Okulu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Ay, M. (2011). Kur’ân’ın Tasavvufî Yorumu: İbn Acîbe’nin el-Bahru’l-Medîd Adlı Tefsiri. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Beyzâvî, A. Ö. (2000). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. Muhammed Subhî Hasen Hallâk-Muhammed Ahmed el-Etraş (thk.). Beyrut: Dâru’r-Reşîd.
• Bulut, A. (2015). Belağat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Bursevî, İ. H. (t.y.). Rûhu’l-Beyân Fî Tefsîri’l-Kur’ân I-X. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Cevdet Paşa, A. (2000). Belâgat-i Osmaniyye. Turgut Karabey-Mehmet Atalay (haz.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Cevherî, H. (1984). es-Sihâh: Tâcu’l-Luğa ve Sihâhu’l-Arabiyye. Ahmed Abdulğafûr Attâr (thk.). Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.
• Çalışkan, İ. (2019). Tefsir Tarihi. Ankara: Bilay Yayınları.
• Çelik, N. (2001). Fuzûlî’nin Türkçe Divanında Geçen Âyetler ve Yorumları. Fırat Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. (6), 131-148.
• Değirmençay, V. (1996). Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî. Erzurum: Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Demirli, E. (2015). Şair Sûfîler: Mevlana, Yunus ve Niyazi-i Mısrî Üzerine İncelemeler. İstanbul: Sûfî Kitap.
• Durmuş, İ. (2000). “İktibas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 22). İstanbul: TDV Yayınları.
• Erkaya, M. E. (2017). Kur’ân Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto Yayınları.
• Gördük, Y. E. (2013). Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir: Mâhiyeti, Meşrûiyeti, Bâtınî Yorumdan Farkı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Gündüz, İ. (1992). “Beyt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6). İstanbul: TDV Yayınları.
• Halîl b. Ahmed, F. (2003). Kitâbu’l-Ayn I-IV. Abdulhamîd Hindâvî (thk.). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Hamevî, A. (2004). Hizânetu’l-Edep ve Gâyetu’l-İreb I-II. İsam Şeyhu (thk.). Beyrut: Mektebetu’l-Hilal. Hâşimî, A. (t.y.). Cevahiru’l-Belağa. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye.
• Isfahânî, R. (t.y.). el-Müfredât Fî Ğarîbi’l-Kur’ân. Muhammed Seyyid Keylânî (thk.). Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• İbn Kesîr, İ. İ. (2000). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm I-XV. Mustafâ es-Seyyid Muhammed (thk.). Kahire: Mu’essesetu Kurtuba, Mektebetu’l-Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Turâs.
• Kahraman, A. (2017). Yunus Emre Divan’ında Şerîat, Tarîkat, Hakîkat ve Marîfet (Dört Kapı). Kocaeli İlahiyat Dergisi. 1(1), 1-18.
• Kamil, M-Vehbe, M. (1984). Mucemu’l-Mustalahâti’l-Arabiyye fi’l-luga ve’l-Edeb. Beyrut: Mektebetu Lubnan.
• Kotan, H. (2017). Yunus Emre Divan’ındaki Âyet ve Hadis İktibaslarının Söz Dizimindeki Yeri. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi. (48), 241-270.
• Kuşeyrî, A. H. (1981). Letâifü’l-İşârât I-III. Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-Âmme li'l-Kitâb.
• Kuzubaş, M. (2003). Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Kur’ân: Fuzûlî'nin Gazelleri Örneğiyle. Diyanet İlmi Dergi, 39(3), 101-116.
• Küçük, A. (1992). “Beytülma‘mûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6). İstanbul: TDV Yayınları.
• Külekçi, N. (1995). Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mâtürîdî, E. M. (2006). Te’vîlâtu’l-Kur’ân I-XVII. İstanbul: Mizan Yayınevi.
• Mermer, A. (2009). Eski Türk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Müftüoğlu, Ö. (2011). Yunus Emre’nin İnsanla İlgili Dizelerine Yansıyan Kur’ân Kültürü. Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (36). 201-216.
• Pala, İ. (2003). “Len Terânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 27). İstanbul: TDV Yayınları.
• Pala, İ. (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları
• Râzî, F. (1981). Mefâtîhu’l-Ğayb I-XXXII. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Saraç, M. A. Y. (2006). Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Seccâdî, S. C. (2007). Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü. Hakkı Uygur (çev.). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Suleymân, M. (2002). Tefsîru Mukâtil b. Suleymân I-V. Abdullâh Mahmûd Şehâte (thk.). Beyrut: Muessesetu’t-Târîhi’l-Arabî.
• Sülemî, M. H. (2001). Tefsirü’s-Sülemî(Hakaikü’t-tefsir) I-II. Seyyid Umran (thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Taberî, M. C. (2001). Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân I-XXVI. Abdulmuhsîn et-Turkî (thk.). Kahire: Dâru Hecr.
• Tatcı, M. (1997). Yunus Emre Divanı Tenkitli Metin (II). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Tatcı, M. (2015). Yunus Emre Yorumları-İşitin Ey Yârenler. İstanbul: h Yayınları.
• Topaloğlu, B. (1988). “Ahad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 1). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tüsterî, A. S. (2004). Tefsirü’l-Kur’âni’l-Azim(Tefsirü’t-Tüsteri). Kahire: Dâru’l-Harem li’t-Türas.
• Uludağ, S. (1991). “A‘yân-ı sâbite”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 4). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2001). “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 22). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Uzun, M. (2000). “İktibas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 22). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1997). “Hakka’l-yakîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2003). “Levh-i mahfûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 27). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş.-Pala, İ. (1992). “Bezmi Elest”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yılmaz, H. H. (1997). Kur’ân Kaynaklı Tasavvufî Kavramlar. İstanbul.
• Yurtsever, M. M. (2019). Yunus Emre, Niyazi Mısrî ve İsmail Hakkı Bursevî’de Türk Tasavvuf Şiirine Özgü Mazmun Arayışları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 23(2). 693-714.
• Zehebî, M. H. (t.y.). et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn I-III. Kahire: Mektebetu Vehbe.
• Zemahşerî, Ö. (1997). Esâsu’l-Belâğa I-II. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd (thk). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Zemahşerî, Ö. (1998). el-Keşşâf An Hakâikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-te’vîl. Âdil Ahmed Abdulmevcûd (thk.). Riyad: Mektebetu’l-Ubeykân.
• Zürkânî, M. A. (1996). Menâhilü’l-İrfân Fî Ulûmi’l-Kur’ân I-II. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.