Functional Foods within the Scope of Intangible Cultural Heritage: The Sample of Mesir Paste

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 665 - 676, 27.04.2023

Vildan Sarıca , Gülçin Özbay

https://doi.org/10.33206/mjss.1135103

Cited By: 1

Öz

This qualitatively designed study is devoted to, mesir paste, which is a traditional foodstuff obtained by a mixture of many herbs and spices, contains 41 kinds of herbs and spices in its composition and is known to have various benefits for human health, is included in the scope of functional foods. For this purpose, the answer has been sought whether mesir paste, which is on the intangible cultural heritage list of Turkey, can be included in the scope of functional foods. In line with the question, the literature sources were interpreted from different perspectives, the components of mesir paste, the benefits of the spices and herbs in its content for human health were investigated and a compilation was made. As a result of the research, it was concluded that mesir paste, which is within the scope of intangible cultural heritage, can be evaluated among functional foods due to its effects such as appetite stimulant, flatulence, curing diseases, and regulating blood circulation. In the national and international literature, no study has been found in which functional foods are evaluated within the scope of intangible cultural heritage. However, it has been observed that functional foods can also be associated with culture. For this reason, this study is important in terms of filling the gap in the literature. At the same time, it will provide researchers with a perspective in terms of evaluating the functional properties of other foods and beverages included in Turkey's intangible cultural heritage list. There are only 5 gastronomic products of Turkish cuisine registered in the list of intangible cultural heritage. For this reason, it is thought that it is necessary to accelerate the studies on the registration of foods belonging to Turkish culture, to inform the local people about the subject and to increase the academic studies.

Anahtar Kelimeler

Intangible Cultural Heritage, Functional Foods, Mesir Paste, Health, Tradition

Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında Fonksiyonel Gıdalar: Mesir Macunu Örneği

Öz

Nitel olarak tasarlanan bu çalışmada, çok sayıda bitki ve baharatın karışımıyla elde edilen, geleneksel bir gıda maddesi olan, bileşiminde 41 çeşit bitki ve baharatın bulunduğu ve içeriğindeki her ürünün insan sağlığına çeşitli faydaları olduğu bilinen mesir macununun fonksiyonel gıdalar kapsamında değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras listesinde yer alan mesir macununun fonksiyonel gıdalar kapsamında yer alıp alamayacağının yanıtı aranmıştır. Soru doğrultusunda literatür kaynakları farklı açılardan yorumlanarak mesir macununun bileşenleri, içeriğindeki baharat ve otların insan sağlığına faydaları araştırılmış ve derleme yapılmıştır. Araştırma sonucunda somut olmayan kültürel miras kapsamında yer alan mesir macununun iştah açma, gaz giderme, hastalıkları iyileştirme, kan dolaşımını düzenleme gibi etkilerinin bulunması sebebiyle fonksiyonel gıdalar arasında değerlendirebileceği sonucuna varılmıştır. Ulusal ve uluslararası alanyazında fonksiyonel gıdaların somut olmayan kültürel miras kapsamında değerlendirildiği bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Fakat fonksiyonel gıdaların kültür ile de ilişkilendirilebileceği görülmüştür. Bu sebeple yapılan bu çalışma literatürdeki boşluğu doldurmak bakımından önem arz etmektedir. Aynı zamanda, araştırmacılara Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras listesinde yer alan diğer yiyecek ve içeceklerin de fonksiyonel özelliklerinin değerlendirilebilmesi bakımından bir bakış açısı sunacaktır. Somut olmayan kültürel miras listesine kayıtlı Türk mutfağına ait yalnızca 5 gastronomik ürün bulunmaktadır. Bu sebeple Türk kültürüne ait yiyeceklerin listeye kaydedilmesi konusundaki çalışmaların hızlandırılması, yerel halkın konuya ilişkin bilgilendirilmesi ve yapılan akademik çalışmaların arttırılması gerektiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Somut Olmayan Kültürel Miras, Fonksiyonel Gıdalar, Mesir Macunu, Sağlık, Gelenek

Kaynakça

• Abdumamatova, D. (2018). Kırgızistan’ın somut olmayan kültürel mirasının turistik ürün olarak pazarlanması (Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kastamonu.
• Ariga, T. ve Seki, T. (2005). Functional foods from garlic and onion (pp. 433-489). CRC Press.
• Aruoma, O. I., Landes, B., Ramful-Baboolall, D., Bourdon, E., Neergheen-Bhujun, V., Wagner, K. H. ve Bahorun, T. (2012). Functional benefits of citrus fruits in the management of diabetes. Preventive Medicine, 54, 12-16.
• Ben-Nun, L. (2018). Health effects of onions. BN Publication House: Beer-Sheva, Israel.
• Brace, L. D. (2002). Cardiovascular benefits of garlic (allium sativum l). Journal of Cardiovascular Nursing, 16(4), 33-49.
• Coşkun, T. (2005). Fonksiyonel besinlerin sağlığımız üzerine etkileri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 48, 69- 84.
• Çapar, G. ve Yenipınar, U. (2016). Somut olmayan kültürel miras kaynağı olarak yöresel yiyeceklerin turizm endüstrisinde kullanılması. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4, 100-115.
• Çekin, M. ve Sertoğlu, E. (2007). Mesir, Merkez Efendi, Merkezefendi Geleneksel
• Tıp Derneği yayını, 33-43, İstanbul, Türkiye.
• Erbaş, M. (2006). Yeni bir gıda grubu olarak fonksiyonel gıdalar. Türkiye 9. Gıda Kongresi. 24-26 Mayıs.
• Giritlioğlu, İ., Avcıkurt, C. ve Savaş, E. (2010). Production of traditional Turkish mesir paste. Journal of Food, Agriculture & Environment, 8(2), 227-231.
• Gülden, B. (2019). Türkçe öğretim programlarının ve Türkçe ders kitaplarının kültür aktarımı bağlamında somut olmayan kültürel miras ögeleri açısından incelenmesi (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Güven, A. N. (2010). Mesir macununun antioksidan aktivitesinin ve reolojik özelliklerinin belirlenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Güven, A. ve Gülmez, M. (2006). Fonksiyonel gıdalar ve sağlıkla ilişkisi. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 12(1), 91-96.
• Hasler, C. M. (2002). Functional foods: benefits, concerns and challenges -a position paper from the American council on science and health. the Journal of Nutrition, 132(12), 3772-3781.
• Hasler, C. M., Kundrat, S. ve Wool, D. (2000). Functional foods and cardiovascular disease. Current Atherosclerosis Reports, 2(6), 467-475.
• Henry, C. J. (2010). Functional foods. European Journal of Clinical Nutrition, 64(7), 657-659.
• Joye, I. J. (2020). Dietary fibre from whole grains and their benefits on metabolic health. Nutrients, 12(10), 3045.
• Karaduman, Y. (2011). Fonksiyonel gıdalar. Conference: 1. Uluslararası Katılımlı Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi ve Fuarı. Eskişehir-Turkey 2(2), 1061-1065.
• Karavelioğlu, B. ve Hoca, M. (2022). Potential effects of onion (allium cepa l.) and its phytomolecules on non- communicable chronic diseases: a review. the Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 97(1), 24- 33.
• Kaur, S. ve Das, M. (2011). Functional foods: an overview. Food Science and Biotechnology, 20(4), 861-875.
• Khanum, F., Anilakumar, K. R. ve Viswanathan, K. R. (2004). Anticarcinogenic properties of garlic: a review. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 44(6), 479-488.
• Kurt, B. (2020). Somut olmayan kültürel miras unsurlarından yöresel yiyecekler: kınalı ekmek. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), 20-32.
• Kültürportalı (2022). Mesir macunu festivali. 11.03.2022 tarihinde https://www.kulturportali.gov.tr/portal/mesirmacunufestivali adresinden edinilmiştir.
• Kwak, N. S. ve Jukes, D. J. (2001). Functional foods, part 1: the development of a regulatory concept. Food Control, 12(2), 99-107.
• López-Varela, S., González-Gross, M. ve Marcos, A. (2002). Functional foods and the immune system: a review. European Journal of Clinical Nutrition, 56(3), 29-33.
• Ma, G., Zhang, L., Sugiura, M. ve Kato, M. (2020). Citrus and health, ın the genus citrus (pp. 495-511). Woodhead Publishing.
• Martín‐Peláez, S., Covas, M. I., Fitó, M., Kušar, A. ve Pravst, I. (2013). Health effects of olive oil polyphenols: recent advances and possibilities for the use of health claims. Molecular Nutrition & Food Research, 57(5), 760-771.
• Mevka (2022). Dünyada ve ülkemizde somut olmayan kültürel miras listesi. 11.03.2022 tarihinde https://www.mevka.org.tr/Yukleme/Uploads/DsyVgGDNb121202121409PM.pdf adresinde edinilmiştir.
• Milner, J. A. (2000). Functional foods: the US perspectives. the American Journal of Clinical Nutrition, 71(6), 1654-1659.
• Oğuz, M. Ö. (2009). Somut olmayan kültürel miras ve kültürel ifade çeşitliliği. Milli Folklor Dergisi, 11(82), 6-12.
• Oğuz, M. Ö. (2013). Terim olarak somut olmayan kültürel miras. Milli Folklor, 25(100), 5-13.
• Oksel, F., Taneli, B. ve Hakerlerler, H. (1997). Geleneksel mesir macunundaki eser element düzeyleri. Ege Tıp Dergisi, 36(3-4), 95-98.
• Öncebe, S. ve Demircan, V. (2019). Tüketicilerin fonksiyonel gıda tüketimini etkileyen faktörler. Akademik Gıda 17(4),497-507, Doi:10.24323/akademik-gida.667263.
• Pareek, S., Sagar, N. A., Sharma, S. ve Kumar, V. (2017). Onion (allium cepa l.). Fruit and Vegetable Phytochemicals: Chemistry and Human Health, 2, 1145-1162.
• Rahman, M. S. (2007). Allicin and other functional active components in garlic: health benefits and bioavailability. International Journal of Food Properties, 10(2), 245-268.
• Reames, E. (2012). Nutritional benefits of seafood. Southern Regional Aquaculture Center.
• Romani, A., Ieri, F., Urciuoli, S., Noce, A., Marrone, G., Nediani, C. ve Bernini, R. (2019). Health effects of phenolic compounds found in extra-virgin olive oil by-products, and leaf of olea Europaea. Nutrients, 11(8), 1776.
• Seçim, Y. (2018). Türk mutfağında kullanılan bazı fonksiyonel gıdalar ve özellikleri. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-9.
• Sidhu, J. S., Kabir, Y. ve Huffman, F. G. (2007). Functional foods from cereal grains. International Journal of Food Properties, 10(2), 231-244.
• Tan, T. (2021). Fonksiyonel gıdalar ve gıda destek ürünleri ile ilgili yasal düzenlemelerin analizi (Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Tezcan, M. (2000). Türk yemek antropolojisi yazıları. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• UNESCO (2022) UNESCO Türkiye’nin somut olmayan kültürel miras listesi. 07.03.2022 tarihinde https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO%C4%B0nsanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n-Somut-Olmayan- K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras%C4%B1-Temsil%C3%AE-Listesi adresinden edinilmiştir.
• UNESCO (2022). Somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) ihtisas komitesi. 07.03.2022 tarihinde https://www.unesco.org.tr/Content_Files/Content/Sektor/Kultur/sokum_bb.pdf adresinden edinilmiştir.
• Üstün, N. Ş. ve Karaosmanoğlu, H. (2017). Sert kabuklu meyveler ve fonksiyonel özellikleri. Meyve Bilimi, 1, 142-148.
• Yaktine, A. L. ve Nesheim, M. C. (Eds.). (2007). Seafood Choices: Balancing Benefits and Risks, National Academies Press.
• Yerlikaya, O., Meriç, Ş., Gücer, L., Akan, E. ve Kınık, Ö. (2016). Fonksiyonel gıdaların insan sağlığı açısından yeni bir bakış: fonksiyonel gıda bileşenlerinin oluşturabileceği riskler. Türkiye 12. Gıda Kongresi, 5-7 Ekim.
• Yoleri Artar, Ç. (2021). Türkiye ve Japonya örgün eğitiminde somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) yaklaşımları ve periyodik raporlar üzerinden karşılaştırılması (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• YUCITA (2022). Mesir macunu. 11.03.2022 tarihinde http://yucita.org/uploads/tescilliurunler/958.pdf adresinden edinilmiştir.
• Yurdakul, A. (2019). Gastronomik bir değer ve kültürel miras olarak mesir macunu (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.